Stało się to czego w tym roku już mogliśmy być pewni. Dyskusje czy S&P powinien to zrobić w styczniu 2016 czy na koniec lutego lub w kwietniu nie mają sensu. Obecnie rządzący politycy już od dawna skupiają na sobie uwagę agencji ratingowych. Obniżenie ratingu mamy na własne życzenie (!). Sytuacja gospodarcza na koniec rządów PO-PSL była inna (o czym dalej).
S&P obniżył nam rating skupiając się przede wszystkim na dwóch na przekazach. (1) obniżenia jakości i skuteczności działania instytucji odpowiedzialnych za działanie państwa prawa, (2) poważne ryzyko pogorszenia kondycji finansów publicznych.
Co poniektórych oburza odniesienie się S&P do oceny majstrowania obecnego rządu przy podstawowych instytucjach ładu prawnego. Sugeruje się tez w niektórych komentarzach, że ocena S&P oparte było głównie na ocenie politycznej nowego rządu. Moim zdaniem nie. Niemniej partia rządząca niemal od początku zademonstrowała lekceważenie prawa. Bezwzględne ‘neutralizowanie’ Trybunału Konstytucyjnego, lekceważenie wszelkich zasad przy procedowani zmian w prawie, budzą zdumienie nie tylko w Polsce. Taki kraj – jak uczy doświadczenie – staje się nieprzewidywalny również w sferze ekonomicznej.
A teraz o gospodarce.
U końca funkcjonowania poprzedniego rządu, sytuacja makroekonomiczna była dość przyzwoita. PKB obecnie i w średnim terminie na poziomie 3,5% rocznie. Jak na nasze warunki to bardzo przyzwoity wzrost gospodarczy. Poprzednia koalicja rządowa sprowadziła deficyt finansów publicznych do poziomu 3% PKB w 2015 z niemal 8% z latach 2009 i 2010 (skutki kryzysu). Na 2016 i 2017 planowane było zejście z deficytem bliżej 2%. Do tego względnie stabilny kurs walutowy, niska inflacja, stopy procentowe, korzystna sytuacja w wymianie handlowej. Owszem, główne ugrupowanie koalicyjne poprzedniego rządu (mowa o PO) rozpędzało się z obietnicami w okresie wyborów, ale były one mocne mniejsze niż w przypadku PiS. Do tego doświadczenia działania poprzedniej koalicji wskazywały, że nie zaryzykuje ona pogorszenia kondycji finansów publicznych i w razie czego poniecha realizacji programu, rozciągnie w czasie lub zredukuje.
Warto przy tej okazji dodać, że taki kraj jak nasz, powinien zejść z def.fin.publ. wyraźnie poniżej 3%. I wcale nie dlatego, że tak sobie życzy UE. Poziom poniżej 3% jest bezpieczniejszy m.in. na wypadek kryzysu. Mamy już zbyt bogate doświadczenia aby po raz kolejny popełniać ten sam błąd. W Polsce za każdym razem gdy def.fin.publ. spada poniżej 3%, politycy tracą zapał do jego dalszej redukcji.
Od jesieni mamy nowy rząd, którego politycy nie ograniczali się w obietnicach finansowych w czasie kampanii wyborczych. Powrót do ‘dawnego’ wieku emerytalnego, wyższą kwotę wolną od podatku, program 500 zł na dziecko i kilka pomniejszych. Ten zmasowany program ekonomicznie jest nierealizowalny bez znalezienia regularnych wpływów, które go pokryją. Na pytanie o dodatkowe wpływy, była stała odpowiedź: podatek bankowy, od marketów oraz….poprawa ściągalności podatków (redukcja szarej strefy) oraz wpływy z podatków będących efektem wykreowanego przez PiS wzrostu gospodarczego. Krótko mówiąc, zapowiadano nam program szerokiego rozdawnictwa i wiary we wzrost gospodarczy kreowany popytem.
Po wyborach wszyscy patrzyli co politycy PiS zrobią z obietnicami. A ci zaczęli je wprowadzać w życie. Na pierwszy ogień poszedł program 500 zł na dziecko. Rząd finansuje go podatkiem bankowych i od marketów. Tylko że to pokrywa 35% programu. Do tego dochodzą płatności z przetargu na LTE (które notabene firmy i tak sobie odbiją na klientach w kolejnych latach) i efekt przesunięć niektórych pozycji między budżetem z 2015 a 2016. Już na potrzeby realizacji programu 500 zł na dziecko, rząd zmienił tzw. regułą wydatkową. W 2016 r. zamiast dalej obniżać def.fin.publ., nowy rząd zdecydował się utrzymywać poziom 3%.
Najgorsze jest to co ma być dalej. Do realizacji pozostała obietnica obniżenia wieku emerytalnego i zwiększenie kwoty wolnej od podatku (PIT). Projekt ustawy prezydenta o obniżeniu wieku już jest procedowany. Łączne koszty dodatkowe sam prezydent szacuje na 40 mld zl w najbliższych czterech latach. Zwiększenie kwoty wolnej (uszczuplenie wpływów z PIT ok. 15 mld zł rocznie) zostanie prawdopodobnie przesunięte na przyszły rok.
O ile budżet na 2016 jest dociśnięty kolanem, to nikt nie wie jak rząd pokryje skutki dwóch kolejnych obietnic wymienionych wyżej oraz czym zastąpi środki z LTE w kolejnych latach. Poprawa ściągalności podatków jest nierealna w skali jaka zapewni utrzymanie def.fin.publ. na 3%. Po drugie poprawa ściągalności to nie twarda prognoza, a tylko wiara.
Jakiekolwiek pytania i obawy dotyczące wzrostu def.fin.pub. w kolejnych latach są zbywane przez premier Szydło i ministrów. Tak jest od początku funkcjonowania rządu. Jesteśmy świadkami niebywałej sytuacji, kiedy nowy rząd – nie przymuszony sytuacją makroekonomiczną – świadomie naraża finanse publiczne na poważne ryzyko i osłabia ciężko wypracowany wizerunek Polski. Determinacja członków rządu w tym działaniu jest tak silna, że można to wręcz nazwać prowokowaniem agencji ratingowych. I w końcu .. stało się.
Reakcje członków rządu na obniżenie ratingu są niezrozumiałe. Ministrowie Szałamacha i Morawiecki udają że nie wiedzą z jakiego powodu S&P obniżył rating. Nie wymieniają najważniejszego punktu jakim jest przyszłość finansów publicznych. To tylko potwierdza, że są świadomi zagrożeń na jakie rząd PiS wystawia kraj w kolejnych latach. Buńczuczne oceny, że S&P się pomylił, czy że wycofa się z wkrótce z decyzji, nie są już nawet zabawne. S&P może się oczywiście wycofać z decyzji i w przyszłości poprawić rating. Warunkiem będzie m.in. poważne i odpowiedzialne podejście do finansów publicznych.
Skutkiem pogorszenia ratingu jest słabszy złoty i wzrost oprocentowania papierów skarbowych. Tradycyjnie już, za wygłupy polityków zapłacą obywatele.
Ps. Ubawiłem się słuchając przedstawicieli rządu i PiS w mediach, że działanie S&P jest niezrozumiałe biorąc pod uwagę tzw. twarde fundamenty gospodarcze Polski (np. dynamika PKB, relatywnie niski wsk. bezrobocia itd.). Przecież jeszcze niedawno politycy PiS upierali się w mediach, ze Polska jest w fatalnej kondycji po ośmiu latach poprzednich rządów. Ech ci politycy…..
