PKB a Deficyt Finansów Publicznych. Kusząca i niebezpieczna zależność.

Ta choroba jest zaraźliwa. Chcemy żyć jak mieszkańcy krajów rozwiniętych i bogatych. Nie chcemy, podobnie jak oni, oglądać się na jakieś finansowe ograniczenia, ryzyka itd. Nie chcemy słyszeć, że na coś brakuje, że są jakieś priorytety. A jak brakuje? To zwiększajmy deficyt finansów publicznych (DFP) i zadłużenie.

Powoli coraz więcej ekonomistów zwraca uwagę na to, że rozwinięte kraje demokratyczne zaczynają się uzależniać od długu. Wciąż decydentom w wielu zadłużonych krajach wydaje się, że znaczny DFP jest przejściowy i w kolejnych latach, dzięki wzrostowi gospodarczemu, DFP będzie mniejszy lub się go zlikwiduje (sprowadzi do zera), a relacja dług/PKB zacznie się poprawiać. I taka to ma być recepta na dynamiczny rozwój, sukces i powodzenie obywateli.

Takie podejście stało się popularne wśród decydentów PiS oraz wielu komentatorów społeczno-politycznych w ostatnich kilku latach. W Polsce zaczęto wierzyć, ze nadeszła nowe era w makroekonomii. Że zarządzając odpowiedni skalą DFP, tempem PKB i zadłużeniem wynaleźliśmy złotą regułę zapełniającą bezpieczny wzrost i wychodzenie z kłopotów. Wygląda też na to, że i obecna koalicja rządowa wierzy w ten nowy paradygmat. Pytanie i problem tylko w tym, czy i na ile składniki tego paradygmatu są przewidywalne i są sterowalne przez polityków czy generalnie decydentów. Ja mam co do tego wątpliwości.

Spójrzmy na polskie dane. Zejście tempa PKB poniżej 4% powoduje wzrost DFP. O ewentualnej stabilizacji DFP możemy mówić przy dynamice PKB w przedziale 3 do 4% i przy założeniu, że politycy potrafią podejmować trudne społecznie decyzje. Zapanować nad DFP, czyli sprowadzić go do przedziału od 0 do 2%, potrafimy na ogół przy rozkręcaniu gospodarki do przedziału 5 do 6% rocznego realnego tempa PKB. Lub przy wzroście 4% i determinacji polityków.

Układ danych pod koniec rządów PiS zdaje się jednak sygnalizować, że wiara iż panujemy nad zależnością między PKB a DFP, jest cokolwiek wątpliwa. Spowolnienie gospodarcze będzie najprawdopodobniej przejściowe, a tymczasem DFP na koniec września’23 wystrzelił do 5,4%. Teraz pozostaje nam już tylko wiara, że gospodarka szybko odzyska wigor. A co jeśli nie?

Zwracam na powyższe uwagę, bo odnoszę wrażenie, że zaczyna nam się udzielać dość powszechne w UE lekceważenie DFP i lęk przed oburzeniem społecznym w reakcji na trudne decyzje. Zarządzanie finansami państwa nie może polegać na wierze w szczęśliwy układ wielkości makroekonomicznych w średnim czy dłuższym terminie.

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz

Płaca minimalna. Polska na tle UE.

Warto wrócić do tego tematu, bo jest wielce prawdopodobne, że w tym roku wynagrodzenie minimalne w relacji do wynagrodzenia średniego przekroczy 50% i to wyraźnie. Jak będzie, to się oczywiście okaże. Była szansa na przekroczenie progu 50% w ostatnich latach, ale inflacja i pogoń wynagrodzeń za nią to uniemożliwiała.

Wpierw szybkie spojrzenie na dane z krajów UE. I tu już pierwsze przeszkody. Eurostat podaje dane w dwóch zestawach. Za okres 1999-2009 w oparciu o dane (klasyfikacja działalności gospodarczej) NACE rev. 1.1. i za okres 2008 do obecnie (dane są na 2022 r) wg NACE rev. 2. Zmiana NACE ma niewielki wpływ na dane, co widać po latach nakładających się (2008, 2009). Kolejny mankament, to niewielka liczba państw wykazywanych na początku tabeli za 1999-2008. Przykładowo, w latach 2000 i 2001 wykazywanych jest raptem 11 państw z grona ówczesnych i późniejszych członków UE. Polska wykazywana jest od 2002 r. W drugim z wymienionych zestawień podaje się dane dla ok. 19 krajów członkowskich rocznie. Niepełna baza porównawcza, to m.in. problem tego jak definiujemy płacę minimalną. Coś co jest płacą minimalną lub ma jej cechy, występuje niemal we wszystkich krajach członkowskich. Niestety nie w każdym przypadku da się to sprowadzić do wspólnego mianownika. No więc, podsumowując, jest jak jest, ale i tak da się z tych liczb stworzyć pewien obraz i osadzić w nim Polskę.

Średnia relacja płacy minimalnej do wynagrodzenia średniego nie ulegała w minionych 20 latach jakimś gwałtownym zmianom w UE. 20 lat temu było to ok. 41% i w zasadzie przez kolejne 10 lat wskaźnik (średnia dla krajów UE) wzrósł jedynie do 42%. Przez kolejne 10 lat, średnia relacja w UE wzrosła do 45,5%. Dane Eurostatu kończą się na 2022 r. Tak więc przez 20 lat UE średnia relacja płacy minimalnej do średniej wzrosła z 41% do 45,5%. Niewiele i nie rozstrzygam czy to dobrze czy źle, bo wbrew pozorom ocena nie jest taka prosta.

W uzupełnieniu do podanych wyżej danych należy zaznaczyć, że miedzy krajami UE jest spore zróżnicowanie. Żeby uniknąć zanudzania statystyką podam tylko, że trzeci i pierwszy kwartyl odchylają się od średniej o ok. 3,5 pp. w ostatnich 10 latach. 

A jak było w Polsce?

Opisując Polskę, przejdę na nasze dane, czyli wynagrodzenie minimalne dzielę przez średnie wynagrodzenie w gospodarce. Wskaźnik jest niemal identyczny jak podawany przez Eurostat, a dzięki temu zyskujemy wyliczenia za 2023 r. i lata 90-te.

Polska wykonała w minionych 20 latach ogromny skok. W latach 2000-2007 średnia to 36%. Z dzisiejsze perspektywy możemy powiedzieć, że był to wynik słaby, niemniej porównywalny z krajami naszego regionu. Prawdziwy skok zaczął się po 2007 r. Nie wnikając w detale, w 2023 r. sięgnęliśmy niemal 50%. Podobny wynik był już w latach 2020 i 2021. W drugiej połowie rządów PiS zapewne przebiliśmy 50%, ale kryzysy (covid), inflacja itd. to uniemożliwiły.

Już tylko spojrzenie na wykres plus dane innych krajów sugerują jak bardzo zmieniło się w Polsce podejście do wynagrodzenia średniego. Wykres prezentuje dane z okresu 30 lat. To były różne okresy naszej gospodarki i podejście do płacy minimalnej ulegało zmianie. Warto jednak zauważyć, że zaledwie przez kilka lat nasz wskaźnik możemy postrzegać jako relatywnie niski. Po 2006 r. dokonaliśmy w Polsce radykalnej zmiany, by w obecnej dekadzie zajmować 5 lub 4 miejsce pod względem wysokości wskaźnika. A jest bardzo prawdopodobne, że w tym roku wyraźnie te 50% przebijemy (nie wykluczam, że możemy się otrzeć o 55%).

Zaprezentowane dane, to głównie analiza statystyczna. Analiza makro i mikroekonomiczna oraz społeczna zmian wysokości płacy minimalnej, to duży obszar do dyskusji i sporów. Mało kto już pamięta, że te gorące spory miały i u nas miejsce i zapewne jeszcze nie raz będziemy ich świadkami. Jedno z kluczowych pytań, to jak wysoka powinna być płaca minimalna i w jakim tempie powinna być zmieniana. Nie jest przypadkiem, że średnia unijna zmieniła się z minionych latach ledwo o 4,5 pp zaliczając przy tym długie okresy stagnacji i że jest gdzie jest. My w tym czasie zrobiliśmy skok o blisko 12 pp. Nie chodzi o to, że jesteśmy na poziomie ‘okrągłej’ wartości 50%, czy też że od lat wszyscy powtarzają, że 50% to max i wyżej się nie powinno. Tak wysoka płaca minimalna ma swoje dobre i złe strony i dobrze, żebyśmy mieli tego świadomość. Tym bardziej, że niektóre środowiska i organizacje (nie tylko polskie) sugerują, że docelowym poziomem płacy minimalnej powinien być poziom 60% wynagrodzenia średniego w gospodarce. To temat doprawdy szeroki i ciekawy. Zainteresowanym polecam przegląd wiedzy o płacy minimalnej. Śmiało można zacząć chociażby od Wikipedii i podobnych źródeł. Jak kogoś to wciągnie, to w internecie dostępnych jest sporo zestawień, opracowań i analiz.

 

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Jeden komentarz

“Korzenie zła”. Historia SKOK-ów wg braci Sekielskich.

Film braci Sekielskich “Korzenie zła” miał zaprezentować historię SKOKów głównie w oparciu o SKOK Wołomin. O samych SKOKach film niewiele mówi. Twórcy skupili się na wątkach związanych z jednym z największych Kas i zaprezentowali je w konwencji kryminalno-szpiegowskiej. Przypominam wobec tego mój tekst z grudnia 2014. Tekst napisany niedługo po tym, jak SKOKi dostały się w końcu pod nadzór KNF i na światło dzienne zaczęły wychodzić problemy finansowe części z nich.

SKOK-i. Chyba nie o to chodziło.

Temat Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo Kredytowych (SKOK) jakoś tak nie potrafi się przebić do mediów by stać się przedmiotem poważnej debaty publicznej. A szkoda, bo jest kilka powodów dla których warto rolę SKOK i ich dotychczasową historię przedyskutować. Z jednej strony dochodzące od lat informacje o patologiach w SKOK, potwierdzone przez KNF. Z drugiej zaś, SKOK tak naprawdę od dawna nie są tym czym pierwotnie miały być.

Obywatel taki jak ja, by czegoś dowiedzieć się o sektorze SKOK, ma do dyspozycji spory już wachlarz informacji. Dane KNF i GUS o sytuacji finansowej SKOK. Ciekawy i wnikliwy materiał opisowy KNF dot. sytuacji prawno-finansowej SKOK. Oraz bogaty materiał tzw. zwykłych mediów, które od co najmniej 10 lat, opisują co się w SKOK dzieje. I mam tu również na myśli m.in. media jak tygodnik Polityka czy Gazetę Wyborczą, które od lat opisują nieprawidłowości w funkcjonowaniu SKOK i – co trzeba podkreślić – wygrywają procesy z ‘obrońcami’ SKOK.

To iż dalej będę dość krytyczny wobec SKOK, odnosi się do dotychczasowych doświadczeń i praktyki, a nie samej idei przyświecającej SKOK w chwili ich powoływania. SKOK mogą i powinny dalej istnieć.

SKOK powstały w oparciu o ustawę z 1995 r. Ustawa ta dawała ramy prawne dla czegoś co potocznie znamy pod nazwą kas zapomogowo-pożyczkowych. Tworząc SKOK otwarto drogę dla działalności depozytowo-kredytowej poza systemem bankowości komercyjnej oraz tzw. lichwiarskiej. Ustawa o SKOK skierowana była do małych społeczności powiązanych zawodowo, organizacyjnie, społecznie itp. Członkowie tych społeczności, znając się wzajemnie, mieli mocno redukować ryzyko działalności, decydować o polityce finansowej. Dodatkowo, co warto podkreślać, SKOK to spółdzielnie gdzie działalności instytucji opiera się na osobach, a nie wniesionym kapitale. Oprócz tego korzyścią dla członków SKOK miał być fakt iż są one (formalnie) instytucjami typu non-profit i dość szybko SKOK zostały zwolnione z CIT. Dzięki temu możliwość korzystnego lokowania depozytów i  – przede wszystkim – zaciągania kredytów otrzymały osoby, które dla bankowości komercyjnej nie były przedmiotem zainteresowania lub usługi były za drogie i trudne do zdobycia. SKOK co do zasady skierowane były do osób fizycznych, a oferta finansową dla małych firm miała być ograniczona praktycznie do członków SKOK. Te i szereg innych ograniczeń (np. produktowe) miało uniemożliwić (czy raczej utrudnić) wejście SKOK na pole bankowości komercyjnej, gdzie inna jest skala, zakres działalności, wymagania i inne ryzyka.

Jak się szybko okazało, osoby i instytucje kierujące sektorem SKOK, niemal od razu porzuciły ideę tworzenia małych instytucji finansowych dla małych społeczności i zaczęły tworzyć (lub przynajmniej akceptować) coś na kształt sektora komercyjnego o działalności zbliżonej do bankowej. Dość łatwo i zgrabnie ominięto ograniczenia dotyczące członkostwa (m.in. pomysł na zapisanie się  do ogólnopolskich związków czy stowarzyszeń). Samo członkostwo w spółdzielniach i wynikające stąd prawa, stały się tylko atrapą. Już od drugiej połowy lat 90-tych, sektor SKOK zaczął coraz silniej odchodzić od tego czym miał być. Obok małych SKOK opartych na zakładach pracy, innych społecznościach czy dość ograniczonych regionalnie, powstało kilka- kilkanaście SKOKów na które przypada niemal trzy-czwarte aktywów sektora. To są już duże podmioty o ponadregionalnym zasięgu. Zaledwie 13 (z 55) SKOKów ma liczbę członków do 5 tys. osób. Jak sądzę, powyżej tej liczby doprawdy trudno mówić o społeczności, w której ludzie się znają.

Z biegiem lat sektor SKOK dynamicznie się rozwijał. Aktywa rocznie rosły w tempie dwucyfrowym. W połowie tego roku sektor miał 2,7 mln klientów (czyli de facto spółdzielców) i aktywa o wartości ponad 18 mld zł. Biorąc pod uwagę silne powiązania personalno-kapitałowe oraz o innym charakterze w sektorze, postał organizm quazi bankowy , który w rankingu banków (wg wartości aktywów) zająłby miejsce pod koniec drugiej dziesiątki.

Rozrost sektora SKOK na przestrzeni lat dość szybko pozwolił dostrzec jego wady, których skutki właśnie odkrywa KNF. Działania osób i instytucji odpowiedzialnych za funkcjonowanie sektora SKOK i poszczególnych składników, wskazują że już w pierwszych latach po wejściu w życie ustawy (1995) sektor SKOK był przekształcany praktycznie w sieć komercyjnych instytucji finansowych. Z biegiem lat liczba SKOK malała na rzecz dużych instytucji, które z ruchem spółdzielczym nie mają wiele wspólnego. Ustalone zasady zarządzania ryzykiem i nadzoru nie były do tego dostosowane, czego efekty były już widoczne przed kilku laty. Do tego sektor SKOK okazał się podatny na kontakty ze światem polityki. Zależność była zresztą obustronna. Kierownictwo sektora chętnie kontaktowało się i wspierało media i polityków reprezentujących prawicę, a ci bronili i lobbowali na rzecz SKOK jak tylko mogli. W efekcie system SKOK dostał się pod kontrolę KNF dopiero dwa lata temu, a pod opiekę BFG rok temu. Zdecydowanie za późno.

Obecnie dwa SKOKi oddano bankom komercyjnym, a dwa w zasadzie zbankrutowały, ponieważ na ‘leczenie’ było już za późno. Złożone w nich depozyty odpowiadają za 26% depozytów sektora, a liczba członków to 11% członków SKOK ogółem. Natomiast sam tylko SKOK Wołomin to ok. 20% portfela kredytowego SKOK ogółem. Generalnie jakość portfela kredytowego sektora SKOK w chwili przejęcie kontroli przez KNF była zdecydowanie gorsza od wyników w sektorze bankowym.

Najgorsze jest to, że przejęcie nadzoru (KNF) i odpowiedzialności (BFG) za SKOK przez ‘państwo’ ujawniało tragizm sytuacji. Zakres powiązań kapitałowych i personalnych w systemie SKOK oraz podpisane wcześniej umowy mocno utrudniają restrukturyzację zagrożonych SKOK. Niestety odpowiedzialność (konsekwencje) za błędy spada na sektor bankowy i jego klientów. W przypadku SKOK Wspólnota i Wołomin trzeba było uruchomić wypłatę depozytów ze środków BFG. Wartość depozytów które muszą być formalnie spłacone przekracza rozmiary strat klientów z powodu bankructwa AmberGold.

Wbrew pozorom, wg danych KNF, SKOK wcale nie kierowały swoich usług tylko do osób o małych zasobach kapitałowych czy nie będących przedmiotem zainteresowania sektora bankowego. Wielkości depozytów i kredytów potwierdzają, że SKOK stały się organizmami komercyjnymi z usługami dla dobrze uposażonych klientów. Zresztą w ostatnich latach chyba w każdym mieście było widać jak placówki SKOKów z bocznych ulic przenosiły się na główne ulice handlowe.

Rozwój SKOK potwierdził iż patriotyczne budowanie sektora finansowego opartego na krajowym kapitale i przy niezdrowym powiązaniu ze światem polityki, kończy się nieszczęśliwie i rodzi szereg patologii za które płacą obywatele. Historia SKOK to dobry przykład na to czym się kończy ‘patriotyzm’ w finansach i niebezpieczne związki ze światem polityki. Biznesowi i polityczni autorzy porażki mogą obecnie ponieść co najwyżej karę polityczną i moralną. Kary finansowej nie będzie. Za błędy w nadzorze SKOK zapłacą przede wszystkim klienci banków, ponieważ w SKOK nie występuje odpowiednik kapitału właścicieli (władz) w rozumieniu spółek z oo czy sa oraz odpowiedzialności za błędy.

SKOK miały być szansą na rozwój usług finansowych poza systemem komercyjnym, gdzie nadzór i zasady zarządzania ryzykiem miały być zastąpione społeczną kontrolą i wspólnym zarządzaniem. Sądzę, że skromny procent sektora obecnie odpowiada tej idei. Pozostała część szybko poszła w stronę bankowości komercyjnej upatrują w tym szansy na sukces czy sposób na przetrwanie. Niestety nawet dynamiczny ich rozwój nie był w stanie zapobiec finansowym skutkom patologii i błędów w części SKOK. (również) Niestety kierownictwo sektora i jego nadzór nie przeciwdziałały brnięciu sektora w stronę obszaru zastrzeżonego dla bankowości komercyjnej.

To paradoks, ale sami twórcy i zarządzający SKOK i ich polityczni mocodawcy, ośmieszyli ideę ‘uspołecznionych’ usług finansowych. Pozostaje tylko wierzyć, że uda się powrócić do tej szczytnej idei w szerszym zakresie niż obecnie.

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz

Orlen zaniża ceny benzyny. Zaniża też inflację.

Zawarty w tytule zarzut dotyczący cen benzyny można już było stawiać ostrożnie miesiąc temu. Wolałem się wstrzymać z oceną z uwagi na to, że niejednokrotnie widoczny jest pewien rozjazd cen (kierunek zmian) surowca i paliw na stacjach. Wrzesień nie pozostawia już złudzeń: Orlen zaniża ceny na stacjach względem zmian cen surowca. Od lipca cena surowca przeliczona na pln wzrosła o prawie 30%, a ceny paliw w dystrybutorach minimalnie spadły. Owszem w przeszłości zdarzały się takie różnice w dynamikach i kierunkach zmian cen, ale w tak względnie spokojnych czasach (warunki rynkowe) raczej nie.

Niska cena wzbudziła zazdrość przygranicznych sąsiadów, wycina konkurencję oraz sprzyja popytowi. Efekt? Nie trzeba było długo czekać. Media zaczęły publikować doniesienia z kraju o incydentalnych brakach paliwa, ograniczeniach tankowania, czy dziwnych awariach dystrybutorów. To raczej sytuacje incydentalne, ale są pierwszym sygnałem skutków manipulacji ceną w oderwaniu od warunków rynkowych.

Oczywiście każdy szuka odpowiedzi na pytanie: ile kosztowałaby benzyna i olej napędowy, gdyby nie zabawy Orlenu? Wg moich szacunków ceny paliw powinny być większe przynajmniej o 20%. Jeżeli więc obydwa typy paliw są po ok. 6 pln na stacjach Orlenu obecnie, to w rzeczywistości (tzn. bez prezentu od prezesa Obajtka) paliwa powinny kosztować 7,2 pln za litr. Moje szacunki są w okolicy ‘ostrożnych’, bo są i tacy ekonomiści, którzy mówią o 7,5 pln za litr. Przy napełnieniu baku samochodu osobowego, dzięki Orlenowi, przeciętny Polak oszczędza kwotę rzędu 60 pln. A więc sporo i może się to obywatelom podobać. Niestety takie prezenty mają swoje konsekwencje i zapewniam, że Orlen w najbliższych tygodniach cenami na stacjach zacznie odrabiać straty wywołane sztucznym przytrzymywaniem cen.

Po co Orlen to robi? Zbliżające się wybory i próba pomocy NBP w ‘zwalczaniu’ inflacji, to jedyne lub główne tłumaczenia. To tylko pozornie korzystne dla konsumentów. Obecne zabawy ceną paliw w wykonaniu Orlenu nie są nowością. Wpierw w okresie zimowym Orlen miał nas oswajać z wyższymi cenami , by – jak argumentował Orlen – unikać szoków cenowych. Relacja i tempo zmian cen surowca i paliw w I poł roku na stacjach też budzi sporo pytań. No i teraz ewidentne i niepotrzebne przytrzymywanie koniecznego wzrostu cen detalicznych w wrześniu. Sam Orlen w sprawie cen paliw, albo milczy, albo podaje mało poważne uzasadnienia. A pytań jest mnóstwo, w tym i to czy Orlen do przytrzymywania niskich cen wykorzystuje paliwo zaliczane do rezerw interwencyjnych. Jeżeli tak, to mamy do czynienia ze skandalem.

Jako że Orlen jest bardzo aktywny nie tylko na rynku paliwowym, to jest też pytanie czy próbuje pomóc NBP w przejściowym zbijaniu inflacji. Efekt nie jest może piorunujący, ale jednak . Wg moich szacunków, bez sztucznego przytrzymywania niskich cen paliw, inflacja mogłaby sięgnąć 9% we wrześniu. Formalnie i tak byłaby jednocyfrowa, ale 9% a niemal 8% (8,2%) brzmi jednak inaczej. Pozwala to m.in. NBP na prezentowanie w mediach sprytnie dopasowanych statystyk do udowadniania rzekomego zatrzymania wzrostu cen.

Przypadek Orlenu to ciekawe studium działania firmy o państwowym kapitale, która dominuje na swoim rynku i ma ambicje oraz przyzwolenie na wątpliwe ekonomicznie i moralnie działania inspirowane przez NBP oraz rząd. Kapitał państwowy ma niestety swoją ciemną stronę. To nie pierwszy tego typu przykład w minionych kilku latach.

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz

Wydatki na obronność.

Temat już podejmowałem w ubiegłym roku, ale wygląda na to, że warto go przypomnieć. Powodem jest uporczywe wmawianie przez partię rządzącą, że dopiero po 2015 r. zaszła w nakładach na obronność radykalna zmiana, czyli oczywiście poprawa. Przy okazji politycy PiS podają szereg innych manipulacji danymi (radykalny wzrost liczebności armii), ale to już zostawię na inna okazję.

Po raz kolejny zestawiłem dane prezentujące wydatki Polski na obronność i odniosłem je do pozostałych członków UE. Tym razem z grupy usunąłem Grecję, ponieważ ma relatywnie wysokie nakłady i ‘psuje’ to wartości maksymalne w rozkładzie, co niewprawnego czytelnika i analityka danych może wprowadzić w błąd. Już tylko dla porządku dodam, że w relacji do PKB Grecja w okresie 2004-2021 odnotowywała nakłady średnio na poziomie 2,6%, co jest wartością wyjątkową na tle UE. Można przypuszczać, że powodem jest położenie geograficzne Grecji.

Ale do rzeczy…

W analizie korzystam z danych Eurostatu, który sprowadza wydatki na obronność do wspólnego mianownika, co daje możliwość porównaniu krajów członkowskich. W naszym przypadku oznacza to redukcje wydatków do PKB dość znaczną w porównaniu z danymi krajowymi. Przykładowo w 2020 r. wg Eurostatu nakłady na obronność wyniosły 1,7%, a wg metodologii krajowej niemal 2,2 %. Różnica w danych wynika z różnic definicyjnych i pompowania wydatków wg metodologii krajowych o pozycje dość luźno związane z obronnością.

Eurostat udostępnia na chwilę obecną dane do 2021 r. włącznie. Co z nich wynika? Polska z nakładami na obronność w relacji do PKB miała wynik na poziomie 3-go kwartyla lub nieco korzystniejszy. To oznacza, że przynajmniej 75% krajów UE (bez uwzględniania Grecji) miało nakłady niższe od Polski. To stawia nas w dość korzystnym świetle. Ale czy to powód do dumy? Oczywiście nie. Konflikt rosyjsko-ukraiński tylko nam uświadomił i przypomniał, że Polska cierpi na chorobę krajów demokratycznych. Kraje te, pod wpływem ekonomicznych oczekiwań społeczeństwa i potrzeb,  spychają wydatki na wojsko na dalszą pozycję. I wbrew zapewnieniom PiS, nic się nie zmieniło w okresie 2016-2021. To, że PiS po 2021 – ewentualnie – podniósł relatywnie nakłady na armię lub planuje to dopiero zrobić, to żadna łaska. Mamy wojnę za wschodnią granicą i musimy uzupełnić luki w sprzęcie wojskowym przekazanym Ukrainie. Chyba mało kto już pamięta, że jeszcze półtora roku temu, gdy kryzys rosyjsko-ukraiński był pewny, to rząd PiS z uporem promował rozdawanie pieniędzy w ramach Nowego Ładu. Całkiem niedawno premier i prezydent zapewniali obywateli, że jesteśmy w tak dobrej sytuacji finansowej, że stać nas 13-tą i 14-tą emeryturę. Doprawdy? To dlaczego teraz mamy się zadłużać na wydatki związane z obronnością?

Tyle sucha statystyka do 2021 r.

Polska za rządów PiS (2017 r.) przyjęła plan rozwoju i wzrostu nakładów na wojsko. Jeszcze przed konfliktem ukraińskim nakłady miały rosnąć o średnio 5 pkt. bazowych rocznie do PKB (osiągając min. 2,5% w 2030 r.), co – biorąc pod uwagę skalę sztandarowych programów socjalnych PiS – jest wartością śmiesznie małą, żeby nie powiedzieć mikroskopijną. Dopiero konflikt za naszą wschodnią granicą radykalnie zmienił nastawienie władz do modernizacji armii i skali zakupów. Teraz mówimy już o 3%, 4% czy nawet 5% do PKB wydatków rocznie. Co chwilę podawane są nowe liczby i perspektywa dojścia do nich. Zapowiadamy potężne zakupy czołgów, wyrzutni rakiet i rozwój armii do 300 tys. ludzi (w tym 50 tys. terytorialsów) trąci lekką przesadą. Jestem przekonany, że wkrótce spuścimy z tonu i powrócimy do racjonalnej rozmowy o skali wydatków.

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz

Polityka bannerowa NBP. Kolejny odcinek.

Jedną z form komunikacji NBP ze społeczeństwem są już słynne kolejne edycje bannerów na budynku NBP w centrum Warszawy. W najnowszym wydaniu dostaliśmy treść następującą:

„Dzięki NBP Polska jest na dobrej drodze, już od 4 miesięcy ceny prawie się nie zmieniły!”

Forma komunikacji i treść bannerów ośmieszają NBP i jej szefa. Bez jego zgody zapewne banner z idiotyczną treścią by nie zawisł. Pożałowania godna jest też budowa zdania. Pomysłodawca treści chyba nie miał najwyższej noty z j.polskiego na maturze.
Nie ma się co nad treścią doktoryzować i wchodzić w merytoryczną polemikę. To zlepek banalnej propagandy i kompleksów kierownictwa NBP. Kierownictwo NBP, na czele z A,Glapińskim, ma świadomość popełnianych błędów w polityce banku centralnego, ale najwyraźniej wierzy, że polityką bannerową można to odwrócić. Nie, nie można. Mało na kim robi to wrażenie. Wzbudza krytykę i uśmiechy politowania ekonomistów. Media sprzyjające rządowi (i szefowi NBP) nie poświęcają polityce bannerowej NBP większej uwagi, jakby ze wstydu, co zrozumiałe.
Ale skąd akurat te cztery miesiące i dlaczego taka a nie inna treść?
Jakieś tęgie umysły w NBP siadły przy stole z zadaniem, żeby tak dobrać zakres danych, by na siłę udowodnić poprawę inflacji. Inflacja miesiąc do miesiąca niewiele Polakom mówi. Roczna, dwucyfrowa, rodaków drażni i wskazuję, że w porównaniu do roku ubiegłego ceny wzrosły o ponad 10%. Wciąż sporo i odczuwalnie, gdy sięga się po portfel przy sklepowej kasie. Można więc tak dobrać okres analizy, by przemnożone miesięczne indeksy dały wynik „….ceny prawie się nie zmieniły”. Taki wynik daje przemnożenie indeksów (miesięcznych zmian) za cztery ostatnio raportowanie przez GUS miesiące.
Najciekawsze jednak jest nie to co pomysłodawcy treści chcą nam przekazać, ale to co ukrywają i to co jest sprytnie podanym oszustwem. Tak więc (przykładowo), NBP swego czasu twierdził, że inflacja rosła z niezależnych od niego przyczyn. Owszem, to w dużym stopniu prawda. Tylko, że teraz to co przyczyniało się do wzrostu, przyczyniło się do spadku. Tymczasem NBP zasługi spadku rocznej inflacji przypisał sobie. NBP i większość członków RPP przyjęła dość pasywną czy tez ostrożną postawę wobec inflacji i NBP nie tyle z nią walczy, co przeczekuje. Zresztą prezes NBP przyznaje się do takiej polityki.
Przedstawiłem tylko drobny wycinek manipulacji NBP. W rzeczywistości czytelnik treści z banneru powinien zaliczyć szerszy wykład z inflacji, jej przyczyn i perspektyw. Wtedy tenże czytelnik zdałby sobie sprawę ze skali manipulacji oraz z jej niskiej jakości.

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz

PiS zmniejszył rozwarstwienie. Pytanie tylko jakim kosztem i czy trwale.

Przed nami jesienne wybory do parlamentu. Wielu z nas ma zapewne już swoje typy, czyli partie na które zagłosuje. Jednym z przedmiotów sporu i oceny jest gospodarka i – ekonomiczna -jakość życia. O ile jestem krytykiem działań gospodarczych (w tym transferów socjalnych) obecnej koalicji rządzącej, to mam świadomość, że każdy ma własne kryteria oceny i na rządach PiS skorzystał lub przynajmniej tak mu się wydaje.

Nie ma co ukrywać, że pod względem transferów i wskaźników rozwarstwienia dochodowego, byliśmy świadkami dużej zmiany, tzn. poprawy. Wielu wyborcom ma prawo się to podobać i być może nie muszą wiedzieć w jaki sposób rząd PiS to uzyskał i w jakich makroekonomicznych okolicznościach.

Jako ciekawostkę załączam  wskaźnik zróżnicowania kwintylowego (S80/S20). To porównanie  udziału dochodu do dyspozycji 20% osób o najwyższych dochodach do 20% o najniższych w analizowanym okresie.

W ciągu np. minionych dwóch dekad Polska dokonała radykalnego zmniejszenia wskaźnika rozwarstwienia, przy czym skok ten przypadł głównie na okres rządów PiS i znaczną część zmiany PiSowi można/należy zapewne przypisać. Nie będę zamulał tekstu liczbami i statystykami. Wystarczy spojrzeć na załączoną ilustrację. Przedstawiam Polskę na tle rozkładu wg kwartyli. Przy czym medianę (kwartyl 2) zastąpiłem wartością średniej dla całej UE.

Radykalne zmniejszenie wskaźnika rozwarstwienia, to efekt decyzji politycznych PiS (m.in. 500+, tzw. 13-ta i 14-ta emerytury itd.), korzystnych warunków makroekonomicznych, ale i działań PiS nakierowanych na nakręcania gospodarki w oparciu o popyt zagraniczny i krajowy.

Polakom może się to podobać. Ja pozwolę sobie zachować spory dystans i krytyczny stosunek do uzyskanych przez PiS rezultatów. PiS w minionych latach starał się ograniczać (np. w relacji do PKB) część publicznych wydatków lub korzystał z okazji jak np. przejściowy (!) spadek kosztów obsługi długu publicznego do generowania pieniędzy na świadczenia socjalne. To temat na szersze opracowanie i wielokrotnie już przeze mnie sygnalizowany we wpisach na blogu oraz na powiązanym z blogiem koncie facebookowym.

W wyborach więc będziemy się kierować zapewne własnym interesem, ale proponuje pamiętać, że świadczenia socjalne jakimi obdarzył nas PiS nie biorą się znikąd.

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz

Premier chwali się niskim bezrobociem w gospodarce. Nowa ekonomia?

Premier Morawiecki lubi się chwalić i nie ma dnia, żeby tego robił. Ostatnio dosyć często chwali się niskim bezrobociem. Wszystko to często okraszane jest hasłem nowej ekonomii i zburzenia starych (wiadomo: neoliberalnych) paradygmatów. Czy faktycznie zaszło coś wyjątkowego, co miałoby być zasługą obecnej koalicji rządzącej? I tak i nie. Jak to z premierem Morawieckim bywa, cokolwiek powie, trzeba zweryfikować.

Spór o gospodarkę i zatrudnienie ma – nie ma tego co ukrywać – ostry podtekst polityczny. To spór o rządy koalicji PO-PSL i obecnej.

Na wstępie dodam, że analiza rynku pracy i co dokładnie wpłynęło na poziom zatrudnienia proste nie jest i łatwo o udowadnianie tego co się chce. Szeregi czasowe udostępniane przez GUS dotyczą grup przedsiębiorstw, typów zatrudnienia itd. Do tego co jakiś czas modyfikowane są zasady prezentacji i liczenia, co nie ułatwia spojrzenia na rynek pracy z perspektywy już nawet dwóch dekad. Oczywiście dla chcącego nie ma nic trudnego, więc z tego niemal morza danych, sporo dowiedzieć się można.

Jest faktem, że poziom bezrobocia jest w Polsce wyjątkowo niski. I vice versa: poziom zatrudnienia wysoki. Wg danych aktywności zawodowej wg BAEL, bezrobocie spadło do 3%. Na tym poziomie utrzymuje się, przy niewielkich wahaniach, od 2020 r. Mamy jeden z najniższych wskaźników bezrobocia w UE.

Na koniec 2015 r. osób pracujących wg BAEL było blisko 16 mln. Na koniec 2022: 16,8 mln osób. Różnica, to 0,84 mln osób. Co ciekawe, poprzednia koalicja rządząca na koniec 2015 r. i po siedmiu latach osiągnęła nieco lepszy efekt, bo 0,98 tys. W rzeczywistości wynik PO-PSL i obecny, to w dużym stopniu efekt szeregu czynników. M.in. zmiany rozwoju efektywności gospodarki, zmian jej struktury, odporności na szoki wewnętrzne i zewnętrzne. Kolejne roczniki napływające na rynek pracy są coraz lepiej przygotowane i dostosowane do zmian i zapotrzebowania rynku pracy. Z biegiem dekad stajemy się społeczeństwem bogatszym, które coraz więcej wydaje zarówno na proste, jak i zaawansowane usługi.

Wahania trendu w obniżaniu wskaźnika bezrobocia mocno uzależnione są od zmian koniunktury gospodarczej. Tutaj więcej szczęścia miała obecna koalicja rządowa. PiS zaczął rządy po opanowaniu przez poprzednią ekipę rządową ogromnego deficytu finansów publicznych po kryzysie finansowym z lat 2007-08 i tuz przed falą ozywanie gospodarczego, jaka przeszła przez nasz region i świat. Tak naprawdę, rząd PiS początkowo konsumował korzystne trendy jakie zapoczątkowały się kilka lat wcześniej.

Nieco inaczej możemy patrzeć na ostatnie mniej więcej cztery lata. Czy jednak mieliśmy do czynienia z nowym modelem gospodarczym? Mocną wątpię. Oczywiście można się spierać i przyjąć, że do pełnej oceny gospodarczych skutków rządów PiS należy jeszcze poczekać 3 lub 4 lata. Być może. Warto zaważyć, że o ile premier i część polityków PiS chętnie mówią o nowym modelu gospodarki, to już nie opisują na czym ten model miałby niby polegać. W zasadzie jedynym akcentowanym argumentem są transfery społeczne. Kompletną porażką tego rządu są inwestycje. Dane GUS są bezlitosne, dlatego premier publicznie do tych danych się nie odnosi. Opinie publiczna – przykładowo – nie wie też tego, że rozkręcenie akcji transferów społecznych (dodatkowe emerytury) przypadło na okres przejściowego spadku kosztów obsługi długu publicznego z powodu niskich stóp. Wiadomo było, że to zjawisko przejściowe i już jest już za nami. Rząd zamiast wypracować lepszy wynik finansów publicznych na gorsze czasy, rozdał ‘zaoszczędzone’ w ten sposób pieniądze obywatelom wmawiając przy tym, że to trwały efekt nowych rządów.  

Jednym ze sposób na ‘wygenerowanie’ środków na transfery społeczne było wstrzymywanie tempa wzrostu wydatków wybranych pozycji. Z pewną ciekawostką mieliśmy do czynienia w sektorze edukacji. W relacji do PKB, PiS powoli obniżał wydatki na edukację, w tym na wynagrodzenia (w relacji do średniej krajowej).

Można przyjąć, że pewien (może i niemały) skutek dla skali zatrudnienia miały transfery społeczne, które mogły przyczynić się do popytu na pracę, pompowanie pieniędzy w ramach akcji ratowania gospodarki po covid, tolerowanie wysokiej inflacji i szerokie transfery finansowe nazywane tarczami antyinflacyjnymi. Pytanie tylko, czy wszystkie te kroki były przemyślanym zestawem działań w ramach polityki społecznej o długoterminowych skutkach, czy tylko ruchami o podłożu politycznym. Obawiam się, że tym drugim. Pytanie też, czy tolerowanie wysokiej inflacji jest środkiem na ratowanie zatrudnienia. Teorię z inflacją politycy PiS wykreowali stosunkowo niedawno. Tymczasem szereg ekonomistów zwracało uwagę już od kilku lat, że Polska (rząd i NBP/RPP) ma skłonność do lekceważenia zagrożeń inflacyjnych, co może mieć przykre konsekwencje dla gospodarki.

Czy mamy więc do czynienia z pro-zatrudnieniową polityką? Pytanie tylko, czy wspieramy zatrudnienie transferami społecznymi, czy może bardziej – i długoterminowo – inwestycjami. Przykładowo, Polska na sporo do nadrobienia w zakresie redukcji energochłonności gospodarki. Do średniej unijnej wciąż nam daleko. Zmniejszenie energochłonności poprawiłoby pozycję naszych dóbr i usług w unijnej i światowej rywalizacji. To tylko wybrany drobny wycinek.

Podejrzewam, że o czasy rządów PiS będziemy się spierać w przyszłości podobnie jak o przemiany z lat 90-tych.

 

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz

Dlaczego ciągle narzekamy na brak mieszkań? Jak rozłożona jest wina?

Narzekanie na brak mieszkań, to już polityczny i medialny rytuał. Nasila się w okresie przedwyborczym. Każda partia ma swój program i określa go jako przełomowy. Tym razem temat mieszkalnictwa został wzbudzony za sprawą ambitnego programu PO. Przy tej okazji przez media przelewa się fala krytyki na politykę mieszkaniową od trzech dekad, za deficyt mieszkaniowy i nieskutecznych polityków, którzy nie wiadomo dlaczego raz a dobrze nie chcą wybudować setek tysięcy mieszkań. Otóż sprawa jest względnie prosta w wyjaśnieniu, ale to opinia publiczna i część krytyków nie może się pogodzić z prostymi faktami. Spróbujmy.

To nie jest tak, że w Polsce w mieszkaniówce nic się nie dzieje. W 1989 r. wykazywano 10,9 mln mieszkań. A po 2022 jest ich już ok. 15,5 mln. Mieszkań więc jest więcej niż gospodarstw domowych czy rodzin. Oczywiście nie oznacza to, że popyt na mieszkania jest zaspokojony i problem zniknął. Nie. W rzeczywistości margines mieszkań wykazywanych w statystykach nie nadaje się do zamieszkania, podaż mieszkań nie pokrywa się z popytem w rozumieniu geograficznym, spory i wątpliwości budzi struktura własnościowa mieszkań oraz cenowa dostępność, część tkanki mieszkaniowej w zasadzie powinna być wycofana z użytkowania. Itd. Państwo jednak wspiera budownictwo mieszkaniowe, przy czym przeważa model komercyjny, czyli dopłaty/ulgi dla tych, którzy są w stanie udźwignąć obsługę kredytu.

Czy państwo mogłoby przeznaczać więcej na wsparcie budownictwa (na wynajem, komunalne, socjalne i co tam jeszcze) ? Tak, ale tego nie robi z bardzo prozaicznych i oczywistych przyczyn. Zgłaszane potrzeby społeczne dotyczące wszelakich dziedzin życia są tak duże, że mieszkalnictwo schodzi na plan dalszy. Średnia cena metra kw powierzchni użytkowej wg GUS w 2021 (czyli dane sprzed górki inflacyjnej) to ok. 5,1 tys. pln. Koszt wybudowanego mieszkania o powierzchni 50 metrów kw, to 255 tys. pln. Każda władza (centralna i lokalna) stoi przed dylematem, wybudować mieszkanie dla jednej rodziny,  czy – przykładowo – wypłacać przez rok 85 dodatków mieszkaniowych przez rok (średni wartość miesięcznego dodatku w 2021 r., to ok. 250 pln)? Komu więc pomóc?

Spójrzmy na obecną władzę. Za środki wydawane na 500 plus i dodatkowe emerytury można było dokonać rewolucji w mieszkaniówce. A jednak PiS wybrał przelewy dla obywateli, na co zresztą PiS otrzymał dwukrotnie aprobatę w wyborach. Jak widać, nie ma co zrzucać winy na władzę. W rzeczywistości większość z nas ma gdzie mieszkać i woli przelewy socjalne i zaspokojenie innych potrzeb niż mieszkania dla innych ludzi. To samo tyczy krytyków polityki mieszkaniowej. Na ogół mają oni skłonności lewicowe i przyjmują bardzo wygodną postawę: są za utrzymaniem polityki socjalnej PiS i za przeznaczeniem kolejnych mld pln na mieszkania. Szukanie odpowiedzi na pytanie o źródła finansowania ich nie interesuje i wzbudza złość.

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz

Inflacja. Prosta statystyka podpowiada, kto i kiedy popełnił najwięcej błędów.

Członkowie rządu  i sprzyjające mu media, usilnie wmawiają opinii publicznej, że inflacja jest wynikiem  czynników zewnętrznych i że rząd czy NBP nie są tu niczemu winni. Z dostępnych  statystyk są sprytnie wyłuskiwane dane, których celem jest wmawianie, że pod względem inflacji inne kraje mają te same problemy co my lub nawet większe. Na szczęście dostępnych jest sporo danych i coś jednak z nich wynika. W bieżącym wpisie zaprezentuję, że już proste porównanie Polski z innymi krajami UE, coś jednak pokazuje.

W oparciu o dane Eurostatu można analizować inflację roczną od końca lat 90-tych. Aż do rządów obecnej koalicji (czyli do przełomu 2015/2016) Polska miotała się w rankingu inflacji od czołowych do ostatnich miejsc. Dopiero jednak za rządów obecnej koalicji zdarzył się okres ponad 3-letni, gdy Polska pod względem wysokości inflacji trzymała się pierwszej dziesiątki. Chodzi o okres od połowy 2019 aż listopada 2022 r. (do tego miesiąca są pełne dane, tzn. dla wszystkich krajów UE). Z tego, przez dwa lata (2020, 2021) niemal nie opuszczaliśmy podium, zajmując pierwsze lub drugie miejsce w tym niechlubnym rankingu. W 2022 r. zajmowaliśmy średnio 7 miejsce. Wynikało to nie tyle z faktu, że zaczęliśmy skutecznie walczyć z inflacją, to raczej z tego, że kilka krajów (głównie z naszego regionu)  przebiło nas inflacją. Relacja naszej inflacji do średniej unijnej uległa pogorszeniu.

Już z prostej statystyki zaprezentowanej na załączonych wykresach widać, że obecna koalicja rządowa, NBP oraz RPP miały lekceważący stosunek do inflacji. Tolerowano relatywnie wysoką inflację przy założeniu, że w średnim terminie nie zagraża nam nic poważnego w obszarze cen produktów rolniczych oraz szeroko rozumianych surowców (w tym energetycznych). W tamtym czasie (lata 2020-2021) część ekonomistów ostrzegała przed takim podejściem, ale potraktowano ich jak liberalnych ortodoksów o wąskich horyzontach.

Raczej słabym wytłumaczeniem jest stałe usprawiedliwianie wysokiej inflacji powoływaniem się na specyfikę krajów dawniej zależnych od ZSRR. Nie deprecjonuje całkowicie takiej linii obrony, ale od porzucenia gospodarki socjalistycznej minęły trzy dekady i mieliśmy dość czasu, by częściowo uodpornić gospodarkę na szoki cenowe generowane przez rynek surowców energetycznych i wojny. Opóźnianie zmian w energetyce negatywnie odbiło się na cenach energii. Ten zarzut należy postawić nie tylko obecnej ekipie rządzącej, ale i wcześniejszym.

Analiza wskaźników inflacji wskazuje, że inflacja w Polce nie musiała był tak wysoka. Śmiało mogliśmy mieć inflację o od 2 do 3 p.p. niższą od obecnej. Płacimy za błędy w polityce gospodarczej, które w największym stopniu obciążają obecną koalicję rządową  i NBP/RPP.

Zaszufladkowano do kategorii Opinie | Dodaj komentarz