OPINIE EKONOMICZNE

Politycy PiS i premier unikają na ogół poruszania tematu zadłużenia państwa. Z politycznego i wizerunkowego punktu widzenia, to zrozumiałe. Wystarczy spojrzenie ekonomisty na wykresy i tabele z danymi o długu i natychmiast pojawiają się kłopotliwe pytania. Co więc podkusiło PiS do zaprezentowania na swoim facebookowym koncie wykresu z prezentacją zadłużenia? Chwilowa wizerunkowa korzyść. Załączyłem prezentację długu udostępnioną przez PiS.

Wykres prezentuje jeden z popularniejszych wskaźników zadłużenia, czyli odniesienie do PKB. Wskaźnik jest prosty. W liczniku wartość nominalna zadłużenia. W mianowniku wartość nominalna PKB. Nominalnie dług powoli rośnie. Jak więc uzyskano spadek? To proste. Zadłużenie w tym roku rośnie o ok. 2% r/r. Tymczasem PKB od czterech kwartałów rośnie o kilkanaście procent r/r. Daje to niemal błyskawiczny efekt. W relacji do PKB i bez względu na formułę liczenia długu, spadł on (w relacji do PKB) o blisko 6 p.p. zaledwie w ciągu roku. Nie dziwota, że polityczni PRowcy to wykorzystali. Ja jednak zaleciłbym ostrożność, bo można uruchomić serię niezręcznych pytań. Premier i politycy PiS nie podejmują tematu w mediach zdając sobie sprawę z ryzyka wymknięcia się tematu spod kontroli.

Wykres zawiera w sobie kilka manipulacji. Zwrócę uwagę na niektóre. PiS wprawdzie chwali się skalą rzekomego spadku zadłużenia, ale twórcy wykresu starają się skupić uwagę czytelnika na zadłużeniu wg formuły Skarbu Państwa i zbliżonych. To linie o kolorach: czerwonym, niebieskim i zielonym. Kreska biała to tak naprawdę właściwe zadłużenia. Zadłużenie całych finansów publicznych. Różnica między linią białą a pozostałymi informuje nas o skali zaciemniania informacji o finansach publicznych pod rządami PiS. Kolor biały linii nie jest tu przypadkowy. Dla PiS dobrze by było, by czytelnik nie zapamiętał poziomów zadłużenia jakie prezentuje linia biała. Główną pozycją składającą się na różnicę między długiem SP a GG, jest słynny Fundusz Przeciwdziałania COVID-19. O covid powoli zapominamy, a Fundusz istnieje i politycy PiS finansują w ten sposób wszelkie swoje pomysły, przy ograniczonej kontroli parlamentu. Sprytne.

Wykres wykresem, ale w tle jest przykra prawda. Nominalny wzrost PKB nakręcany jest inflacją. Tolerowanie inflacji na tak wysokim poziomie to niebezpieczna zabawa. Zabawa kosztem obywateli i zabawa, które nie załatwia meritum problemy, czyli przyczyn powstania i narastania długu. W ramach swoiście pojmowanej polityki gospodarczej, PiS świadomie toleruje wysoką inflację, bo to krótkoterminowo i ‘statystycznie’ pozwala niby to rozwiązać wiele problemów.

Skoro jest zadłużenia, to są i koszty jego obsługi. Tu PiS milczy, bo nie ma wątpliwości, że koszty obsługi będą w nadchodzących kwartałach powoli rosnąć.

Lektura komunikatu RPP po posiedzeniu 9 listopada prowadzi do wniosku jak ten wyrażony w tytule. Można się spierać czy stopy mamy podnosić dalej czy nie. To trochę temat nie na ten wpis, ponieważ chciałem się skupić na treści komunikatu RPP. Jego lakoniczność i nijakość rozczarowuje, czy wręcz niepokoi.

Z treści widać, że treść komunikatu nadal jest budowana pod dyktando członków RPP wskazanych przez PiS i prezydenta. Głosy pozostałych członków RPP są marginalizowane. Skąd taki wniosek? Tzw. senacka trójka członków RPP prezentuje w mediach swoje poglądy i z całą pewnością robi to też na spotkaniach RPP.

Z treści komunikatu wynika, że inflacja jest głównie pochodną czynników zewnętrznych i już. Trudno oprzeć się wrażeniu, że autorzy tekstu próbują prowadzić czytelnika do wniosku, że skoro inflacja nie jest pochodzenia krajowego, to i walka z nią jest poza zasięgiem działań RPP. Już nieco nudne i mało profesjonalne jest powoływanie się w tłumaczeniu wysokiej inflacji na zerwane łańcuchy dostaw. To zbitka słów nadużywana w debacie ekonomicznej.

 W treści komunikatu jest mowa o popycie krajowym jako czynniku proinflacyjnym, ale temu czynnikowi poświęcono niezwykle mało miejsce. Kto ten popyt nakręca i jakimi działaniami, tego się nie dowiadujemy. Powinny paść słowa ‘rząd’, ‘polityka rządu’, ‘finanse publiczne’, ale nie padają. Ani słowa o populistycznych działaniach rządu (utrzymywanie transferów,  kierowanych niemal do wszystkich tarczach antyinflacyjnych itd.), które niwelują efekt podnoszonych stóp lub podważają naszą wiarygodność.

„Szybszemu obniżaniu inflacji sprzyjałoby umocnienie złotego, które w ocenie Rady byłoby spójne z fundamentami polskiej gospodarki”. To jedyna uwaga dotycząca przełożenia kursu złotego na inflację. To tak jakby powiedzieć A i unikać powiedzenia B. Na poziom złotego mamy pewien wpływ, ale z komunikatu tego się nie dowiemy. Chodzi o politykę gospodarczą rządu i polityczne gierki odwlekające w czasie napływ środków z KPO. Do tego dochodzą działania RPP I NBP, czyli stopy procentowe (wyższe), interwencje walutowe (teraz raczej mało skuteczne) i przekaz werbalny prezesa NBP, który zmonopolizował komunikację w imieniu RPP. Jak więc do tego umocnienia prowadzić, z komunikatu się nie dowiemy.

Jakie działania podejmie RPP w ramach walki z inflacją i przekonania społeczeństwa do skuteczności jej działań? Czego RPP oczekuje od rządu? Żadnych i niczego. W komunikacie cisza. Jedynym działaniem RPP jest ….oczekiwanie, że pogorszenie koniunktury w otoczeniu makroekonomicznym Polski i działania innych banków centralnych przyczynią się do powolnego spadku inflacji m.in. w Polsce.

Trzeba przyznać, zrobiło się niemiło. Członkowie RPP wskazani przez senat, czyli przez opozycyjną większość, zaczęli w mediach śmielej zwracać uwagę na dwie kwestie. Pierwsza, mniej znana, to utrudnienia w funkcjonowaniu członków RPP. Chodzi o zasady poruszania się w budynku NBP,  możliwości wzajemnej komunikacji oraz komunikacji z personelem NBP pracującym m.in. na potrzeby RPP. Chodzi też o zasady zapoznawania opinii publicznej z własnym zdaniem m.in. na konferencjach RPP. Druga kwestia, to pogarszający się przekaz merytoryczny w postaci oficjalnych dokumentów RPP. Minutki po ostatnim spotkaniu RPP są tego przykładem. Jest też wątpliwość, czy RPP poprawnie wykonuje to, do czego jest powołana? Pytanie jak najbardziej zasadne. Wymienione problemy ujawniły się już jakiś czas temu. Dopiero jednak dzięki odwadze i determinacji członków RPP wybranych przez senat, spory i nieprawidłowe praktyki pojawiły się na pierwszych stronach gazet.

Zarzuty dotyczące poruszania się członków RPP w budynku NBP oraz zasad współpracy członków RPP i komunikacji z pracownikami NBP zdają się być prawdziwe. A.Glapiński oraz Departament Bezpieczeństwa NBP generalnie starają się im przeczyć, ale nie odnoszą się do konkretnych przykładów, a odpowiedzi są bardzo ogólne i wymijające. Temat z pozoru jest błahy, ale skoro kiedyś można było względnie swobodnie się poruszać i komunikować z pożytkiem dla jakości pracy członków RPP, to dlaczego z tego rezygnować lub podporządkowywać rygorowi uzyskiwania zgody na spotkania lub pozyskanie informacji? Wygląda na to, że prezesowi Glapińskiemu nie zależy na ułatwieniu współpracy i wymiany argumentów między członkami RPP. Prezes najwyraźniej lubi też wiedzieć i mieć kontrolę nad tym, co interesuje członków RPP. Trochę to małostkowe.

Ewidentnie prezes Glapiński stara się powoli ograniczyć swobodę wypowiedzi członków RPP w mediach i na konferencjach po posiedzeniach RPP. Uzasadnieniem ma być względna jednolitość przekazu i budowanie wizerunku spoistego ciała jakim ma być RPP. Trzeba więc przypomnieć, że w RPP od chwili jej powstania (1998 r.) były różnice zdań i członkowie RPP tego nie ukrywali. Świadomie wybiera się dziewięciu członków RPP przez sejm, senat i prezydenta (po trzech), by zasiadali w tym gronie różni ekonomiści, ale świadomi tego do czego są powołani. Dziesiątym członkiem RPP jest prezes NBP. Zróżnicowanie poglądów widać było zawsze po ujawnianych wynikach głosowań i po wypowiedziach prasowych. Decyzje RPP czy poglądy poszczególnych jej członków zawsze wywoływały spory i krytyczne komentarze. Czasami zasadne, a czasami tylko dla kreowania się poszczególnych ekonomistów w mediach. Taka jest cena wolności słowa i swobody wymiany argumentów. Zresztą o czym my dyskutujemy, skoro sam prezes NBP ma na koncie mnóstwo niepoważnych wypowiedzi, czy ewidentnych merytorycznych wpadek.

Próba redukcji w mediach głosu członków RPP będzie i tak nieudana, ponieważ formalnie prawo tego nie zabrania. Wydaje się, że prezes Glapiński próbuje sobie przypisać prawo kształtowania medialnego przekazu w imieniu RPP. Jest chyba przekonany, że uda mu się tak ukształtować przekaz by podporządkować go swojej wizji lub, mówiąc dosadniej i precyzyjniej, pod potrzeby polityki rządu.

Druga z poruszonych kwestii, to wartość merytoryczna oficjalnych przekazów RPP. Mam na myśli m.in. minutki po posiedzeniach RPP, pełną informację po posiedzeniach RPP, czy też konferencje organizowane dzień po posiedzeniach, czyli słynne już występy prezesa NBP. Wymienione przekazy od chwili przejęcia RPP przez nominatów PiS (w 2016 r.), zamiast koncentrować się na faktycznych problemach polityki pieniężnej i trzymania w ryzach inflacji, łagodziły ton na rzecz wsparcia dla polityki gospodarczej prowadzonej przez koalicję prawicową. PiSowska większość w RPP usilnie stara się usprawiedliwiać rząd i skutki prowadzonej przez rząd polityki. Niezwykle celnym przykładem są minutki po ostatnim posiedzeniu RPP. Z niewielką przesadą można powiedzieć, że ich przekaz sprowadza się do usprawiedliwienia pasywnej postawy RPP i zrzucania całej winy za inflację na makroekonomiczne otoczenie. Zaś głównym sposobem walki z inflacją wydaje się być czekanie aż inflacja sama spadnie. Nie mogła się z tym pogodzić Joanna Tyrowicz, wybrana do RPP przez senat i upubliczniła swoje poprawki naniesione na tekst minutek, niezwykle celnie punktując ich miałkość i merytoryczną nijakość. Wywołało to oburzenia prezesa NBP, niemniej nie odważył się podjąć merytorycznej polemiki i ograniczył się tylko do żenujących uwag o pracy członków RPP za ponad 37 tys. zł miesięcznie. J.Tyrowicz postanowiła zwrócić uwagę, że minutki stają się merytorycznie nierzetelne, a ich treść (to już moja uwaga) skupia się na tym co prezes NBP i pozostali nominaci PiS chcą przekazać czytelnikom. Problem polega na tym, że treści przekazywane przez RPP mają cechy przekazu politycznego, zamiast być chłodną oceną zespołu ekspertów.

Należy docenić swego rodzaju bunt senackiej trójki wobec działań prezesa NBP i PiSowskich nominatów w RPP i życzyć skuteczności. Samego zaś prezesa NBP nie rozumiem. Nie ma sensu upolitycznianie komunikatów RPP i ukrywanie błędów rządu czy pasywności RPP. Opinia publiczna i tak nie śledzie przekazów medialnych NBP, a intelektualna ekwilibrystyka A.Glapińskiego nie robi wrażenia na makroekonomistach.

Polityka podatkowa a’la PiS jest po prostu chaotyczna i jest rezultatem polityki społeczno-ekonomicznej wg obecnej koalicji rządzącej.  O ile oczywiście polityką można to nazwać. Do tego informowanie rynku o wprowadzeniu podatku poprzez nieprecyzyjne medialne wrzutki jest niepoważne i nieodpowiedzialne. Giełda wariuje, bo nowy podatek rzutuje na wycenę firm. A giełda to nie tylko niedobrzy ‘spekulanci’, ale i środki obywateli inwestowanie m.in. przez Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK), czyli  ‘dziecko’ koalicji rządzącej w jej poprzednim rządowym wcieleniu.

Wiele z pomysłów podatkowych obecnej koalicji jest w reakcji na coś i/lub by zdobyć tani poklask potencjalnych wyborców. Nie inaczej jest z obecnym pomysłem na opodatkowanie ponadprzeciętnych zysków (bądź jak się czasami mówi: marż). Rząd szerokim gestem chce wesprzeć gospodarstwa domowe i podmioty gospodarcze, które ponoszą przykre konsekwencje wzrostu cen energii. Czymś trzeba to pokryć, więc wymyślono podatek. Szukanie pieniędzy bierze się głównie stąd, że rząd zamiast kierować pomoc do gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych w najtrudniejszej sytuacji, przelewa rzekę pieniędzy niemal do wszystkich. Koszty energii, i generalnie inflację, trudno opanować m.in. przez politykę rządu i NBP. Obydwie instytucje świadomie dość ‘miękko’ walczą z inflacją i rozciągają ją w czasie w nadziei, że pomogą nam sprzyjające okoliczności makroekonomiczne.

Wg medialnych przekazów opodatkowana ma być marża w części przewyższającej wyniki z lat 2018, 2019 i 2021. Wynik z 2020 roku ma nie być brany pod uwagę, ze względu na skutki pandemii dla gospodarki. Obciążane mają być duże przedsiębiorstwa (nowa o podmiotach zatrudniających ponad 250 osób). To bardzo ogólny zarys, ponieważ wersje podatku jakie pojawiały się w mediach mocno się od siebie różniły. Min. Sasin sam wpierw do zgiełku się przyczynił, by zaraz podkreślać, że konkrety poznamy za dwa lub trzy tygodnie.

Od strony PR-owej czy też ‘ideologicznej’ PiS zastosował znany już chwyt. Nie obciążamy więc podatkiem (odmianą CITu) wszystkich tylko te firmy, które w czasach kryzysu się wzbogaciły. I mają to być firmy duże, bo jak wiadomo, duzi to monopoliści i często kapitał zagraniczny. Owszem, sporo firm osiągnęło ponadprzeciętne wyniki, ale proponowałbym dokładnie przeanalizować dlaczego, bo mamy do czynienia z dużym zróżnicowaniem przypadków. Zapewniam, ze będzie sporo niewygodnych dla rządu ciekawostek i powodów do tłumaczenia się przed opinią publiczną. M.in. trzeba będzie się tłumaczyć jak to się stało, że w czasach kryzysowych część państwowych firm energetycznych osiągnęło spore zyski. Część firm korzysta dokładnie z tego samego mechamizmu co rząd w przypadku budżetu, czyli inflacji. Wspomniane ‘niemoralne’ wzbogacenie się na kryzysie, ma tylko utrudnić opozycji i komentatorom krytykę rządu.

Pomysł na nowy podatek pokazuje i potwierdza przypadkowość i doraźność w tworzeniu systemu podatkowego, który miałby sprostać zapewnieniu finansowania wydatków publicznych.  Tworzymy protezy podatkowe i doraźne konstrukcje w finansach publicznych, które czynią system podatkowy i – szerzej – finansów publicznych,  bardziej zawiły i mało przejrzysty. Zapewniam, że da się inaczej, tylko trzeba chcieć.

Podziały istnieją w każdym środowisku. Również wśród ekonomistów i komentatorów tej sfery życia. Odsuwam na bok środowisko polityków obecnej koalicji rządzącej i jej sympatyków. W tym ostatnim przypadku nie mamy do czynienia ze sporem makroekonomicznym, a notoryczną manipulacją i obroną populistycznej polityki rządu.

W Polce nieco na wyrazistości w ostatnich latach nabrał podział na  ekonomistów, którym przypięto łatkę neoliberałów i tych poszukujących, chcących uwolnić się ze rzekomego schematu liberalnego i szukających prospołecznych rozwiązań makroekonomicznych. Na to nałożyły się częściowo podziały polityczne, kryterium wieku oraz ocena okresu przekształceń po ’89 roku. Oczywiście wszystko to, to spore uproszczenia, łatki itd. Mnie w wytłumaczeniu przyczyn inflacji bliżej do tych potocznie zwanych liberałami i do tych, którzy nie kreują nowych teorii dotyczących inflacji tylko po to by się czymś wyróżnić i zyskać poklask opinii publicznej czy komentatorów.

Inflacja w Polsce faktycznie ma nietypowy zestaw przyczyn, co nie zmienia faktu, że jej nazbyt wysoki poziom jest konsekwencję lekceważenia klasycznych praw makroekonomii i zależności. Problemy z ostatnich kwartałów uciszyły (lub zawstydziły) szereg ekonomistów, którzy jeszcze niedawno brylowali w mediach teoriami o podniesieniu zadłużenia, polityce rozwoju opartego na podkręcaniu popytu, lekceważeniu zagrożeń inflacyjnych, deficytu finansów publicznych  itd. Tymczasem nastąpiło ‘bum’ i wielu z nich jakby zapomniało o swoich niedawnych poglądach. Chyba mają świadomość, że nie docenili łatwości z jaką potrafi pojawić się inflacja. Wymyślono więc teorię alternatywną dla przyczyn inflacji: inflację cenowo-marżową (żeby nie było, ze to tzw. liberałowie byli bliżsi racji). Drugi człon nazwy ma zwracać uwagę, że jedną z istotniejszych przyczyn inflacji jest polityka zawyżania marż przed największe firmy m.in. z powodu dominującej pozycji na danym rynku i zerwania łańcuchów dostaw (to już do znudzenia i jak mantrę powtarzają chyba wszyscy). Oczywiście przy podaniu monopolistycznej pozycji jakimś cudem większość z sympatyków tej teorii nie chce wspomnieć, że niejednokrotnie chodzi o duże podmioty państwowe. Teoria marżowa nie wyjaśnia dlaczego akurat teraz miałaby działać, a w innych okresach nie. Bo w końcu w gospodarce wolnorynkowej, testowane rynku czy zaakceptuje powiększenie marży jest stałym elementem i naszą codziennością. Ekonomiści kreujący alternatywną teoria inflacji zdają się nie dostrzegać niemal codziennych informacji o szukaniu tańszych artykułów przez rynek, zamienników, czy też po prostu wstrzymywania się od zakupów.

Wydaje mi się, że warto byśmy sobie przypomnieli pewne fakty z ostatnich lat. Oczywiście, przed ich przytoczeniem pragnę zapewnić, że nie ma najmniejszych wątpliwości iż wielu dostawców surowców wykorzystało ogromny popyt na surowce energetyczne i swoje też zrobiła wojna w Ukrainie. Miało to, i ma nadal, niemałe przełożenie na inflację.

W Polsce bank centralny za czasów PiS nie tyle nadzorował inflację, co ją lekceważył. Byliśmy w gronie liderów w UE już na przełomie 2019/20, kiedy jeszcze nikomu nie śnił się covid i wojna w Ukrainie. Od 2017 r. stopa referencyjna NBP była równa inflacji lub niższa. Od 2019 r. jest trwale niższa. NBP nie tyle utrzymywał niską inflację, co raczej w latach 2016-2019 (i częściowo też późniejszych) korzystał ze sprzyjających warunków na rynkach surowców, produktów rolnych i ich przetworów. Najwyraźniej uznano, że taka sytuacja będzie trwała w kolejnych latach. Tymczasem prosta analiza cen tych grup towarów na rynkach światowych np. trzy dekady wstecz wskazywała, że takie podejście jest naiwne. Mało kto sobie obecnie uświadamia, że my już zaliczaliśmy na świecie ceny ropy i gazy podobne do obecnych wcale w nie tak odległej przeszłości. (Zaskoczeniem mogą być ewentualnie ceny węgla). To samo dotyczy cen produktów rolnych.

W czasach covid i późniejszych, rządy (w tym nasz) uparły się pompować w rynek ogromne ilości pieniądza. Statystyka sektora bankowego i podaży pieniądza nie pozostawiają wątpliwości, że wlano w rynek zbyt dużo pieniędzy. Rząd uparcie dalej prowadził politykę rozdawnictwa, bez oglądania się na rzeczywistość. Wszelakie tarcze antyinflacyjne itp. działania rządu, zamiast skupić się na grupie obywateli zagrożonych ubóstwem, skupiają się na rozdawaniu pieniądzy niemal wszystkim. Taka polityka rozciąga w czasie walkę ze zbyt dużą inflację.

Nie sposób pominąć NBP i RPP. Obydwie instytucje (no i sam prezes) wręcz ostentacyjnie lekceważyły zagrożenia inflacyjne i ostrzeżenia ekonomistów. Teraz ponosimy tego skutki.

Inflacja nie musiała być aż tak duża jak obecnie. W UE czy OECD, jesteśmy w grupie liderów. Wątpliwy zaszczyt. Daleki jestem od twierdzenie (i zarzutów), że inflacja mogła być o połowę niższa. Ale o jedną-trzecią już tak. 15% a 10%, to jednak różnica. Polska jest w gronie liderów w tej niechlubnej konkurencji na własne życzenie.

Różnice w ocenia zjawisk i recept makroekonomicznych nie są niczym złym. Obawiam się jednak, że ekonomiści pozujący na anty-liberałów, przeciwników III RP itp. ponieśli porażkę. Kreowanie naciąganych teorii wyjaśniających obecną inflację i recepty na walkę z nią, niektórych wręcz ośmieszają.

Po długim oczekiwaniu (zbyt długim), Ministerstwo Finansów w czerwcu radykalnie zmieniło ofertę obligacji detalicznych. Od lat i aż do połowy bieżącego roku, ogromną wadą obligacji było ich niedostosowanie do potrzeb i słaba konkurencyjność wobec lokat bankowych. W okresie wysokiej inflacji wadą okazał się brak oferty chociaż częściowo chroniącej przed nią. Owszem były (i są nadal) obligacje oparte o WIBOR lub inflację, ale nisko oprocentowany pierwszy kupon zniechęcał do zakupu. Wysokie oprocentowanie od drugiego kupony słabo działało na wyobraźnię. Oczywiście ci co kupili na długo przed nastaniem wysokiej inflacji obligacje oparte na WIBORze lub inflacji mogą mówić obecnie o sporym szczęściu.

W załączonej tabeli prezentuję ofertę dla przeciętnego Polaka. Nie będę detalicznie wymieniał ich cech, bo byłoby to powtarzanie zapisu z tabeli. Skupię się na ciekawostkach. Pomijam też opis obligacji o dość ograniczonym zasięgu lub dedykowane. Mam tu na myśli obligacje 6-cio i 12-letnie dla beneficjentów 500+ (konstrukcją bardzo podobne do 10-cio letnich EDO), obligacje pod program IKE i obligacje premiowe.  Chcącym zgłębić wiedzę o obligacjach, polecam stronę https://www.obligacjeskarbowe.pl/ , gdzie w dość przystępny sposób można się wszystkiego dowiedzieć.

Jak wspomniałem, warto się zainteresować ofertą obligacji detalicznych, co nie zmienia faktu, że niektóre pomysły MF budzą zdziwienie, a cała czerwcowa rekonstrukcja oferty wydaje się być dokonana naprędce i raczej pod kątem bieżącej sytuacji i nieco emocjonalnie niż perspektywicznie.

Przede wszystkim czekaliśmy zbyt długo na poprawę oferty. Taka zmiana powinna była mieć miejsce już od koniec roku. Mówimy więc o niemal trzech kwartałach opóźnienia. Przez ten okres zdani byliśmy na dość kiepskie oprocentowanie bankowe. Szybka modyfikacja oferty ściągnęłaby kapitał z banków i zmusiła je do poprawy atrakcyjności lokat. W efekcie zbędna byłaby fala dokuczliwych uwag pod adresem banków. Czy MF nie poprawiało oferty przez roztargnienie czy świadomie (zachęcanie do zakupów i nakręcanie popytu?), nie sposób powiedzieć.

Plusem jest podniesienie oprocentowania pierwszych kuponów obligacji zmiennoprocentowych. W niedawnych edycjach było to jeszcze miedzy 1% a 2,5%. Teraz (tzn. od czerwca) od 6% do 6,25%. O ile daleko tym stawkom do inflacji, to na pewną są bliższe stopom WIBOR 3 czy 6M.

Poza obligacjami opartymi na inflacji, te oparte na WIBOR 6M i stopie referencyjnej NBP tylko częściowo chronią nas przed inflacją. To konsekwencja prowadzonej polityki przez NBP (stopy niższe od inflacji), ale i próba nie płacenia więcej niż na przetargach na obligacje hurtowe.

Skupienie się na stopie referencyjnej NBP w dwóch nowych typach inflacji (1 rok i 2 lata) może budzić wątpliwości z racji funkcji jaką ta stopa pełni i relacji do WIBOR. Można mieć tylko nadzieję, że pewne niedoskonałości będą nadrabiane dodatkową (nad st.referencyjną NBP) wartością. Obecnie są to 0,0% i 0,25%.

Niewątpliwie dobrym krokiem było zaproponowanie obligacji 1 i 2-letnich (ROR i DOR). Szczególnie ROR jest dobrą odpowiedzią na zapotrzebowanie na krótki (do 1 roku) i godziwie oprocentowany produkt. Ok. 40% czerwcowych zakupów obligacji z (rekordowych!) 14 mld zł, przypadało na RORy.

Niezrozumiała jest dla mnie polityka niemal rezygnacji z obligacji o stałym oprocentowaniu na rzecz tych o zmiennych. O ile oferta zmiennoprocentowych obligacji jest bogata i interesująca, to w zasadzie brak obligacji o stałym oprocentowaniu nieco dziwi. Oferta OTS-ów z 3% w skali roku jest co najwyżej alternatywą dla pieniędzy trzymanych na bieżącym rachunku bankowym. Należało pozostawić 2-letni DOSy, a tylko poprawić ich oprocentowanie (oferta z maja dawała 3%). Warto też było wystawić ofertę 1-rocznych obligacji o stałym oprocentowaniu. Wydaje się, ze urzędnicy MF nazbyt emocjonalnie modyfikowali ofertę i nieco pod wpływem bieżących wydarzeń rynkowych i politycznych (afera z zakupem obligacji przez premiera Morawieckiego).

A co kupić? Hm. Nie kombinujmy nadmiernie. Dywersyfikacja! Nad obligacjami o stałej stopie nie ma się co zastanawiać, bo w zasadzie takiej oferty nie ma. Pozostaje problem terminu wykupu i – przede wszystkim – decyzja: oparte na stopie rynkowej / referencyjnej czy na inflacji? Proponuje nie rzucać wszystkiego na obligacje inflacyjne, bo z biegiem czasu (kilka kwartałów) inflacja spowolni i kupony oparte na stopach procentowych okażą się lepsze lub porównywalne.

Premier Mateusz Morawiecki musiał być świadomy zamieszania jakie wywoła zakupem obligacji odnotowanym w oświadczeniu majątkowym za 2021 r. Musiał być też świadomy oceny moralnej jaką wystawią mu za to media i komentatorzy. Potwierdza to linia obrony jaką wybrał. Na krytykę i zarzuty w pełni sobie zasłużył. A jednak podjął w ubiegłym roku decyzję jaką podjął.

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że premier zakupił obligacje detaliczne, które są dostępne dla wszystkich obywateli. Niski nominał pojedynczej obligacji (100 zł) czyni je faktycznie dostępnymi dla dosłownie każdego. Sądząc z nasłuchu medialno-społecznego, wielu Polaków nadal nic lub niewiele wie o obligacjach detalicznych, ale to już ich problem. Ja gorąco obligacje detaliczne polecam, bo na ogół jest w czym wybrać i łatwo można się z obligacji wycofać.

Powszechność i łatwość dostępu do obligacji, to bodaj jedyna rzecz, z którą się mogę zgodzić z premierem w przyjętej przez niego i jego obóz polityczny strategii obronnej.

Podstawowy zarzut to zakup tylko obligacji chroniących przed wzrostem inflacji i obligacji pozwalających korzystać ze wzrostu stóp. Przypomnę, że stopy procentowe banki centralne podnoszą próbując stłumić wzrost inflacji. Premier nie zakupił w 2021 r. ani jednej obligacji o stałym oprocentowaniu. A miał dwa takie produkty do dyspozycji, krótko i średnioterminowy. Obydwa słabiutko oprocentowane. Dwuletnie DOSy dawały raptem 1%. Premier tłumaczy się, że wybór był przypadkowy, niczym się nie kierował i nie miał świadomości ani tajemnej wiedzy na temat ewentualnych zagrożeń inflacyjnych. To niepoważne tłumaczenie i po prostu nieprawdziwe. Przejrzałem wiele wypowiedzi premiera i nadal nie wiemy jak to się stało, że zupełnie przypadkowo jego wybór padł na obligacje indeksowane, a nie te o stałym oprocentowaniu. Warto przy tej okazji dodać, że obligacje o stałym oprocentowaniu były pod koniec roku na żenująco niskim poziomie. Zresztą zarzut o niedostosowanie oferty obligacji detalicznych do zmieniających się warunków to zasadny zarzut, na który premier i Ministerstwo Finansów powinni odpowiedzieć.

Początkowo wybór obligacji indeksowanych oceniano – słusznie zresztą – jako rezultat przekonania, że polityka gospodarcza rządu i pieniężna NBP oraz RPP przyczyniają się do wzrostu lub przynajmniej tolerowania wysokiej inflacji. Inaczej mówiąc, premier robił coś przeciwnego do tego co jego rząd i Adam Glapiński deklarowali medialnie.

Nowe światło na zakup obligacji indeksowanych dała najnowsza informacja. Pod naciskiem mediów, ujawniono, że premier zakupił obligacje pod koniec roku, gdy nasze władze były już uprzedzone, że Europa stoi w obliczu poważnego kryzysu politycznego z wyjątkowo wysokim ryzykiem wybuchu konfliktu zbrojnego.  Tymczasem w listopadzie i grudniu obywatele nie byli jeszcze świadomi skali kryzysu i jego konsekwencji ekonomicznych.  W tym przypadku zarzut o insider trading (wykorzystanie poufnych  informacji przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych) postawiony przez część mediów, o ile brzmi poważnie, to nie jest pozbawiony zasadności.

Już zupełnie premier pogrąża się tłumaczeniem, że obrywa mu się za zakup obligacji, co powinno być docenione, no bo on wspiera finansowo rozwój kraju. Część polityków PiS śmiało mówi tu wręcz o patriotyzmie. Jeżeli tak, to – odwracając sytuację –  brak obligacji w portfelu premiera lub mniejsza ich liczba, mają świadczyć o problemach z jego patriotyzmem w latach wcześniejszych? Premier i jego Ministerstwo Finansów patriotyzmu nie ułatwiało. Polityka niskich pierwszych kuponów w obligacjach detalicznych oraz niskie oprocentowanie tzw. DOSów (dwuletnie obligacje o stałym procentowaniu) do tak rozumianego patriotyzmu nie zachęcało. Już późną jesienią w mediach powoli zaczęły pojawiać się zarzuty i pytania dotyczące opieszałości w poprawianiu i dopasowaniu oferty obligacji detalicznych do zmieniającej się sytuacji. W zasadzie dopiero od czerwca (czyli od niedawna) możemy mówić o ciekawej ofercie obligacyjnej. Zamiast wchodzić w dziwny konflikt z bankami (niskie oprocentowanie lokat), premier mógł szybko poprawić ofertę obligacji tak być uczynić ją atrakcyjniejszą od bankowej i zareklamować obligacje Polakom. Tak się jednak nie stało.

Pod względem wizerunkowym i moralnym, zakup obligacji przez premiera i cała tego otoczka wyglądają kiepsko. Żeby nie powiedzieć gorzej. A przyjęta strategia obronna, to już zbiór banalnych prób manipulacji opinią publiczną. Ale  do tego ostatniego, premier zdążył nas już przyzwyczaić.

Pewnie, za lat ileś, o manipulacji informacją za czasów PiS będą pisać podręczniki. Oczywiście w negatywnym kontekście. Że manipulacją można coś zyskać? Owszem, wiele. Jestem przekonany, że setki tysięcy ludzi nie weryfikuje informacji podawanych przez premiera czy polityków PiS i media im sprzyjające. Załączam zestawienie dwóch informacji o inflacji. OECD podała odczyty inflacji w krajach członkowskich. Jesteśmy w niechlubnej czołówce, co może (i powinno!) wywoływać u czytelnika pytanie: czy na pewno inflacja musi być w Polsce tak znaczna? Tymczasem rząd, i znany z zamiłowania do manipulacji premier Morawiecki, świadomie inaczej konstruują przekaz medialny. Informacja podana przez Kancelarię Premiera sprytnie zestawiła dane wg zasady: od ilu lat jest to najwyższa inflacja. Nasze 22 lata mają tu wyglądać pozornie łagodnie. To sprytna pułapka, czyli manipulacja połączona z pewnymi schematami w naszym myśleniu. Tak naprawdę, gdyby się przecież poważnie zastanowić, to my potrzebowaliśmy tylko 22 lata na powtórzenie rekordu, a Niemcy aż 48 lat.

Niestety, jest jak jest, należymy do grupy inflacyjnych liderów i wcale nie musieliśmy być tak wysoko w rankingu.

Radykalny wzrost inflacji musiał pociągnąć za sobą wzrost stóp procentowych. Rada Polityki Pieniężnej nie mogła czekać i patrzeć. Nieco się ociągając, RPP zaczęła więc podnosić stopy procentowe. Na chwilę obecną stopa referencyjna NBP wynosi 4,5%. Czyli i tak ponad dwa razy mniej niż aktualna inflacja. Z jednej strony stopa NBP jest daleko niższa od inflacji, z drugiej mamy do czynienia z dramatem kredytobiorców, których raty oparte są na stawkach WIBOR. Jeszcze w sierpniu 2021 – przykładowo – WIBOR 3 miesięczny wynosił 0,21%, by w połowie kwietnia osiągnąć 5,5%. Z punktu widzenia kosztów obsługi kredytu, to dwa różne światy. O ile złość posiadaczy kredytów o zmiennym oprocentowaniu można zrozumieć, to kreowane teorie spiskowe dotyczące stawek WIBOR już niekoniecznie.

Podstawowy zarzut pod adresem banków, które ustalają stawki WIBOR to, ich (tzn. stawek) zawyżanie, manipulacja i oderwanie od rzeczywistości. Skupmy się więc na tym nieszczęsnym WIBORze dla 3 miesięcy, bo to ten termin jest najczęściej przywoływany. WIBOR 3M formalnie jest średnią stawek oferowanych dla na ten termin na rynku międzybankowym. Te transakcje faktycznie są bardzo rzadkie. Można by więc postawić zarzut, że WIBOR 3M jest brany z sufitu. A dalej, że stawka ta powinna być radykalnie niższa. Nic z tych rzeczy. WIBOR 3M jest elementem na wykresie krzywej rentowności. Lewą stronę (wykresu) determinuje stopa referencyjna NBP dla jedno-tygodniowych bonów NBP. Obecnie to 4,5% i po takiej stawce NBP ściąga część nadwyżek z rynku. Należy też wspomnieć o stawkach jednodniowych. Ich poziom i wielkość rynku są dodatkowo publikowane przez NBP. Kłania się więc procent składany. Prawą stronę krzywej rentowności określają potrzeby finansowe państwa, czyli emisje obligacji. Przykładowo, obligacje 2-letnie mają rentowność do wykupu ok. 6,1%. Tak więc poziom WIBOR 3M to głównie wypadkową stopy NBP (i innych parametrów określanych przez NBP/RPP), zasady działania procenta składanego, sytuacji na dłuższej części krzywej rentowności i oczekiwań zmian parametrów makroekonomicznych oraz decyzji RPP. Można sobie to wszystko policzyć i rzucić na wykres. Wtedy poziom WIBOR 3M przestaje szokować. Tracą więc sens teorie spiskowe.

Jeżeli kogoś tak określany WIBOR 3M boli, to możemy przejść na jakąkolwiek inną metodę szacowania i zapewniam, że jego poziom nie będzie drastycznie inny. Ponadto WIBOR to tylko jeden ze składników kosztów kredytów. Innym jest np. marża. Mało kto z krytyków zauważył, że rywalizując o klientów, banki zaczęły obniżać marżę. Jak ktoś wpadnie na pomysł obniżenia WIBOR, to banki mogą podwyższyć marzę dla nowych kredytów.

Z punktu widzenia kredytobiorcy, zaprezentowane powyżej (z konieczności w dużym skrócie) rozważania nie mają większego znaczenia. Skok WIBORu poważnie przenosi się na koszt kredytu. Warto więc przypomnieć kilka faktów.

Kredyty o stałej stopie są w Polsce dostępne od dłuższego czasu. A szerzej od połowy ubiegłego roku. Niestety nie cieszyła się ona szerszym zainteresowaniem. Kredytobiorcy nie chcieli płacić więcej za stałą stopę, nie uznając ryzyka inflacji. Drugim powodem jest działanie RPP i szefa NBP A.Glapińskiego. Wpierając politykę makroekonomiczną rządu, szef NBP i większość członków RPP zapomnieli chyba co jest zadaniem tych ciał. Medialne kpiny z inflacji i szerzone (przez A.Glapińskiego)  przekonanie o braku zagrożeń inflacyjnych przyniosły negatywne skutki. Swoje zrobiła populistyczna polityka rządu z ostatnich lat, w tym szczególnie z okresu pandemii. Kryzys geopolityczny i wojna w Ukrainie dobiły nas już całkowicie. Ostatecznie skala wzrostu inflacji przebiła najśmielsze oczekiwania. Makroekonomistów bankowych również.

Sporo mitów budowanych jest wokół depozytów. Skoro – jak głoszą krytycy – depozyty są nisko oprocentowane, to i kredyty powinny być dawane na niski procent. NBP udostępnia od lat dane dotyczące oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach. Obecna różnica między oprocentowaniem depozytów i kredytów nie odbiega od tego co było w minionych latach (analizowałem dane od 2015 r.). Banki nie są instytucjami charytatywnymi i  mają prawo walczyć o zyski.

Współczucie wobec posiadaczy kredytów opartych na zmiennej stopie procentowej nie daje powodu do snucia teorii spiskowych i szukania winnych w bankach. Powoli pojawiają się pomysły na wsparcie dla wspomnianych wyżej kredytobiorców. Sensowne i nonsensowne, ale to już temat na inną pogadankę.

Najazd Rosji na Ukrainę po raz kolejny postawił nas przed pytaniem, czy wydajemy wystarczająco pieniędzy na obronność. Wystarczy porównać rozmiar (osobowy i techniczny) naszej armii i stron zaangażowanych w konflikt za naszą wschodnią granicą. Nasza armia jest zbyt mała i słaba w rozumieniu technicznego wyposażenie (ilość i jakość). Koalicja rządząca natychmiast powróciła do swojego niedawnego pomysłu, czyli radykalnego podniesienia nakładów na armię. A co było do tej pory? Zanim zrzucimy winę na polityków, proponuję nieco wstrzymać oddech i się powstrzymać. Winni jesteśmy my wszyscy.

Na wstępie kilka uwag tytułem wprowadzenia. W dalszych rozważaniach oprę się na danych Eurostatu. Eurostat podaje nakłady na obronność w relacji do PKB wg ujednoliconych zasad. Chodzi o zachowanie porównywalności krajów członkowskich. Efektem jest m.in. prezentowanie wartości czasami niższych niż wydatki podawane wg lokalnych statystyk. My – wg krajowej metodologii liczenia – wydajemy formalnie 2,2% PKB na obronność. Nie jest tajemnicą, że ta wartość jest uważana za zawyżoną z powodu zaliczania do obronności wydatków, które z obronnością wiele wspólnego nie mają. Oczywiście sam wskaźnik wydatków w relacji do PKB to też duże uproszczenie działające w obydwie strony.

Średnia wydatków na obronność dla krajów UE w ostatnich dwóch dekadach, to 1,3%. Wiemy, ze to mało. Wiemy też, że wiele krajów nie wywiązuje się z deklaracji wobec NATO. Liderem w wydatkach wg podawanego kryterium jest Grecja: 2,5% w relacji do PKB. Dalej są kraje nadbałtyckie, blisko 2,0% osiąga Francja. Polska (ok. 1,6%) plasuje się nieco powyżej 3 kwartyla. Pozornie nieźle. Pozornie, bo wiemy, że nasza armia jest zbyt mała i przede wszystkim niedoinwestowana. Niestety lekceważący stosunek do zbrojeń ma większość krajów UE.

Sprowadzenie finansowania obronności do 1,6% (Polska) jest pochodną kilku czynników. Przede wszystkim społeczeństwo nie czuło zagrożenia i miało (i ma nadal) ogromne oczekiwania związane z wydatkami państwa, w tym wydatkami wchodzącymi w zakres polityki społecznej. Nie lubimy też płacić podatków, mimo iż nie należymy w UE do krajów o dużych obciążeniach podatkowych. Poczucie bezpieczeństwa daje nam – i słusznie – przynależność do UE i NATO. Dzięki temu, nie było konieczności monstrualnego rozbudowywania armii. Niestety, nic nie tłumaczy jej zaniedbania. Winni są politycy jak i – a może na nawet bardziej – obywatele. Zepchnęliśmy obronność na odległe miejsce w hierarchii potrzeb.

Warto przy tej okazji wspomnieć o obecnej koalicji rządzącej. Mimo ciągłego ‘ostrzegaliśmy przed Rosją’ itd. nie dokonano przełomu w finansowaniu obronności w ostatnich latach. Wydatki w relacji do PKB są względnie stabilne i na poziomie z lat wcześniejszych. Priorytetem były i są wydatki socjalne. Jak się okazuje, politycy krajów UE (w tym Polski) byli świadomi grożącego nam poważnego kryzysu politycznego. Tymczasem nasz rząd, gdy Rosjanie gromadzili siły nad ukraińską granicą, zdecydował o podtrzymaniu emerytalnej 14-tki i obniżce podatków.

Teraz nagle, by utrudnić krytykę i zadawanie trudnych pytań, przyspieszenia nabrały prace nad pakietem zmian dotyczących obronności. Z jednej skrajności przechodzimy w drugą. Nie sądzę by miało sens podnoszenie wydatków aż do 3% PKB, m.in. dlatego, że to trudne do zrealizowania. Wątpliwy jest też sens podnoszenia liczebności armii do 250-300 tys. ludzi.

Wojna rosyjsko-ukraińska zapewne przyczyni się do bardziej odpowiedzialnego spojrzenia na obronność. Łatwo nie będzie, bo politycy partii rządzącej zdają się sugerować społeczeństwu, że nie będzie to kosztem innych wydatków. To błąd.

Obronność jest pochodną m.in. sojuszy i rozmiarów armii. Wiemy, że armie mamy zbyt małą i niedoinwestowaną. Niestety, szereg błędów do ostatnich chwili robiliśmy też po stronie sojuszy. Niepotrzebne spory z UE, sugerowanie rozluźnienia relacji z UE i nawiązywanie bliskich relacji z państwami, które pełnią rolę swego rodzaju rosyjskiej V kolumny w Europie (np. Węgry), to ogromny błąd. Kto wie, czy aby nie chęć kontynuowania takiej polityki stoi u podstaw zwiększenia liczebności armii.