OPINIE EKONOMICZNE

Film braci Sekielskich “Korzenie zła” miał zaprezentować historię SKOKów głównie w oparciu o SKOK Wołomin. O samych SKOKach film niewiele mówi. Twórcy skupili się na wątkach związanych z jednym z największych Kas i zaprezentowali je w konwencji kryminalno-szpiegowskiej. Przypominam wobec tego mój tekst z grudnia 2014. Tekst napisany niedługo po tym, jak SKOKi dostały się w końcu pod nadzór KNF i na światło dzienne zaczęły wychodzić problemy finansowe części z nich.

SKOK-i. Chyba nie o to chodziło.

Temat Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo Kredytowych (SKOK) jakoś tak nie potrafi się przebić do mediów by stać się przedmiotem poważnej debaty publicznej. A szkoda, bo jest kilka powodów dla których warto rolę SKOK i ich dotychczasową historię przedyskutować. Z jednej strony dochodzące od lat informacje o patologiach w SKOK, potwierdzone przez KNF. Z drugiej zaś, SKOK tak naprawdę od dawna nie są tym czym pierwotnie miały być.

Obywatel taki jak ja, by czegoś dowiedzieć się o sektorze SKOK, ma do dyspozycji spory już wachlarz informacji. Dane KNF i GUS o sytuacji finansowej SKOK. Ciekawy i wnikliwy materiał opisowy KNF dot. sytuacji prawno-finansowej SKOK. Oraz bogaty materiał tzw. zwykłych mediów, które od co najmniej 10 lat, opisują co się w SKOK dzieje. I mam tu również na myśli m.in. media jak tygodnik Polityka czy Gazetę Wyborczą, które od lat opisują nieprawidłowości w funkcjonowaniu SKOK i – co trzeba podkreślić – wygrywają procesy z ‘obrońcami’ SKOK.

To iż dalej będę dość krytyczny wobec SKOK, odnosi się do dotychczasowych doświadczeń i praktyki, a nie samej idei przyświecającej SKOK w chwili ich powoływania. SKOK mogą i powinny dalej istnieć.

SKOK powstały w oparciu o ustawę z 1995 r. Ustawa ta dawała ramy prawne dla czegoś co potocznie znamy pod nazwą kas zapomogowo-pożyczkowych. Tworząc SKOK otwarto drogę dla działalności depozytowo-kredytowej poza systemem bankowości komercyjnej oraz tzw. lichwiarskiej. Ustawa o SKOK skierowana była do małych społeczności powiązanych zawodowo, organizacyjnie, społecznie itp. Członkowie tych społeczności, znając się wzajemnie, mieli mocno redukować ryzyko działalności, decydować o polityce finansowej. Dodatkowo, co warto podkreślać, SKOK to spółdzielnie gdzie działalności instytucji opiera się na osobach, a nie wniesionym kapitale. Oprócz tego korzyścią dla członków SKOK miał być fakt iż są one (formalnie) instytucjami typu non-profit i dość szybko SKOK zostały zwolnione z CIT. Dzięki temu możliwość korzystnego lokowania depozytów i  – przede wszystkim – zaciągania kredytów otrzymały osoby, które dla bankowości komercyjnej nie były przedmiotem zainteresowania lub usługi były za drogie i trudne do zdobycia. SKOK co do zasady skierowane były do osób fizycznych, a oferta finansową dla małych firm miała być ograniczona praktycznie do członków SKOK. Te i szereg innych ograniczeń (np. produktowe) miało uniemożliwić (czy raczej utrudnić) wejście SKOK na pole bankowości komercyjnej, gdzie inna jest skala, zakres działalności, wymagania i inne ryzyka.

Jak się szybko okazało, osoby i instytucje kierujące sektorem SKOK, niemal od razu porzuciły ideę tworzenia małych instytucji finansowych dla małych społeczności i zaczęły tworzyć (lub przynajmniej akceptować) coś na kształt sektora komercyjnego o działalności zbliżonej do bankowej. Dość łatwo i zgrabnie ominięto ograniczenia dotyczące członkostwa (m.in. pomysł na zapisanie się  do ogólnopolskich związków czy stowarzyszeń). Samo członkostwo w spółdzielniach i wynikające stąd prawa, stały się tylko atrapą. Już od drugiej połowy lat 90-tych, sektor SKOK zaczął coraz silniej odchodzić od tego czym miał być. Obok małych SKOK opartych na zakładach pracy, innych społecznościach czy dość ograniczonych regionalnie, powstało kilka- kilkanaście SKOKów na które przypada niemal trzy-czwarte aktywów sektora. To są już duże podmioty o ponadregionalnym zasięgu. Zaledwie 13 (z 55) SKOKów ma liczbę członków do 5 tys. osób. Jak sądzę, powyżej tej liczby doprawdy trudno mówić o społeczności, w której ludzie się znają.

Z biegiem lat sektor SKOK dynamicznie się rozwijał. Aktywa rocznie rosły w tempie dwucyfrowym. W połowie tego roku sektor miał 2,7 mln klientów (czyli de facto spółdzielców) i aktywa o wartości ponad 18 mld zł. Biorąc pod uwagę silne powiązania personalno-kapitałowe oraz o innym charakterze w sektorze, postał organizm quazi bankowy , który w rankingu banków (wg wartości aktywów) zająłby miejsce pod koniec drugiej dziesiątki.

Rozrost sektora SKOK na przestrzeni lat dość szybko pozwolił dostrzec jego wady, których skutki właśnie odkrywa KNF. Działania osób i instytucji odpowiedzialnych za funkcjonowanie sektora SKOK i poszczególnych składników, wskazują że już w pierwszych latach po wejściu w życie ustawy (1995) sektor SKOK był przekształcany praktycznie w sieć komercyjnych instytucji finansowych. Z biegiem lat liczba SKOK malała na rzecz dużych instytucji, które z ruchem spółdzielczym nie mają wiele wspólnego. Ustalone zasady zarządzania ryzykiem i nadzoru nie były do tego dostosowane, czego efekty były już widoczne przed kilku laty. Do tego sektor SKOK okazał się podatny na kontakty ze światem polityki. Zależność była zresztą obustronna. Kierownictwo sektora chętnie kontaktowało się i wspierało media i polityków reprezentujących prawicę, a ci bronili i lobbowali na rzecz SKOK jak tylko mogli. W efekcie system SKOK dostał się pod kontrolę KNF dopiero dwa lata temu, a pod opiekę BFG rok temu. Zdecydowanie za późno.

Obecnie dwa SKOKi oddano bankom komercyjnym, a dwa w zasadzie zbankrutowały, ponieważ na ‘leczenie’ było już za późno. Złożone w nich depozyty odpowiadają za 26% depozytów sektora, a liczba członków to 11% członków SKOK ogółem. Natomiast sam tylko SKOK Wołomin to ok. 20% portfela kredytowego SKOK ogółem. Generalnie jakość portfela kredytowego sektora SKOK w chwili przejęcie kontroli przez KNF była zdecydowanie gorsza od wyników w sektorze bankowym.

Najgorsze jest to, że przejęcie nadzoru (KNF) i odpowiedzialności (BFG) za SKOK przez ‘państwo’ ujawniało tragizm sytuacji. Zakres powiązań kapitałowych i personalnych w systemie SKOK oraz podpisane wcześniej umowy mocno utrudniają restrukturyzację zagrożonych SKOK. Niestety odpowiedzialność (konsekwencje) za błędy spada na sektor bankowy i jego klientów. W przypadku SKOK Wspólnota i Wołomin trzeba było uruchomić wypłatę depozytów ze środków BFG. Wartość depozytów które muszą być formalnie spłacone przekracza rozmiary strat klientów z powodu bankructwa AmberGold.

Wbrew pozorom, wg danych KNF, SKOK wcale nie kierowały swoich usług tylko do osób o małych zasobach kapitałowych czy nie będących przedmiotem zainteresowania sektora bankowego. Wielkości depozytów i kredytów potwierdzają, że SKOK stały się organizmami komercyjnymi z usługami dla dobrze uposażonych klientów. Zresztą w ostatnich latach chyba w każdym mieście było widać jak placówki SKOKów z bocznych ulic przenosiły się na główne ulice handlowe.

Rozwój SKOK potwierdził iż patriotyczne budowanie sektora finansowego opartego na krajowym kapitale i przy niezdrowym powiązaniu ze światem polityki, kończy się nieszczęśliwie i rodzi szereg patologii za które płacą obywatele. Historia SKOK to dobry przykład na to czym się kończy ‘patriotyzm’ w finansach i niebezpieczne związki ze światem polityki. Biznesowi i polityczni autorzy porażki mogą obecnie ponieść co najwyżej karę polityczną i moralną. Kary finansowej nie będzie. Za błędy w nadzorze SKOK zapłacą przede wszystkim klienci banków, ponieważ w SKOK nie występuje odpowiednik kapitału właścicieli (władz) w rozumieniu spółek z oo czy sa oraz odpowiedzialności za błędy.

SKOK miały być szansą na rozwój usług finansowych poza systemem komercyjnym, gdzie nadzór i zasady zarządzania ryzykiem miały być zastąpione społeczną kontrolą i wspólnym zarządzaniem. Sądzę, że skromny procent sektora obecnie odpowiada tej idei. Pozostała część szybko poszła w stronę bankowości komercyjnej upatrują w tym szansy na sukces czy sposób na przetrwanie. Niestety nawet dynamiczny ich rozwój nie był w stanie zapobiec finansowym skutkom patologii i błędów w części SKOK. (również) Niestety kierownictwo sektora i jego nadzór nie przeciwdziałały brnięciu sektora w stronę obszaru zastrzeżonego dla bankowości komercyjnej.

To paradoks, ale sami twórcy i zarządzający SKOK i ich polityczni mocodawcy, ośmieszyli ideę ‘uspołecznionych’ usług finansowych. Pozostaje tylko wierzyć, że uda się powrócić do tej szczytnej idei w szerszym zakresie niż obecnie.

Zawarty w tytule zarzut dotyczący cen benzyny można już było stawiać ostrożnie miesiąc temu. Wolałem się wstrzymać z oceną z uwagi na to, że niejednokrotnie widoczny jest pewien rozjazd cen (kierunek zmian) surowca i paliw na stacjach. Wrzesień nie pozostawia już złudzeń: Orlen zaniża ceny na stacjach względem zmian cen surowca. Od lipca cena surowca przeliczona na pln wzrosła o prawie 30%, a ceny paliw w dystrybutorach minimalnie spadły. Owszem w przeszłości zdarzały się takie różnice w dynamikach i kierunkach zmian cen, ale w tak względnie spokojnych czasach (warunki rynkowe) raczej nie.

Niska cena wzbudziła zazdrość przygranicznych sąsiadów, wycina konkurencję oraz sprzyja popytowi. Efekt? Nie trzeba było długo czekać. Media zaczęły publikować doniesienia z kraju o incydentalnych brakach paliwa, ograniczeniach tankowania, czy dziwnych awariach dystrybutorów. To raczej sytuacje incydentalne, ale są pierwszym sygnałem skutków manipulacji ceną w oderwaniu od warunków rynkowych.

Oczywiście każdy szuka odpowiedzi na pytanie: ile kosztowałaby benzyna i olej napędowy, gdyby nie zabawy Orlenu? Wg moich szacunków ceny paliw powinny być większe przynajmniej o 20%. Jeżeli więc obydwa typy paliw są po ok. 6 pln na stacjach Orlenu obecnie, to w rzeczywistości (tzn. bez prezentu od prezesa Obajtka) paliwa powinny kosztować 7,2 pln za litr. Moje szacunki są w okolicy ‘ostrożnych’, bo są i tacy ekonomiści, którzy mówią o 7,5 pln za litr. Przy napełnieniu baku samochodu osobowego, dzięki Orlenowi, przeciętny Polak oszczędza kwotę rzędu 60 pln. A więc sporo i może się to obywatelom podobać. Niestety takie prezenty mają swoje konsekwencje i zapewniam, że Orlen w najbliższych tygodniach cenami na stacjach zacznie odrabiać straty wywołane sztucznym przytrzymywaniem cen.

Po co Orlen to robi? Zbliżające się wybory i próba pomocy NBP w ‘zwalczaniu’ inflacji, to jedyne lub główne tłumaczenia. To tylko pozornie korzystne dla konsumentów. Obecne zabawy ceną paliw w wykonaniu Orlenu nie są nowością. Wpierw w okresie zimowym Orlen miał nas oswajać z wyższymi cenami , by – jak argumentował Orlen – unikać szoków cenowych. Relacja i tempo zmian cen surowca i paliw w I poł roku na stacjach też budzi sporo pytań. No i teraz ewidentne i niepotrzebne przytrzymywanie koniecznego wzrostu cen detalicznych w wrześniu. Sam Orlen w sprawie cen paliw, albo milczy, albo podaje mało poważne uzasadnienia. A pytań jest mnóstwo, w tym i to czy Orlen do przytrzymywania niskich cen wykorzystuje paliwo zaliczane do rezerw interwencyjnych. Jeżeli tak, to mamy do czynienia ze skandalem.

Jako że Orlen jest bardzo aktywny nie tylko na rynku paliwowym, to jest też pytanie czy próbuje pomóc NBP w przejściowym zbijaniu inflacji. Efekt nie jest może piorunujący, ale jednak . Wg moich szacunków, bez sztucznego przytrzymywania niskich cen paliw, inflacja mogłaby sięgnąć 9% we wrześniu. Formalnie i tak byłaby jednocyfrowa, ale 9% a niemal 8% (8,2%) brzmi jednak inaczej. Pozwala to m.in. NBP na prezentowanie w mediach sprytnie dopasowanych statystyk do udowadniania rzekomego zatrzymania wzrostu cen.

Przypadek Orlenu to ciekawe studium działania firmy o państwowym kapitale, która dominuje na swoim rynku i ma ambicje oraz przyzwolenie na wątpliwe ekonomicznie i moralnie działania inspirowane przez NBP oraz rząd. Kapitał państwowy ma niestety swoją ciemną stronę. To nie pierwszy tego typu przykład w minionych kilku latach.

Temat już podejmowałem w ubiegłym roku, ale wygląda na to, że warto go przypomnieć. Powodem jest uporczywe wmawianie przez partię rządzącą, że dopiero po 2015 r. zaszła w nakładach na obronność radykalna zmiana, czyli oczywiście poprawa. Przy okazji politycy PiS podają szereg innych manipulacji danymi (radykalny wzrost liczebności armii), ale to już zostawię na inna okazję.

Po raz kolejny zestawiłem dane prezentujące wydatki Polski na obronność i odniosłem je do pozostałych członków UE. Tym razem z grupy usunąłem Grecję, ponieważ ma relatywnie wysokie nakłady i ‘psuje’ to wartości maksymalne w rozkładzie, co niewprawnego czytelnika i analityka danych może wprowadzić w błąd. Już tylko dla porządku dodam, że w relacji do PKB Grecja w okresie 2004-2021 odnotowywała nakłady średnio na poziomie 2,6%, co jest wartością wyjątkową na tle UE. Można przypuszczać, że powodem jest położenie geograficzne Grecji.

Ale do rzeczy…

W analizie korzystam z danych Eurostatu, który sprowadza wydatki na obronność do wspólnego mianownika, co daje możliwość porównaniu krajów członkowskich. W naszym przypadku oznacza to redukcje wydatków do PKB dość znaczną w porównaniu z danymi krajowymi. Przykładowo w 2020 r. wg Eurostatu nakłady na obronność wyniosły 1,7%, a wg metodologii krajowej niemal 2,2 %. Różnica w danych wynika z różnic definicyjnych i pompowania wydatków wg metodologii krajowych o pozycje dość luźno związane z obronnością.

Eurostat udostępnia na chwilę obecną dane do 2021 r. włącznie. Co z nich wynika? Polska z nakładami na obronność w relacji do PKB miała wynik na poziomie 3-go kwartyla lub nieco korzystniejszy. To oznacza, że przynajmniej 75% krajów UE (bez uwzględniania Grecji) miało nakłady niższe od Polski. To stawia nas w dość korzystnym świetle. Ale czy to powód do dumy? Oczywiście nie. Konflikt rosyjsko-ukraiński tylko nam uświadomił i przypomniał, że Polska cierpi na chorobę krajów demokratycznych. Kraje te, pod wpływem ekonomicznych oczekiwań społeczeństwa i potrzeb,  spychają wydatki na wojsko na dalszą pozycję. I wbrew zapewnieniom PiS, nic się nie zmieniło w okresie 2016-2021. To, że PiS po 2021 – ewentualnie – podniósł relatywnie nakłady na armię lub planuje to dopiero zrobić, to żadna łaska. Mamy wojnę za wschodnią granicą i musimy uzupełnić luki w sprzęcie wojskowym przekazanym Ukrainie. Chyba mało kto już pamięta, że jeszcze półtora roku temu, gdy kryzys rosyjsko-ukraiński był pewny, to rząd PiS z uporem promował rozdawanie pieniędzy w ramach Nowego Ładu. Całkiem niedawno premier i prezydent zapewniali obywateli, że jesteśmy w tak dobrej sytuacji finansowej, że stać nas 13-tą i 14-tą emeryturę. Doprawdy? To dlaczego teraz mamy się zadłużać na wydatki związane z obronnością?

Tyle sucha statystyka do 2021 r.

Polska za rządów PiS (2017 r.) przyjęła plan rozwoju i wzrostu nakładów na wojsko. Jeszcze przed konfliktem ukraińskim nakłady miały rosnąć o średnio 5 pkt. bazowych rocznie do PKB (osiągając min. 2,5% w 2030 r.), co – biorąc pod uwagę skalę sztandarowych programów socjalnych PiS – jest wartością śmiesznie małą, żeby nie powiedzieć mikroskopijną. Dopiero konflikt za naszą wschodnią granicą radykalnie zmienił nastawienie władz do modernizacji armii i skali zakupów. Teraz mówimy już o 3%, 4% czy nawet 5% do PKB wydatków rocznie. Co chwilę podawane są nowe liczby i perspektywa dojścia do nich. Zapowiadamy potężne zakupy czołgów, wyrzutni rakiet i rozwój armii do 300 tys. ludzi (w tym 50 tys. terytorialsów) trąci lekką przesadą. Jestem przekonany, że wkrótce spuścimy z tonu i powrócimy do racjonalnej rozmowy o skali wydatków.

Jedną z form komunikacji NBP ze społeczeństwem są już słynne kolejne edycje bannerów na budynku NBP w centrum Warszawy. W najnowszym wydaniu dostaliśmy treść następującą:

„Dzięki NBP Polska jest na dobrej drodze, już od 4 miesięcy ceny prawie się nie zmieniły!”

Forma komunikacji i treść bannerów ośmieszają NBP i jej szefa. Bez jego zgody zapewne banner z idiotyczną treścią by nie zawisł. Pożałowania godna jest też budowa zdania. Pomysłodawca treści chyba nie miał najwyższej noty z j.polskiego na maturze.
Nie ma się co nad treścią doktoryzować i wchodzić w merytoryczną polemikę. To zlepek banalnej propagandy i kompleksów kierownictwa NBP. Kierownictwo NBP, na czele z A,Glapińskim, ma świadomość popełnianych błędów w polityce banku centralnego, ale najwyraźniej wierzy, że polityką bannerową można to odwrócić. Nie, nie można. Mało na kim robi to wrażenie. Wzbudza krytykę i uśmiechy politowania ekonomistów. Media sprzyjające rządowi (i szefowi NBP) nie poświęcają polityce bannerowej NBP większej uwagi, jakby ze wstydu, co zrozumiałe.
Ale skąd akurat te cztery miesiące i dlaczego taka a nie inna treść?
Jakieś tęgie umysły w NBP siadły przy stole z zadaniem, żeby tak dobrać zakres danych, by na siłę udowodnić poprawę inflacji. Inflacja miesiąc do miesiąca niewiele Polakom mówi. Roczna, dwucyfrowa, rodaków drażni i wskazuję, że w porównaniu do roku ubiegłego ceny wzrosły o ponad 10%. Wciąż sporo i odczuwalnie, gdy sięga się po portfel przy sklepowej kasie. Można więc tak dobrać okres analizy, by przemnożone miesięczne indeksy dały wynik „….ceny prawie się nie zmieniły”. Taki wynik daje przemnożenie indeksów (miesięcznych zmian) za cztery ostatnio raportowanie przez GUS miesiące.
Najciekawsze jednak jest nie to co pomysłodawcy treści chcą nam przekazać, ale to co ukrywają i to co jest sprytnie podanym oszustwem. Tak więc (przykładowo), NBP swego czasu twierdził, że inflacja rosła z niezależnych od niego przyczyn. Owszem, to w dużym stopniu prawda. Tylko, że teraz to co przyczyniało się do wzrostu, przyczyniło się do spadku. Tymczasem NBP zasługi spadku rocznej inflacji przypisał sobie. NBP i większość członków RPP przyjęła dość pasywną czy tez ostrożną postawę wobec inflacji i NBP nie tyle z nią walczy, co przeczekuje. Zresztą prezes NBP przyznaje się do takiej polityki.
Przedstawiłem tylko drobny wycinek manipulacji NBP. W rzeczywistości czytelnik treści z banneru powinien zaliczyć szerszy wykład z inflacji, jej przyczyn i perspektyw. Wtedy tenże czytelnik zdałby sobie sprawę ze skali manipulacji oraz z jej niskiej jakości.

Przed nami jesienne wybory do parlamentu. Wielu z nas ma zapewne już swoje typy, czyli partie na które zagłosuje. Jednym z przedmiotów sporu i oceny jest gospodarka i – ekonomiczna -jakość życia. O ile jestem krytykiem działań gospodarczych (w tym transferów socjalnych) obecnej koalicji rządzącej, to mam świadomość, że każdy ma własne kryteria oceny i na rządach PiS skorzystał lub przynajmniej tak mu się wydaje.

Nie ma co ukrywać, że pod względem transferów i wskaźników rozwarstwienia dochodowego, byliśmy świadkami dużej zmiany, tzn. poprawy. Wielu wyborcom ma prawo się to podobać i być może nie muszą wiedzieć w jaki sposób rząd PiS to uzyskał i w jakich makroekonomicznych okolicznościach.

Jako ciekawostkę załączam  wskaźnik zróżnicowania kwintylowego (S80/S20). To porównanie  udziału dochodu do dyspozycji 20% osób o najwyższych dochodach do 20% o najniższych w analizowanym okresie.

W ciągu np. minionych dwóch dekad Polska dokonała radykalnego zmniejszenia wskaźnika rozwarstwienia, przy czym skok ten przypadł głównie na okres rządów PiS i znaczną część zmiany PiSowi można/należy zapewne przypisać. Nie będę zamulał tekstu liczbami i statystykami. Wystarczy spojrzeć na załączoną ilustrację. Przedstawiam Polskę na tle rozkładu wg kwartyli. Przy czym medianę (kwartyl 2) zastąpiłem wartością średniej dla całej UE.

Radykalne zmniejszenie wskaźnika rozwarstwienia, to efekt decyzji politycznych PiS (m.in. 500+, tzw. 13-ta i 14-ta emerytury itd.), korzystnych warunków makroekonomicznych, ale i działań PiS nakierowanych na nakręcania gospodarki w oparciu o popyt zagraniczny i krajowy.

Polakom może się to podobać. Ja pozwolę sobie zachować spory dystans i krytyczny stosunek do uzyskanych przez PiS rezultatów. PiS w minionych latach starał się ograniczać (np. w relacji do PKB) część publicznych wydatków lub korzystał z okazji jak np. przejściowy (!) spadek kosztów obsługi długu publicznego do generowania pieniędzy na świadczenia socjalne. To temat na szersze opracowanie i wielokrotnie już przeze mnie sygnalizowany we wpisach na blogu oraz na powiązanym z blogiem koncie facebookowym.

W wyborach więc będziemy się kierować zapewne własnym interesem, ale proponuje pamiętać, że świadczenia socjalne jakimi obdarzył nas PiS nie biorą się znikąd.

Premier Morawiecki lubi się chwalić i nie ma dnia, żeby tego robił. Ostatnio dosyć często chwali się niskim bezrobociem. Wszystko to często okraszane jest hasłem nowej ekonomii i zburzenia starych (wiadomo: neoliberalnych) paradygmatów. Czy faktycznie zaszło coś wyjątkowego, co miałoby być zasługą obecnej koalicji rządzącej? I tak i nie. Jak to z premierem Morawieckim bywa, cokolwiek powie, trzeba zweryfikować.

Spór o gospodarkę i zatrudnienie ma – nie ma tego co ukrywać – ostry podtekst polityczny. To spór o rządy koalicji PO-PSL i obecnej.

Na wstępie dodam, że analiza rynku pracy i co dokładnie wpłynęło na poziom zatrudnienia proste nie jest i łatwo o udowadnianie tego co się chce. Szeregi czasowe udostępniane przez GUS dotyczą grup przedsiębiorstw, typów zatrudnienia itd. Do tego co jakiś czas modyfikowane są zasady prezentacji i liczenia, co nie ułatwia spojrzenia na rynek pracy z perspektywy już nawet dwóch dekad. Oczywiście dla chcącego nie ma nic trudnego, więc z tego niemal morza danych, sporo dowiedzieć się można.

Jest faktem, że poziom bezrobocia jest w Polsce wyjątkowo niski. I vice versa: poziom zatrudnienia wysoki. Wg danych aktywności zawodowej wg BAEL, bezrobocie spadło do 3%. Na tym poziomie utrzymuje się, przy niewielkich wahaniach, od 2020 r. Mamy jeden z najniższych wskaźników bezrobocia w UE.

Na koniec 2015 r. osób pracujących wg BAEL było blisko 16 mln. Na koniec 2022: 16,8 mln osób. Różnica, to 0,84 mln osób. Co ciekawe, poprzednia koalicja rządząca na koniec 2015 r. i po siedmiu latach osiągnęła nieco lepszy efekt, bo 0,98 tys. W rzeczywistości wynik PO-PSL i obecny, to w dużym stopniu efekt szeregu czynników. M.in. zmiany rozwoju efektywności gospodarki, zmian jej struktury, odporności na szoki wewnętrzne i zewnętrzne. Kolejne roczniki napływające na rynek pracy są coraz lepiej przygotowane i dostosowane do zmian i zapotrzebowania rynku pracy. Z biegiem dekad stajemy się społeczeństwem bogatszym, które coraz więcej wydaje zarówno na proste, jak i zaawansowane usługi.

Wahania trendu w obniżaniu wskaźnika bezrobocia mocno uzależnione są od zmian koniunktury gospodarczej. Tutaj więcej szczęścia miała obecna koalicja rządowa. PiS zaczął rządy po opanowaniu przez poprzednią ekipę rządową ogromnego deficytu finansów publicznych po kryzysie finansowym z lat 2007-08 i tuz przed falą ozywanie gospodarczego, jaka przeszła przez nasz region i świat. Tak naprawdę, rząd PiS początkowo konsumował korzystne trendy jakie zapoczątkowały się kilka lat wcześniej.

Nieco inaczej możemy patrzeć na ostatnie mniej więcej cztery lata. Czy jednak mieliśmy do czynienia z nowym modelem gospodarczym? Mocną wątpię. Oczywiście można się spierać i przyjąć, że do pełnej oceny gospodarczych skutków rządów PiS należy jeszcze poczekać 3 lub 4 lata. Być może. Warto zaważyć, że o ile premier i część polityków PiS chętnie mówią o nowym modelu gospodarki, to już nie opisują na czym ten model miałby niby polegać. W zasadzie jedynym akcentowanym argumentem są transfery społeczne. Kompletną porażką tego rządu są inwestycje. Dane GUS są bezlitosne, dlatego premier publicznie do tych danych się nie odnosi. Opinie publiczna – przykładowo – nie wie też tego, że rozkręcenie akcji transferów społecznych (dodatkowe emerytury) przypadło na okres przejściowego spadku kosztów obsługi długu publicznego z powodu niskich stóp. Wiadomo było, że to zjawisko przejściowe i już jest już za nami. Rząd zamiast wypracować lepszy wynik finansów publicznych na gorsze czasy, rozdał ‘zaoszczędzone’ w ten sposób pieniądze obywatelom wmawiając przy tym, że to trwały efekt nowych rządów.  

Jednym ze sposób na ‘wygenerowanie’ środków na transfery społeczne było wstrzymywanie tempa wzrostu wydatków wybranych pozycji. Z pewną ciekawostką mieliśmy do czynienia w sektorze edukacji. W relacji do PKB, PiS powoli obniżał wydatki na edukację, w tym na wynagrodzenia (w relacji do średniej krajowej).

Można przyjąć, że pewien (może i niemały) skutek dla skali zatrudnienia miały transfery społeczne, które mogły przyczynić się do popytu na pracę, pompowanie pieniędzy w ramach akcji ratowania gospodarki po covid, tolerowanie wysokiej inflacji i szerokie transfery finansowe nazywane tarczami antyinflacyjnymi. Pytanie tylko, czy wszystkie te kroki były przemyślanym zestawem działań w ramach polityki społecznej o długoterminowych skutkach, czy tylko ruchami o podłożu politycznym. Obawiam się, że tym drugim. Pytanie też, czy tolerowanie wysokiej inflacji jest środkiem na ratowanie zatrudnienia. Teorię z inflacją politycy PiS wykreowali stosunkowo niedawno. Tymczasem szereg ekonomistów zwracało uwagę już od kilku lat, że Polska (rząd i NBP/RPP) ma skłonność do lekceważenia zagrożeń inflacyjnych, co może mieć przykre konsekwencje dla gospodarki.

Czy mamy więc do czynienia z pro-zatrudnieniową polityką? Pytanie tylko, czy wspieramy zatrudnienie transferami społecznymi, czy może bardziej – i długoterminowo – inwestycjami. Przykładowo, Polska na sporo do nadrobienia w zakresie redukcji energochłonności gospodarki. Do średniej unijnej wciąż nam daleko. Zmniejszenie energochłonności poprawiłoby pozycję naszych dóbr i usług w unijnej i światowej rywalizacji. To tylko wybrany drobny wycinek.

Podejrzewam, że o czasy rządów PiS będziemy się spierać w przyszłości podobnie jak o przemiany z lat 90-tych.

Narzekanie na brak mieszkań, to już polityczny i medialny rytuał. Nasila się w okresie przedwyborczym. Każda partia ma swój program i określa go jako przełomowy. Tym razem temat mieszkalnictwa został wzbudzony za sprawą ambitnego programu PO. Przy tej okazji przez media przelewa się fala krytyki na politykę mieszkaniową od trzech dekad, za deficyt mieszkaniowy i nieskutecznych polityków, którzy nie wiadomo dlaczego raz a dobrze nie chcą wybudować setek tysięcy mieszkań. Otóż sprawa jest względnie prosta w wyjaśnieniu, ale to opinia publiczna i część krytyków nie może się pogodzić z prostymi faktami. Spróbujmy.

To nie jest tak, że w Polsce w mieszkaniówce nic się nie dzieje. W 1989 r. wykazywano 10,9 mln mieszkań. A po 2022 jest ich już ok. 15,5 mln. Mieszkań więc jest więcej niż gospodarstw domowych czy rodzin. Oczywiście nie oznacza to, że popyt na mieszkania jest zaspokojony i problem zniknął. Nie. W rzeczywistości margines mieszkań wykazywanych w statystykach nie nadaje się do zamieszkania, podaż mieszkań nie pokrywa się z popytem w rozumieniu geograficznym, spory i wątpliwości budzi struktura własnościowa mieszkań oraz cenowa dostępność, część tkanki mieszkaniowej w zasadzie powinna być wycofana z użytkowania. Itd. Państwo jednak wspiera budownictwo mieszkaniowe, przy czym przeważa model komercyjny, czyli dopłaty/ulgi dla tych, którzy są w stanie udźwignąć obsługę kredytu.

Czy państwo mogłoby przeznaczać więcej na wsparcie budownictwa (na wynajem, komunalne, socjalne i co tam jeszcze) ? Tak, ale tego nie robi z bardzo prozaicznych i oczywistych przyczyn. Zgłaszane potrzeby społeczne dotyczące wszelakich dziedzin życia są tak duże, że mieszkalnictwo schodzi na plan dalszy. Średnia cena metra kw powierzchni użytkowej wg GUS w 2021 (czyli dane sprzed górki inflacyjnej) to ok. 5,1 tys. pln. Koszt wybudowanego mieszkania o powierzchni 50 metrów kw, to 255 tys. pln. Każda władza (centralna i lokalna) stoi przed dylematem, wybudować mieszkanie dla jednej rodziny,  czy – przykładowo – wypłacać przez rok 85 dodatków mieszkaniowych przez rok (średni wartość miesięcznego dodatku w 2021 r., to ok. 250 pln)? Komu więc pomóc?

Spójrzmy na obecną władzę. Za środki wydawane na 500 plus i dodatkowe emerytury można było dokonać rewolucji w mieszkaniówce. A jednak PiS wybrał przelewy dla obywateli, na co zresztą PiS otrzymał dwukrotnie aprobatę w wyborach. Jak widać, nie ma co zrzucać winy na władzę. W rzeczywistości większość z nas ma gdzie mieszkać i woli przelewy socjalne i zaspokojenie innych potrzeb niż mieszkania dla innych ludzi. To samo tyczy krytyków polityki mieszkaniowej. Na ogół mają oni skłonności lewicowe i przyjmują bardzo wygodną postawę: są za utrzymaniem polityki socjalnej PiS i za przeznaczeniem kolejnych mld pln na mieszkania. Szukanie odpowiedzi na pytanie o źródła finansowania ich nie interesuje i wzbudza złość.

Członkowie rządu  i sprzyjające mu media, usilnie wmawiają opinii publicznej, że inflacja jest wynikiem  czynników zewnętrznych i że rząd czy NBP nie są tu niczemu winni. Z dostępnych  statystyk są sprytnie wyłuskiwane dane, których celem jest wmawianie, że pod względem inflacji inne kraje mają te same problemy co my lub nawet większe. Na szczęście dostępnych jest sporo danych i coś jednak z nich wynika. W bieżącym wpisie zaprezentuję, że już proste porównanie Polski z innymi krajami UE, coś jednak pokazuje.

W oparciu o dane Eurostatu można analizować inflację roczną od końca lat 90-tych. Aż do rządów obecnej koalicji (czyli do przełomu 2015/2016) Polska miotała się w rankingu inflacji od czołowych do ostatnich miejsc. Dopiero jednak za rządów obecnej koalicji zdarzył się okres ponad 3-letni, gdy Polska pod względem wysokości inflacji trzymała się pierwszej dziesiątki. Chodzi o okres od połowy 2019 aż listopada 2022 r. (do tego miesiąca są pełne dane, tzn. dla wszystkich krajów UE). Z tego, przez dwa lata (2020, 2021) niemal nie opuszczaliśmy podium, zajmując pierwsze lub drugie miejsce w tym niechlubnym rankingu. W 2022 r. zajmowaliśmy średnio 7 miejsce. Wynikało to nie tyle z faktu, że zaczęliśmy skutecznie walczyć z inflacją, to raczej z tego, że kilka krajów (głównie z naszego regionu)  przebiło nas inflacją. Relacja naszej inflacji do średniej unijnej uległa pogorszeniu.

Już z prostej statystyki zaprezentowanej na załączonych wykresach widać, że obecna koalicja rządowa, NBP oraz RPP miały lekceważący stosunek do inflacji. Tolerowano relatywnie wysoką inflację przy założeniu, że w średnim terminie nie zagraża nam nic poważnego w obszarze cen produktów rolniczych oraz szeroko rozumianych surowców (w tym energetycznych). W tamtym czasie (lata 2020-2021) część ekonomistów ostrzegała przed takim podejściem, ale potraktowano ich jak liberalnych ortodoksów o wąskich horyzontach.

Raczej słabym wytłumaczeniem jest stałe usprawiedliwianie wysokiej inflacji powoływaniem się na specyfikę krajów dawniej zależnych od ZSRR. Nie deprecjonuje całkowicie takiej linii obrony, ale od porzucenia gospodarki socjalistycznej minęły trzy dekady i mieliśmy dość czasu, by częściowo uodpornić gospodarkę na szoki cenowe generowane przez rynek surowców energetycznych i wojny. Opóźnianie zmian w energetyce negatywnie odbiło się na cenach energii. Ten zarzut należy postawić nie tylko obecnej ekipie rządzącej, ale i wcześniejszym.

Analiza wskaźników inflacji wskazuje, że inflacja w Polce nie musiała był tak wysoka. Śmiało mogliśmy mieć inflację o od 2 do 3 p.p. niższą od obecnej. Płacimy za błędy w polityce gospodarczej, które w największym stopniu obciążają obecną koalicję rządową  i NBP/RPP.

Politycy PiS i premier unikają na ogół poruszania tematu zadłużenia państwa. Z politycznego i wizerunkowego punktu widzenia, to zrozumiałe. Wystarczy spojrzenie ekonomisty na wykresy i tabele z danymi o długu i natychmiast pojawiają się kłopotliwe pytania. Co więc podkusiło PiS do zaprezentowania na swoim facebookowym koncie wykresu z prezentacją zadłużenia? Chwilowa wizerunkowa korzyść. Załączyłem prezentację długu udostępnioną przez PiS.

Wykres prezentuje jeden z popularniejszych wskaźników zadłużenia, czyli odniesienie do PKB. Wskaźnik jest prosty. W liczniku wartość nominalna zadłużenia. W mianowniku wartość nominalna PKB. Nominalnie dług powoli rośnie. Jak więc uzyskano spadek? To proste. Zadłużenie w tym roku rośnie o ok. 2% r/r. Tymczasem PKB od czterech kwartałów rośnie o kilkanaście procent r/r. Daje to niemal błyskawiczny efekt. W relacji do PKB i bez względu na formułę liczenia długu, spadł on (w relacji do PKB) o blisko 6 p.p. zaledwie w ciągu roku. Nie dziwota, że polityczni PRowcy to wykorzystali. Ja jednak zaleciłbym ostrożność, bo można uruchomić serię niezręcznych pytań. Premier i politycy PiS nie podejmują tematu w mediach zdając sobie sprawę z ryzyka wymknięcia się tematu spod kontroli.

Wykres zawiera w sobie kilka manipulacji. Zwrócę uwagę na niektóre. PiS wprawdzie chwali się skalą rzekomego spadku zadłużenia, ale twórcy wykresu starają się skupić uwagę czytelnika na zadłużeniu wg formuły Skarbu Państwa i zbliżonych. To linie o kolorach: czerwonym, niebieskim i zielonym. Kreska biała to tak naprawdę właściwe zadłużenia. Zadłużenie całych finansów publicznych. Różnica między linią białą a pozostałymi informuje nas o skali zaciemniania informacji o finansach publicznych pod rządami PiS. Kolor biały linii nie jest tu przypadkowy. Dla PiS dobrze by było, by czytelnik nie zapamiętał poziomów zadłużenia jakie prezentuje linia biała. Główną pozycją składającą się na różnicę między długiem SP a GG, jest słynny Fundusz Przeciwdziałania COVID-19. O covid powoli zapominamy, a Fundusz istnieje i politycy PiS finansują w ten sposób wszelkie swoje pomysły, przy ograniczonej kontroli parlamentu. Sprytne.

Wykres wykresem, ale w tle jest przykra prawda. Nominalny wzrost PKB nakręcany jest inflacją. Tolerowanie inflacji na tak wysokim poziomie to niebezpieczna zabawa. Zabawa kosztem obywateli i zabawa, które nie załatwia meritum problemy, czyli przyczyn powstania i narastania długu. W ramach swoiście pojmowanej polityki gospodarczej, PiS świadomie toleruje wysoką inflację, bo to krótkoterminowo i ‘statystycznie’ pozwala niby to rozwiązać wiele problemów.

Skoro jest zadłużenia, to są i koszty jego obsługi. Tu PiS milczy, bo nie ma wątpliwości, że koszty obsługi będą w nadchodzących kwartałach powoli rosnąć.

Lektura komunikatu RPP po posiedzeniu 9 listopada prowadzi do wniosku jak ten wyrażony w tytule. Można się spierać czy stopy mamy podnosić dalej czy nie. To trochę temat nie na ten wpis, ponieważ chciałem się skupić na treści komunikatu RPP. Jego lakoniczność i nijakość rozczarowuje, czy wręcz niepokoi.

Z treści widać, że treść komunikatu nadal jest budowana pod dyktando członków RPP wskazanych przez PiS i prezydenta. Głosy pozostałych członków RPP są marginalizowane. Skąd taki wniosek? Tzw. senacka trójka członków RPP prezentuje w mediach swoje poglądy i z całą pewnością robi to też na spotkaniach RPP.

Z treści komunikatu wynika, że inflacja jest głównie pochodną czynników zewnętrznych i już. Trudno oprzeć się wrażeniu, że autorzy tekstu próbują prowadzić czytelnika do wniosku, że skoro inflacja nie jest pochodzenia krajowego, to i walka z nią jest poza zasięgiem działań RPP. Już nieco nudne i mało profesjonalne jest powoływanie się w tłumaczeniu wysokiej inflacji na zerwane łańcuchy dostaw. To zbitka słów nadużywana w debacie ekonomicznej.

 W treści komunikatu jest mowa o popycie krajowym jako czynniku proinflacyjnym, ale temu czynnikowi poświęcono niezwykle mało miejsce. Kto ten popyt nakręca i jakimi działaniami, tego się nie dowiadujemy. Powinny paść słowa ‘rząd’, ‘polityka rządu’, ‘finanse publiczne’, ale nie padają. Ani słowa o populistycznych działaniach rządu (utrzymywanie transferów,  kierowanych niemal do wszystkich tarczach antyinflacyjnych itd.), które niwelują efekt podnoszonych stóp lub podważają naszą wiarygodność.

„Szybszemu obniżaniu inflacji sprzyjałoby umocnienie złotego, które w ocenie Rady byłoby spójne z fundamentami polskiej gospodarki”. To jedyna uwaga dotycząca przełożenia kursu złotego na inflację. To tak jakby powiedzieć A i unikać powiedzenia B. Na poziom złotego mamy pewien wpływ, ale z komunikatu tego się nie dowiemy. Chodzi o politykę gospodarczą rządu i polityczne gierki odwlekające w czasie napływ środków z KPO. Do tego dochodzą działania RPP I NBP, czyli stopy procentowe (wyższe), interwencje walutowe (teraz raczej mało skuteczne) i przekaz werbalny prezesa NBP, który zmonopolizował komunikację w imieniu RPP. Jak więc do tego umocnienia prowadzić, z komunikatu się nie dowiemy.

Jakie działania podejmie RPP w ramach walki z inflacją i przekonania społeczeństwa do skuteczności jej działań? Czego RPP oczekuje od rządu? Żadnych i niczego. W komunikacie cisza. Jedynym działaniem RPP jest ….oczekiwanie, że pogorszenie koniunktury w otoczeniu makroekonomicznym Polski i działania innych banków centralnych przyczynią się do powolnego spadku inflacji m.in. w Polsce.