OPINIE EKONOMICZNE

Trzeba przyznać, że z lekką nutką zawstydzenia i rozczarowania czyta się wypowiedzi młodego wiceministra finansów, Piotra Patkowskiego. Szkoda, że młody człowiek przedkłada słabej próby manipulację nad wiedzę ekonomiczną.

W portalu Bankier.pl LINK natknąłem się m.in. na cytaty z ministra, jak niżej. Pozwolę sobie dorzucić nieco komentarzy od siebie.

“Często powtarza się taką niesłuszną tezę, że państwo nie powinno się zadłużać, że jest jak budżet domowy – powinno wydawać tyle, ile dostaje. To teza świadcząca o braku wiedzy o procesach gospodarczych i finansowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego”.

Nie wiem jak dużą wiedzę o „procesach gospodarczych” ma młody wiceminister, ale śmiałości w wypowiedziach odmówić mu nie można. Sądząc z młodego wieku, wykształcenia i doświadczeń, na studiowanie „procesów gospodarczych” i zagadnień makroekonomicznych czasu zbyt wiele nie miał, co potwierdzają jego wypowiedzi.

Odnoszenie się do rzekomych poglądów jakichś ekonomistów jest słabym sposobem obrony swoich poglądów. Nie wiem czy w Polsce są w ogóle ekonomiści, którzy postukują brak zadłużenia. Ja przynajmniej mam problem by na takich trafiać w naszych sporach o gospodarkę. Polska od przemian w latach 90-tych funkcjonuje w warunkach deficytu finansów publicznych i ekonomiści jedynie przestrzegali by panować na deficytem, który potrafi się łatwo wymknąć spod kontroli. Zadłużenie mamy również „od zawsze”. Spór natomiast toczymy o poziom deficytu i zadłużenia. Gdyby P.Patkowski faktycznie studiował „procesy gospodarcze”, w tym i najnowszą gospodarczą historię Polski, wiedziałby o co chodzi.

“finanse państwa są w dobrym stanie, a to, że w okres pandemii koronawirusa weszliśmy ze zrównoważonym budżetem, pozwala nam teraz aktywnie pobudzać gospodarkę do ponownego uruchomienia po okresie kilkutygodniowego lockdownu”.

Finanse publiczne nie były w dobrym stanie przed pandemią. Wiedząc, że kończy się okres koniunktury i czekają nas trudniejsze czasy, rząd powinien był w ubiegłym roku wypracować nadwyżkę w finansach publicznych w przedziale 1%-2% PKB. Niestety w  2019 r. nadal mieliśmy deficyt, ponieważ rząd podporządkował finanse publiczne wyciskaniu z nich 500+ i innych socjalnych prezentów. To ogromna nieodpowiedzialność, która mści się teraz koniecznością większego zadłużenia.

„Deficyt 2020 będzie duży, żeby w 2021 r. można było ograniczyć zadłużenie i wrócić na ścieżkę zrównoważonych finansów publicznych”

“Stąd nasza aktywność w zakresie tarczy antykryzysowej i finansowej. Nie ma żadnych wątpliwości że bez nich mielibyśmy już dwucyfrowe bezrobocie, a koszty gospodarcze i społeczne byłyby znacznie większe niż wpompowanie w ciągu ostatnich dwóch miesięcy blisko 100 mld złotych w polskie firmy na ochronę miejsc pracy, zapewnienie płynności finansowej i przetrwanie koronawirusa przez setki tysięcy małych i średnich przedsiębiorstw” 

Rząd nie robi żadnej łaski przygotowując plany ratunkowe. Niemal całość ekonomicznych działań, to standardowe w kryzysowych czasach decyzje. Absolutnie nic wyrafinowanego. Powielane schematy sprzed lat i oczywiste działania (ulga w płaceniu ZUS, gwarancje BGK itd.). I tu również nie ma poważniejszego sporu między ekonomistami. Że państwo ma ratować gospodarkę poprzez emitowanie długu i deficyt, nie wzbudza wątpliwości. Spór tyczy skali działań, ponieważ rząd ratuje społeczeństwo poprzez zadłużanie obywateli. Tą pomoc będziemy spłacać w kolejnych latach. Rząd nie ustrzegł się też błędów i wprowadzania niektórych instrumentów z opóźnieniem. Jednym opóźnień było wsparcie dla bezrobotnych, które przybrało formę prezentu od prezydenta, bo niestety nie dało się uniknąć podporządkowania nawet tej formy pomocy celom politycznym i kampanii wyborczej.

Ostatnia dostępna na stronach NBP konferencja prasowa po posiedzeniu RPP jest z posiedzenia marcowego. Następnych konferencji już nie ma, bo RPP poniechała konferencji, co wywołuje spore poruszenie. Dlaczego RPP ograniczyła przekaz do komunikatów prasowych i indywidualnych przekazów członków RPP? Tłumaczenie jest dość kuriozalne: 1. wydłużenie trwania obrad RPP (z powodu ograniczenia liczby spotkań), przez co brak czasu na konferencje, 2. ograniczenie kontaktów ze względów bezpieczeństwa (epidemia). Najprostszym sposobem byłaby organizacja telekonferencji, ale najwyraźniej coś stoi na przeszkodzie członkom RPP.

Po co konferencje? Suchy zapis dyskusji po spotkaniu RPP jest tylko przekazem tego co RPP uznała za stosowne przedyskutować i przekazać w formie pisemnej. To samo dotyczy komunikatów NBP, nawet jeśli przekazuje je mediom prezes NBP samodzielnie. Na konferencjach była okazja  zadawać pytania o dokładniejsze wyjaśnienia lub tematy wcale lub niewystarczająco poruszane na spotkaniach RPP. Tak było m.in. z dość symbolicznymi zapisami odnoszącymi się do polityki kursowej  w dokumentach z końca maja i połowy czerwca. Opinia publiczna ma prawo, za pośrednictwem ekonomistów uczestniczących w konferencjach, wiedzieć czy szef NBP oraz członkowie RPP świadomie i rozsądnie prowadzą szeroko rozumianą politykę pieniężną i – co by tu nie mówić – gospodarczą w wykonaniu NBP (skup długu skarbu państwa i instytucji wchodzących pośrednio lub bezpośrednio w skład finansów publicznych).

Osobiście trudno mi się powstrzymać od wrażenia, że A.Glapiński i RPP nie specjalnie mają ochotę odpowiadać na pytania. Słusznie spodziewając się pytań nieco kłopotliwych. A obszarów co do których można czuć informacyjny niedosyt jest przynajmniej kilka. Oczywiście, zanim obszary te poniżej wymienią, trzeba przypomnieć, że NBP i RPP działają obecnie w warunkach wyjątkowo trudnych. Skutki epidemii powywracały wiele dogmatów do góry nogami i teraz w pierwszej kolejności musimy ratować gospodarkę przed zapaścią i utratą miejsc pracy.

Inflacja. Działania RPP w obszarze stóp procentowych zdają się wskazywać, że mają charakter nieco populistyczny. Obecnie problemem przedsiębiorstw jest utrzymanie płynności. Koszt kredytu ma tu co najwyżej drugorzędne znaczenie. Ostatnia obniżka stopy referencyjnej zdaje się wskazywać, że gesty emocjonalne mają większe dla RPP znaczenie niż inflacja. W przypadku tej ostatniej, RPP po zmianach jakie dotknęły inflację na przełomie 2019-2020 powinna wykazać nieco więcej pokory.

Kurs złotego. Z przekazu RPP wynika, iż hołduje ona traktowaniu złotego jako środka do ratowania koniunktury za wszelką cenę. Ewentualne zagrożenie inflacyjne zdaje się zgodzić na plan dalszy. Między czasie okazało się, że minister finansów ma odmienne zdanie dotyczące złotego. Pytanie też, czy RPP osiągnęła efekt i jak definiuje jego realizację.

Nie ma co ukrywać, że przynajmniej mała grupka członków RPP wraz z A.Glapińskim jest dość mocno emocjonalnie związana z obecną ekipą rządzącą i prowadzoną przez rząd polityką społeczną i gospodarczą. RPP  nie chce się odnosić do lekkomyślnej polityki rozdawnictwa koalicji prawicowej. Przeciwnie, szef NBP niejednokrotnie okazywał podziw. To jeden z powodów, dlaczego opinia publiczna ma prawo i obowiązek weryfikować podstawy podejmowanych przez RPP i NBP działań.

Skup obligacji. Na chwilę obecną, NBP skupił obligacje skarbu państwa, Banku Gospodarstwa Krajowego i Polskiego Funduszu Rozwoju za łączną kwotę ponad 96 mld zł. Oczywiście jesteśmy w sytuacji wyjątkowej, ale mamy do czynienia praktycznie z niemal bezpośrednim kupowaniem państwowego długu (na ogromną kwotę) przed czym miała nas chronić konstytucja. Niestety RPP, ani NBP nie apelują do rządu o ukrócenie polityki rozdawnictwa, by zmniejszyć skalę deficytu finansów publicznych i zadłużenia. Tymczasem prezydent, za aprobatą rządu bezceremonialnie obiecywał w kampanii emerytalne 14-tki i wymuszał na rywalach deklarację, że obecne świadczenia nie będą odebrane.

Przed nami tuż, tuż, wybory prezydenckie, więc prezydent zaczyna rozdawać prezenty. Specjalnie na potrzeby kampanii prezydenckiej, na czas ich trwania, kreatorem przemian gospodarczych, tarcz ochronnych i inwestycji stał się prezydent. Jednym z kilku pomysłów prezydenta jest bon turystyczny 500+, który ma być przyznawany na każde dziecko. Szczegółów nie znamy, co nie zmienia faktu, że pytania zadawać można.

Przede wszystkim wakacje wkrótce się zaczną, a pomysł z bonami w powijakach, co tylko potwierdza, że mamy do czynienia z doraźną wyborczą inicjatywą. Ale to nie jedyna wątpliwość oraz powód do krytyki.

Dlaczego rodziny z dziećmi?  Najwyraźniej rodziny z dziećmi są tą grupą wyborców, w której prezydent ma szansę najwięcej ugrać. Nie ma co ukrywać, że pomysł z 500+ był strzałem w dziesiątkę, z punktu widzenia pozyskania trwałego elektoratu. Dlatego turystyczny bon jest swego rodzaju uzupełnieniem podstawowej akcji.

Czy wypoczywają tylko rodziny z dziećmi? Wg polityków PiS i prezydenta najwyraźniej tak. A co z pozostałymi? Wygląda na to, że ich potrzeby turystyczne są mniej istotne. Rodzin bez dzieci, z dziećmi odchowanymi i emerytami, do walki o sektor turystyczny angażować nie trzeba. Na to wygląda.

Dlaczego akurat sektor turystyczny ma być beneficjentem bonu a nie inny? To jedno z najciekawszych pytań. Być może to szczypta ekonomicznego patriotyzmu i efekt medialnego zgiełku wytworzonego przez przedstawicieli sektora plus połączenie przyjemności, czyli wypoczynku. PR-owy strzał, jeśli nie w 10-tą, to niemalże.

Sektor wypoczynkowy faktycznie oberwał przez pandemię, ale tylko początkowo. Przed nami wakacje i wygląda na to, że w kraju odbędą się niemal bez zakłóceń. Część obywateli z konieczności lub z obaw, spędzi letni wypoczynek w kraju, więc sektor turystyczny nie powinien przesadnie narzekać na brak zainteresowania.

Wątpliwe też jest by sektor turystyczny okazał się tym, w który pandemia uderzyła najbardziej. Szereg innych sektorów zaliczanych do przemysłu, usług lub handlu oberwie o wiele mocniej. Ja oczywiście mogę się mylić, dlatego dobrze by było poznać analizy dlaczego prezydent (bo niby on to wymyślił) wybrał taki a nie inny sektor gospodarki. Formalnie instrumenty w ramach tarcz są też przeznaczone dla przedsiębiorców z sektora turystycznego.

Skąd pieniądze? Obywatel może sobie pomyśleć: prezydent i rząd mają, wypracowali jak dobrzy gospodarze, więc rozdają. Otóż prezydent i rząd z zasady nie mają żadnych pieniędzy. Oni jedynie redystrybuują te, które w ramach podatków i innych danin przekazali obywatele. Ekonomiczne skutki pandemii powodują, że ratujemy się na potęgę wzrostem zadłużenia. Kilka mld zł rozdane w ramach bonu 500+ będzie tylko dopisane do rachunku i dług wyemitowany z tego tytułu, spłacimy sobie sami w najbliższych latach. Pytanie więc, czy to na pewno jest prezent dla obywateli.

Dopompowanie do wydatków na wypoczynek dodatkowych kilku mld złotych może się przyczynić do wzrostu cen usług turystycznych. Chciałabym poznać prezydencie lub rządowe kalkulacje w tym zakresie. Zwracam na to uwagę, bo wzrost cen kilku elementów koszyka inflacyjnego jest właśnie skutkiem polityki rządu z ostatniego okresu.

I na zakończenie pytanie: dlaczego wybrano taką a nie inną formę pomocy polskim rodzinom ? Część Polaków straciła pracę, doświadcza przejściowej obniżki wynagrodzenia lub doznała innych finansowych dolegliwości z powody pandemii. Dlaczego akurat mamy pomagać bonem turystycznym? Człowiekowi, który stracił pracę lub boi się, że ją straci, bon w niczym nie pomoże. Podejrzewam, że wiele rodzin nawet z niego nie skorzysta.

Dane makroekonomiczne publikowane przez GUS czyta się teraz z zaciekawieniem i wypiekami na twarzy. Na koniec tygodnia GUS zaserwował nam dane dotyczące sprzedaży detalicznej za kwiecień. Ograniczę się do analizy sprzedaży detalicznej w sklepów handlujących tekstyliami, odzieżą i obuwiem. Ta grupa towarów świetnie pokazuje jak przeogromny wpływ na działanie podmiotów gospodarczych miały decyzje organów państwowych i nasze obawy o własne zdrowie.

Na wstępie dodam, że GUS urozmaicił dane o sprzedaży detaliczne, informacjami o udziale sprzedaży internetowej. Niestety, ta nowość dotyczy tylko miesięcy z 2020 r. Początkowo chciałem, na podstawie powszechnie dostępnych analiz i opracowań, uzupełnić podział za 2019, ale zrezygnowałem z powodu rozbieżności danych. Wyniki analiz sprzedaży detalicznej i jej kanałów (w tym przez internet) są nazbyt rozbieżne. 

Już dane GUS za marzec (publikowane w II połowie kwietnia) pokazały, jak mocno restrykcje związane z wirusem uderzyły w sprzedaż odzieży i obuwia. Ale to był tylko wstęp do tego co zobaczyliśmy w kwietniu. Sprzedaż detaliczne w tej grupie towarów stanowiła niewiele ponad 1/3 sprzedaży z kwietnia 2019 r.

W poszczególnych grupach towarów, sprzedaż odzieży i obuwia, wykazała największy spadek. Co ciekawe, wirus nie odbił się aż tak tragicznie na grupie meble i artykuły RTV/AGD. Wyjaśnień jest wiele i czołowym chyba wcale nie jest nasza obawa o pracę i pieniądze, czyli wstrzymywanie wydatków. Wraz z wprowadzaniem ograniczeń, skupiliśmy się na towarach niezbędnych, starając się unikać zbędnego poruszania się poza miejscem zamieszkania. Zamknięto galerie handlowe. Sprzedawcy zamknęli szereg sklepów z obawy o spadek popytu. Celem była redukcja kosztów.

Drugą ciekawostką jest przeniesienie zakupów odzieży i obuwia do internetu. Klienci, którzy bali się wyjścia do sklepu lub im uniemożliwiono zakup ‘fizyczny’, szukali ratunku w zakupach przez internet. W efekcie sprzedaż ‘fizyczna’ w kwietniu 2020 spadła 6-7 krotnie w porównaniu w kwietniem 2019 r. Możemy więc sobie wyobrazić w jak tragicznej sytuacji jest część sprzedawców detalicznych. Udział sprzedaży internetowej w sprzedaży analizowanej grupy towarów stanowił w okresie styczeń-kwiecień 2020 r. odpowiednio: 17,1%, 17,%, 35,6% i 61,3%.

Pocieszeniem jest to, że tzw. odmrożenie gospodarki w maju przywraca sprzedaż detaliczną odzieży i obuwia na szerszą skalę. Powrót do sprzedaży na poziomie marca’20, to minimum jakiego możemy oczekiwać.

Od kilku lat panuje w Polsce moda na krytykowanie UE. Obecna koalicja rządowa, zdaje się już w ogóle nie mieć pomysłu na naszą obecność w UE. Wobec tego warto spojrzeć  w dane opublikowane właśnie przez Eurostat za Bankiem Światowym. To pozwoli nam ‘ulokować’ się na świecie i nieco zweryfikować mit o naszej wyjątkowości i sprawczości.

Eurostat podał ranking regionów polityczno-gospodarczych lub krajów wg kilku kryteriów najczęściej przyjmowanych do określania wielkości krajów. By zanadto nie mieszać, będę się trzymał wielkości PKB mierzonej w PPS, tłumaczonej jako standard siły nabywczej. To uczciwe ujęcie.

W świecie, pod względem ekonomicznym, liczą się trzy siły. Na czoło w ostatnich latach wysunęły się Chiny minimalnie wyprzedzając USA i UE. (UE już bez Wielkiej Brytanii, którą zaprezentowano osobno). W rzeczywistości możemy mówić obecnie o niemal równowadze tych dwóch krajów i UE. Chiny z biegiem lat będą powoli powiększać dystans dzielący je od USA i UE.

Samemu więc czy z UE? Wystarczy spojrzeć na załączoną ilustrację i bezdyskusyjnie odpowiedź brzmi: przyszłość Polski tylko z UE. I jakby to kogoś nie zabolało i nie drażniło, również nie pozostawia wątpliwości, że w naszych interesie jest dalsza integracja UE na polach: ekonomicznym, politycznym, wojskowym itd.  Integracja społeczna jest tego naturalnym następstwem, ale i koniecznością. 

A gdybyśmy w UE nie byli?? To niemal na pewno, nie zmieścilibyśmy się na ilustracji jako kraj wykazany odrębnie (Polsce brakuje trochę do 1%) i bylibyśmy w grupie określanej jako Rest of the World. Wprawdzie nie jesteśmy krajem małym, ale i na pewno nie potęgą i to ostatnie nam na razie nie grozi. Ktoś może powiedzieć: no ale Brytyjczycy z UE wyszli. Cóż, każdy ma prawo do swojego focha. Po drugie sytuacja geopolityczna WB jest inna od naszej. Natomiast gospodarka WB jest od naszej ok 5,5 razy większa, mierząc PKB w eur.

Jeżeli nie jest się krajem ogromnym i potęgą, to warto przyłączyć się do grupy krajów. Mimo nienajlepszego położenia geopolitycznego, powinniśmy się cieszyć, że sąsiadowaliśmy w krajami UE i mogliśmy dołączyć do tego zacnego grona. Nadal trudno mi zrozumieć, jak ludzie mogli mieć przed laty wątpliwości dotyczące naszego wstąpienia do UE.

Świat się globalizuje i może nie mieć czasu oglądać się na mniejsze, osamotnione politycznie, kraje.

Tekst źródłowy:  The 2017 results of the International Comparison Program China, US and EU are the largest economies in the world.  84/2020 – 19 May 2020. 

Kilka dni temu Eurostat udostępnił statystykę prezentującą gdzie żyjemy. A dokładnie w blokach czy domach jednorodzinnych itd. Warto zwrócić uwagę na Polskę. Pod względem struktury jesteśmy bliscy średniej unijnej. Ale nie o nas ma być ten wpis, ale o Niemcach i nieco odmiennych warunkach mieszkaniowych jakie sobie przez lata wypracowali. Dobre czy złe? Odruchowo chciałoby się powiedzieć: dobre, biorąc pod uwagę tradycyjny i automatyczny wręcz szacunek dla ich modelu społeczno-gospodarczego. Ale czy na pewno? Ten model wymaga akceptacji przez większość społeczeństwa i wcale nie jestem taki pewny czy wszystkim w Polsce by odpowiadał.

Zwracam uwagę na Niemcy, ponieważ ten kraj nieco odbiega od schematu jaki daje się zauważyć w EU oraz pewien zestaw mitów jakimi otoczona jest niemiecka polityka społeczna, w tym mieszkaniowa.

To co uderza we wspomnianej analizie Eurostatu, to relatywnie duży udział gospodarstw domowych w Niemczech, które mieszkają w blokach. Ale wpierw mały wstęp.

W analizie danych i opracowań Eurostatu problem stwarza terminologia i klasyfikacje. Są one, również i w przytaczanych tutaj opracowaniach, nieco niespójne z nazewnictwem i klasyfikacjami, do których przyzwyczajeni jesteśmy w Polsce. Wynika to z konieczności sprowadzenia różnorodności krajów unijnych do wspólnego mianownika. Tam więc gdzie się da, pozwolę sobie na pewne pojęciowe ‘spolszczenia’. Analiza rynku mieszkaniowego i porównanie krajów UE, powinno oczywiście wyjść poza proste statystyki. Pogłębiona analiza wymaga zbadania urbanizacji kraju, rozdrobnienia w rolnictwie i szeregu innych warunków. Z konieczności  pozwolę sobie tutaj na pewne uproszczenia.

No i wracając do Niemców i Niemiec..

Około 55% z nich mieszka w budownictwie wielorodzinnym (bloki, kamienice itd.) , co może się wydawać pewnym zaskoczeniem, biorąc pod uwagę, że postrzegamy Niemców jako społeczeństwo bogate. W Polsce jest to ok. 45%. A średnia unijna, to 46% (dane za 2016 r.). Niemniej pod względem struktury zamieszkiwania: budownictwo wielorodzinne a jednorodzinne, Niemcy można określić jako kraj specyficzny (biorąc pod uwagę zamożność społeczeństwa), ale nie jedyny z krajów rozwiniętych, w których występuję przewaga zamieszkiwania w budownictwie wielorodzinnym. To co dla Niemców jest wyjątkowe, to udział zamieszkiwania w domach jednorodzinnych (detached house). Zaledwie 25%-30%. To jeden w najmniejszych wyników w UE. Specyfika Niemców uderza gdzie indziej. Własność mieszkań.

Wg danych Eurostatu za 2018 r. zaledwie 51,5% Niemców było właścicielami zajmowanych mieszkań. To absolutnie najniższa wartość w UE i jedna z najniższych w Europie. Średnia w UE, to niemal 70%. W Polsce, 84%. Nawet w krajach porównywalnych pod względem zamożności z Niemcami, udział własności jest na ogół od 10 do  15 pkt.proc. większy.

Aż 48,5% mieszkań (procent z całości wykorzystywanych zasobów mieszkaniowych) w Niemczech to wynajem. Taka wartość pozostawiona bez komentarza i głębszych analiz powoduje, że dość powszechnie przyjmuje się, iż Niemcy są państwem opiekuńczym, wpierającym obywateli i pro-społeczną polityką mieszkaniową. I tu zaczyna się problem, bo obawiam się, że nie każdemu taka opiekuńczość państwa może odpowiadać w rozumieniu modelu społeczno-ekonomicznego. Dlaczego?

Większość z tych mieszkań (85% z mieszkań wynajmowanych) jest udostępniana (wynajmowana) w oparciu o ceny rynkowe (takiego określenia używa Eurostat). Pozostała część, bardzo więc skromna, wynajmowana jest po cenach poniżej rynku lub za darmo. Nie wnikam już czy wynajmem zajmują się podmioty prywatne, państwowe, spółdzielnie czy inne twory prawne.

Gdy doda się do tego informację, że obciążenia związane z korzystaniem z mieszkania (plus media itd.), w tym czynsz, należą relatywnie do grupy największych w UE, powstaje pytanie czy model mieszkalnictwa (polityki mieszkaniowej?) praktykowany w Niemczech jest godny naśladowania?  Odpowiedź nie jest prosta i z wielu powodów nie zamierzam tego tutaj rozstrzygać.

Niemcy należą też do grupy państw o dość hojnej polityce wsparcia finansowego gospodarstw domowych. To właśnie połączenie: wysoki udział kosztów zamieszkania (czynsz+media) w wydatkach gospodarstw domowych i hojna polityka finansowego wsparcia społecznego, przeważa wśród państw/społeczeństw zamożnych. Czy państwo pomaga bo korzystanie z mieszkania jest drogie, czy też jest odwrotnie, to też temat do przemyślenia.

Zapewne do pełnego zrozumienia niemieckiego modelu polityki mieszkaniowej, warto było by poznać historię jego kształtowania, czynniki kulturowe, koszty budowania mieszkań i szereg innych czynników.

Nie oceniam czy model niemiecki jest dobry czy zły. To kwestia przyjętej perspektywy (m.in. osiąganych dochodów) i wiary w taki czy inny model kształtowania życia społeczno-ekonomicznego. My jesteśmy na innym etapie historycznym. Z jednej strony posiadanie mieszkania na własność daje nam poczucie bezpieczeństwa. Z drugiej, polityka społeczna w Polsce w obszarze mieszkalnictwa wcale nie jest taka zła jak się powszechnie przypuszcza. W Polsce niemal 12% mieszkań (w relacji do całości wykorzystywanych zasobów mieszkaniowych) jest udostępnianych po cenie niższej od rynkowej lub za darmo. To o 3 pkt.proc. powyżej średniej unijnej.

Przemknęła mi w mediach ocena  programu 500+ pod kontem poprawy dzietności. Od czasu do czasu i ja zerkam w dane demograficzne. Niestety, na chwilę obecną można powiedzieć, że w kontekście dzietności program okazał się porażką. A w najlepszym wypadku miał neutralny wpływ na naszą skłonność do powoływania na świat dzieci.

Nie zamierzam w tym wpisie dokonywać poważniejszej oceny programu 500+. Pod kontem dzietności, przeprowadzałem taką analizę jakiś czas temu. LINK. Tym razem pozwolę sobie na garść krytycznych refleksji, bo trudno mi zrozumieć, dlaczego nad programem 500+ zapanowała atmosfera zakazu krytyki. Zapanował jakiś komentatorski paraliż. Nie mam najmniejszej ochoty mu się podporządkowywać.

Czym miał i ma być program 500+? Jaki był jego cel? Tego to już chyba nikt nie potrafi teraz powiedzieć. A już na pewno nie jego pomysłodawcy, czyli politycy PiS. Oni sami wraz z upływem czasu różnie rozkładali akcenty.

Dzietność. To początkowo jeden z czołowych argumentów. Niestety, dzietność poprawiła się przez bardzo krótki okres, a i tak nie była większa niż w latach naszego poprzedniego boomu gospodarczego sprzed ponad 10 lat, kiedy o 500+ nikomu się nie śniło. Demografowie zwracali uwagę, że nie tak prosto trwale poprawić dzietność. Naukowcy i eksperci z innych dziedzin przypominali, że szasną na poprawę dzietności jest głownie rozwinięcie szeregu usług i  instrumentów wsparcia dających bezpieczeństwo, wsparcie i opiekę rodzinie powołującej na świat dziecko. Politycy prawicowi postanowili jednak banalnie rozdać pieniądze. Gdy już po ok dwóch latach od startu programu wiadomym było, że 500+ nie jest programem demograficznym, politycy prawicowi szybko porzucili ten argument.

Walka z biedą. Tu program odnotował największy sukces. Pytanie jednak, czy w ramach walki z ubóstwem warto rozdawać pieniądze wszystkim, którzy mają dzieci? Z tego punktu widzenia program należało oprzeć na kryterium dochodowym. Patrząc na zjawisko biedy i jej rozkład w społeczeństwie, to program 500+ uczynił tu wiele dobrego raczej przy okazji, bo co do zasady podstawowym kryterium jest liczba dzieci, a nie poziom dochodów. Szybko też okazało się, że bieda nadal istnieje w tych gospodarstwach domowych, które dzieci nie mają w ogóle lub są one już dorosłe.

Podział dochodu, bogactwa. W biegiem czasu na popularności zyskał argument, że 500+ to forma podziału wypracowanego w czasach rządów PiS dochodu narodowego. To argument dyskusyjny. Jak w przypadku walki z ubóstwem, podział dochodu jest nierówny. Część Polaków nie dostała nic, bo nie są beneficjentami programu. Biorąc zaś pod uwagę źródła finansowania programu, to argument o podziale dochodu staje się zgrabnym politycznym oszustwem.

500+ jako odpowiednik Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego (BDP). BDP to głównie konik lewicy. No i tu też klops, bo 500+ nie jest powszechne. Po drugie sama w sobie teoria BDP jest niepoważna, ale jej sympatycy nie przyjmują tego do wiadomości. Sympatycy BDP podkreślają, że 500+ udowadnia, że państwo jest w stanie unieść programy typu BDP. To nonsens, bo 500+ jest poważnym obciążeniem dla finansów państwa, na co niejednokrotnie zwracałem uwagę w moich wpisach. Zwraca na to uwagę część ekonomistów, ale oni są teraz niemodni. Niestety.

500+ jako forma nakręcania wzrostu gospodarczego poprzez popyt. 500+ w popycie generowanym przez gospodarstwa domowe w rachunku PKB stanowi marginalną jego część. Ponadto tempo PKB zaczęło zwalniać już w ubiegłym roku, mimo dosypywania pieniędzy w postaci rozszerzania 500+ oraz dodatkowych emerytur. Miłośnicy zabaw danymi makroekonomicznymi bez wysiłku zauważą, że wpływ 500+ na popyt i na wzrost gospodarczy jest mocno przesadzony. Ponadto nie nakręca się popytu w chwili wzrostu gospodarki bo to nie ma sensu. Pojawiają się napięcia cenowe (wzrost inflacji!) i destabilizuje się podaż poprzez nakręcany popyt.

Kolejna element tarczy antykryzysowej. To jedna z najnowszych teorii, modna w kołach rządowych. Po prostu, biorąc pod uwagę upór rządu w utrzymaniu 500+, jakąś teorią trzeba do programu dopasować. Część ekonomistów oczekiwała, że w czasie gdy szukamy pieniędzy na ratowanie się przed skutkami kryzysu, 500+ zostanie ograniczony, by zmniejszyć deficyt finansów publicznych oraz by odblokowane środki przekazać na wsparcie utraconych wynagrodzeń, wsparcia dla tych co stracą pracę itd. Niestety, politycy koalicji rządowej są uparci. 500+ jest i będzie, bo tak obiecano. A, że spowoduje to podkręcenie deficytu finansów publicznych i zadłużenia, to polityków już nie interesuje.

 Zarzut lewicy o wspieranie prywatyzacji usług wskutek wprowadzenia 500+ i wycofywanie się państwa z naszego życia. Coś w tym jest i widać to od kilku miesięcy m.in. w składnikach inflacji. Rząd zamiast dofinansować usługi zdrowotne, edukacyjne, komunikacyjne itd. rozdał ludziom pieniądze. Efekt? To czego nam brakuje w życiu codziennym, nabywamy na zasadach rynkowych. Skoro, przykładowo, rozczarowani jesteśmy wynikami dziecka w nauce, to kupujemy usługi w postaci tzw. ‘korków’. Itd.

Na co przeznaczamy 500+. Sondaże (tzn. ich wyniki) dot. wydatków 500+ wzbudzają nieco kontrowersji. Nie brnąc w szczegóły oprę się na temacie, który na forach internetowych wywołał nieco zamieszania. Otóż konieczność zdalnej edukacji ujawniła, że niemała część dzieciaków nie ma dostępu do komputera. To wywołało na forach (politycy bali się tknąć temat) pytania o to, na co poszły pieniądze z 500+? Moim zdaniem, to bardzo dobre pytanie. Jeszcze w okresie wakacyjnym premier M.Morawiecki chwalił się, że 500+ pozwolił wielu rodzinom na spędzenie wakacji nad morzem. W niektórych przypadkach po raz pierwszy. Owszem, argument chwytający za serce i stępiający ostrze krytyki. Niemniej pytanie o to jak beneficjenci 500+ wydają pieniądze, skoro zabrakło na taniego laptopa dla dziecka, jest moim zdaniem jak najbardziej zasadne. Nie widzę powodów i przeciwskazań, by nie poddać badaniom wydatkowanie środków z 500+, bo wygląda na to (potwierdzają to częściowo badania), że środki z 500+ niekoniecznie są wydawane rozsądnie. To kieruje nas w stronę pytania o sens i cel programów takich jak 500+.

Program 500+ budzi potężnie spory i sprzeczne opinie. Ja tradycyjnie proponuję każdemu dokładnie zapoznać się z finansami publicznymi, stroną wpływów, wydatków i ich strukturą. Zapewniam, że to błyskawicznie sprowadza człowieka na ziemię.