OPINIE EKONOMICZNE

Przebrnąłem przez program Program
Budowy Kapitału min. Morawieckiego. Uff, trudna i zawiła lektura. Minister
Morawiecki włożył całego siebie w ten dokument. Jeżeli ktoś uważa, że obecny
system i możliwości oszczędzania dobrowolnego i przymusowego są skomplikowane,
to  chciałbym zobaczyć jego minę po
lekturze Programu. I to jest mój pierwszy zarzut pod adresem programu: wielość
i skomplikowanie pomysłów nie ma wiele wspólnego z ich skutecznością. W
pierwszym odruchu czytelnik wpada w podziw i euforię nad umysłem który stworzył
Program. Proponuję czytać więc powoli, wtedy emocje opadają.

Dokument wzbudził zaciekawienie,
bo od soboty wiemy, że PiS ma pomysł na zagospodarowanie oszczędności z OFE. Ponadto
realizacja hojnych obietnic wyborczych błyskawicznie „konsumuje” środki
publiczne, niewiele zostawiając na inwestycje. Program pokazuje jedną w z wielu
sprzeczność jaką rząd PiS nam zaserwował. Cześć rządu i prezydent lekką ręką
wydają pieniądze na 500 plus, obniżanie wieku emerytalnego itd., a kilku innych
ministrów szuka ich (pieniędzy na finansowanie inwestycji) w innym miejscu.

Na początek kilka uwag. Co do  zasady oszczędności mamy ile mamy i nie da
się ich sztucznie pomnożyć. Można nas zachęcić do dodatkowego oszczędzania (nie
będę się tu bawił w podział oszczędności a inwestycje), przenieść środki z
jednego miejsca w inne lub wymusić dodatkowe oszczędzanie. Poziom oszczędności jest
głównie determinowany rozwojem gospodarczym i tzw. bogactwem, stąd zachęty i
przymus dają efekty, ale z natury rzeczy ograniczone. Zwracam na to uwagę, bo
nagle w programie pojawiają się kwoty idące z dziesiątki i setki mld pln.
Czytelnik po lekturze programu odnosi wrażenie, ze o to mamy kolejnego ministra
rządu PiS, który tak po prostu wynajduje pieniądze znikąd.

Nie polecam uleganiu iluzji
nowatorstwa pomysłów zawartych w Programie. Bez względu na nazwy i konstrukcje,
większość była w Polsce przedmiotem dyskusji i sporów, a cześć rozwiązań
wprowadzano z biegiem lat w życie i mamy w tym zakresie niemałe już
doświadczenia i wiedzę.

Przede wszystkim informowanie o
OFE i Programie uważam za skandaliczne. W sobotę prezes PiS informuje że jest
jakiś pomysł, a min. Morawiecki dopiero w poniedziałek rano przed rozpoczęciem
sesji giełdowej rzuca garść niekonkretnych informacji o przyszłości OFE. Poza tym,
że 75% środków ma trafić na konta IKE, IKZE lub podobne, wątpliwości budzi
pozostałe 25% skierowane do Funduszu Rezerwy Demograficznej (!). Formalnie nie
ma mowy o nacjonalizacji, ale zabrakło mi zapewnienia, że wartość naszych kont
emerytalnych na tym nie ucierpi.

Jest faktem, że po ostatnich zmianach
za rządów PO-PSL, OFE stały się funduszami o dużym ryzyku i niepewnej
przyszłości (np. większy przelewy do ZUS z biegiem lat niż otrzymywane ze składek).
Nie zmienia to faktu, że po lekturze Programu pojawia się pytanie dlaczego
szereg pomysłów z Programu nie będzie rozwijanych w oparciu o OFE. Pytanie jest
jak najbardziej zasadne,  bo ….. Program
przewiduje powstanie innych instytucji (w tym prywatnych) w III filarze,
opartych o przymusowe składki  i
modyfikowaną gamę inwestycji. W miejsce jednych OFE z biegiem czasu po prostu wyrosną
inne, inaczej się nazywające.

W opisie OFE i uzasadnieniu
rezygnacji z tego rozwiązania, min. Morawiecki kilka razy wprowadził słuchaczy
w błąd i niejednokrotnie mijał się z prawdą. Wzorem J.Kaczyńskiego kpił z niskiej
skuteczności OFE, nie chcąc przyznać, że fatalna koniunktura na GPW to m.in.
efekt działań i wypowiedzi polityków PiS z ostatnich kilkunastu miesięcy.

Dość zabawnie brzmi uzasadnienie
Programu w jego części dotyczącej emerytur. Otóż gamę rozwiązań wprowadza się by
… poprawić sytuację przyszłych emerytów m.in. z powodu pogarszającej się
struktury demograficznej. Z jednej więc strony mamy prezydenta którzy powiększa
problemy (obniżenie wieku emerytalnego) przy akceptacji premier Szydło, a z
drugiej – ministra który chce walczyć ze skutkami realizacji wyborczej
obietnicy. To idiotyczne.

Program  w zakresie struktury zachęt, programów, zasad
oszczędzania i zaangażowanych w to instytucji jest bardzo przekombinowany. Zamiast
skupić się na modyfikacji obecnych rozwiązań i ich uzupełnieniu, min.
Morawiecki ma najwyraźniej ambicję budowania czegoś zupełnie od nowa i
otaczania tego aurą przełomu. Na to nakłada się wiara w niezwykłą skuteczność jego
pomysłów. Szkoda tylko, że słabo opisano przedmiot i politykę inwestycyjną
nowych instytucji i ‘wygaszanych’ OFE. To jeden z istotnych mankamentów
Programu.

Program wprowadza przymusowe
oszczędzanie. Będziemy mogli dysponować częścią składki do ZUS (jak przy OFE)oraz
pracodawca będzie opłacał dodatkową składkę, co w mniejszej lub większej części
będzie mu rekompensowane na kilka sposobów.  W niektórych przypadkach będziemy mieli prawo
rezygnacji z dodatkowej składki (mówiły o tym przekazy medialne), przy czym będzie
to wymagało deklaracji z naszej strony.

Program ma kilka ciekawych
punktów, co nie znaczy że do tej pory nie znanych. Jest pomysł zachęt do
długoterminowego oszczędzania (powyżej roku) czy korzystanie ze zgromadzonych
środków przed osiągnięciem wieku emerytalnego, gdy z różnych powodów  możemy mieć problemy z pracą i środkami do
życia. Moim zdaniem to powinien być jeden z głównych kierunków zmian, szkoda
tylko że Program jest w tym zakresie dość skromny. Przypomnę że już obecnie
niektóre rozwiązania dostępne na rynku na to pozwalają. Na pewno trzeba
pochwalić program za nacisk na oszczędzanie na okres po zakończeniu aktywności zawodowej
i zmuszanie do tego jak największej części społeczeństwa.

Podsumowanie.

Pogram nie jest jakimś przełomem,
bo nie może być. Niepotrzebnie będziemy tracić czas i energię na przebudowę systemu
emerytalnego i oszczędzania długoterminowego, głównie z powodów ambicjonalnych.
Wystarczyło mądrze modyfikować obecne rozwiązania i wypełniać zdiagnozowane luki
(oszczędzanie długoterminowe). Pozostało dużo niepewności co do losów OFE i
zgromadzonych w nich pieniędzy. Nie jest jasne co to znaczy inwestowanie w
gospodarkę i jej rozwój oraz na jakich zasadach będzie to dokonywane. Czy to
tylko chwyt pod publikę czy ukryty pomysł na zwiększenie udziału decydentów z
sektora publicznego (czyli nadania politycznego), którzy będą wskazywać w co
inwestować. Niestety sobotnie słowa J.Kaczyńkiego i dzisiejsze M.Morawieckiego
nie uspokoją rynku finansowego. Przeciwnie, do czasu podania szczegółowych
rozwiązań ws OFE, rynek dostał kolejny bodziec by tkwić w marazmie i
niepewności przynajmniej kolejne kilka miesięcy do czasy gdy mamy poznać szczegóły.
Kto jak kto, ale min. Morawiecki powinien wiedzieć że niepewność zniechęca do
inwestowania.

Z bogatymi tak to już jest, że ich nie lubimy póki sami się nimi nie staniemy. W społeczeństwie dość powszechnie jest przyjęte, że tzw. bogaci powinni być bardziej obciążeni daninami niż reszta społeczeństwa. I tą popularną teorię chcą wykorzystać politycy PiS, szukając pieniędzy na wypełnienie obietnic złożonych w trakcie parlamentarnych i prezydenckich wyborów.

Jednym z wielu rozważanych pomysłów na zmiany w systemie emerytalnym jest zwiększenie składek od tzw. bogatych. Obecnie obowiązuje zasada, że pobór składek jest wstrzymywany w momencie przekroczenia 30-krotności średniego wynagrodzenia. W 2015 była to wartość prawie 119 tys. pln, co daje ok. 10 tys. pln miesięcznie. To wyraźnie ponad dwie średnie krajowe miesięcznie.  Osób ubezpieczonych w ZUS, które mają wynagrodzenia powyżej wskazanego progu  jest w Polsce prawie 332 tys. Gdyby ci ubezpieczeni płacili składki od całości wynagrodzenia (a nie tylko do wysokości progu), to szacunki mówią  nawet o 6,2 mld pln dodatkowych rocznych wpływów do ZUS. Biorąc pod uwagę, ze FUS (głównie z powodu emerytur) odnotuje w najbliższych latach  deficyt w przedziale 50-60  mld pln, to już mamy wyjaśnienie skąd to zainteresowanie składkami tzw. bogatych.  

Składki i emerytury tzw. bogatych to tylko jeden z elementów szerszej dyskusji w partii rządzącej na temat docelowego systemu emerytalnego. Politycy i ministrowie PiS coraz śmielej mówią o poważnej modyfikacji obecnego systemu emerytalnego. Brany jest pod uwagę nawet powrót do systemu poprzedniego (sprzed 1998) lub stworzenie jakiejś formuły mieszanej. Pozostawię na razie polityków PiS  w spokoju, bo ich obecne teorie i pomysły w zakresie systemu emerytalnego są silnie podporządkowane przypodobaniu się społeczeństwu i szukaniu za wszelką cenę środków na finansowanie wyborczych obietnic. Wspomniane 6,2 mld pln, pozwoliłoby „odblokować” analogiczną część deficytu finansów publicznych na inne cele.

Ale wracajmy do składek tzw. bogatych. Rozważane są dwa warianty. Pierwszy: w oparciu o obecne rozwiązania, pobrane składki byłyby zwracane w postaci emerytury po przejściu na nią. Drugi: tzw. bogaci otrzymywaliby emeryturę mniejszą niż wynikałoby to ze składek, lub system emerytalny jako całość powróciłby do rozwiązań znanych z czasów systemu świadczenia zdefiniowanego. To ostatnie rozwiązanie to nic innego jak powrót do rozwiązani sprzed 1999 r. czyli że nasze emerytura byłaby pochodną pewnego algorytmu a nie bezpośrednio uzbieranego kapitału.

W przypadku tzw. bogatych pojawia się też zarzut, że obecnie obciążenia emerytalne są degresywne, co przyczynia się do degresywności tzw. klina podatkowego w szerokim tego określenia znaczeniu. W mediach bywa to przedstawiane jak jakiś ukryty przywilej dla dobrze zarabiających.

Spróbujmy rozprawić się z pewnymi mitami zanim ktoś coś popsuje i narobi głupstw. Sympatie i antypatie wobec tzw. bogatych odłóżmy na bok.

Otóż warunek 30-krotności nie jest żadnym przywilejem. W obecnym systemie emerytalnym każdy dostaje taką emeryturę na jaką sobie uzbiera. Tzw. bogaci dostaną emeryturę opartą na kapitale jaki sobie uzbierali. I nic więcej ZUS im nie da. Przyjęta zasada 30-krotnosci jest co ciekawe m.in. wynikiem doświadczeń poprzedniego systemu emerytalnego oraz efektem prostej kalkulacji. Po prostu przy obecnych rozwiązaniach nie opłaca się znoszenie progu, bo osoby o wysokich dochodach na ogół dłużej też żyją. Dłuższy od średniego czas życia powoduje, że ZUS będzie musiał więcej na te osoby wydać niż uzbierał. ZUS byłby więc ostatecznie, za przeproszeniem, na minusie. Jeżeli więc politycy PiS zniosą lub podwyższą wspomniany próg, to podłożą pod ZUS malutką bombę z bardzo opóźnionym zapłonem. Inaczej mówiąc, to nie tzw. bogaci są przyczyną deficytu FUS.

Drugi z wymienionych wyżej wariantów jest często łączony z teoriami iż bogaci powinny relatywnie bardziej wspierać system finansów publicznych oraz ich klin podatkowy nie powinien być degresywny. Stąd już krok do wniosku, że bogaci nie powinny być objęci systemem składki definiowanej, czyli że ich emerytura nie będzie pochodną uzbieranych składek a efektem algorytmu. W tym przypadku składka ZUS, jak podatki, staje się elementem redystrybucji dochodu narodowego na grupy o mniejszych dochodach.  

Moim zdaniem ogromną zaletą systemu składki zdefiniowanej jest jego czytelność. Nie stoi on też w żadnej sprzeczności z redystrybucją dochodu w społeczeństwie, bo nie taka jest jego rola. System jest w głównej idei uczciwy i warty obrony. Konieczność uzbierania kapitału jest jednym z wielu bodźców byśmy odpowiedzialnie podchodzili do naszego życia zawodowego,  poszukiwania pracy i dokonywanych wyborów. Emerytura jest pochodną naszych dochodów, co likwiduje część zarzutów pod adresem poprzedniego systemu. Obecny system jak na dłoni pokazuje, gdzie jest problem oraz kto, dlaczego i  jakiego wsparcia państwa (podatników) wymaga. I chyba dlatego część polityków nie go darzy sympatią.

Obecny system emerytalny nie stoi na przeszkodzie jego dotowaniu, bo też jego celem nie była likwidacja deficytu ZUS a powstrzymanie jego narastaniu w relacji do PKB. Wsparciu powinny podlegać osoby które mimo wysiłków nie potrafiły wypracować odpowiedniej emerytury i to ta grupa powinna być przedmiotem naszej największej troski w kolejnych latach.

Do redystrybucji dochodu nie jest system emerytalny, a system podatkowy. Nie ma więc sensu upodabniać ich do siebie. Jeżeli też komuś nie odpowiada degresywność obciążeń tzw. bogatych, to niech jako narzędzie progresji klina podatkowego wykorzystuje skalę podatkową, ulgi podatkowe itd.

Temat modyfikacji systemu emerytalnego zapewne niedługo wróci, będzie więc można wrócić do oceny wad i zalet systemów, nie tylko w kontekście grupy lepiej uposażonych Polaków. Niemniej na pewno deficyt systemu emerytalnego nie wynika z rzekomo preferencyjnego potraktowania tzw. bogatych. Szukanie pieniędzy w oparciu o budowanie antagonizmów społecznych, jest kiepskim pomysłem.

Chyba jak wszyscy, mam niedosyt po zapoznaniu się z propozycjami grona ekspertów dotyczącymi rozwiązania problemu frankowiczów.  Jedyna co mamy do dyspozycji to skromną informację na stronie prezydenta i udostępniony na niej zarys wniosków i propozycji autorstwa zespołu ekspertów (http://www.prezydent.pl/kancelaria/dzialalnosc-kancelarii/art,26,zespol-niezaleznych-ekspertow-proponuje-rozwiazania-ws-kredytow-frankowych.html) . Do tego dochodzą wypowiedzi członków grupy ekspertów na 51-minutowej konferencji. Niestety konferencja była prowadzona na wysokim poziomie ogólności i zadawane na koniec pytania przez dziennikarzy też na ogół zbywane były ogólnikami. Rzecznik prezydenta nie był zainteresowany jej przedłużaniem. W tym wszystkim najbardziej wartościowy jest wspomniany dokument. Tenże dokument to zaledwie 2,5 strony rozstrzelonym drukiem z punktowym wymienieniem ocen i wniosków czy też propozycji. Lektura dokumentu rozbudza apetyt na detale (i to bynajmniej nie te najdrobniejsze) i ostateczne sugestie dla prezydenta, ale apetyt ten pozostaje niezaspokojony. Mamy więc to co mamy i co możemy wyczytać między wierszami. I kto wie czy to ostatnie nie jest aby najciekawsze.

Grupa ekspertów na prośbę prezydenta podjęła się zaproponowania….. no właśnie czego? Chodzi o rozwiązanie problemu frankowiczów i ryzyk z niego wynikających. Tylko, że prezydent upiera się przy praktycznie całkowitym zredukowaniu kosztów poszkodowanych frankowiczów do poziomu kredytów złotowych, a eksperci odnosili się raczej do zagrożenia jakie te kredyty mogą wywoływać  dla gospodarstw domowych, sektora bankowego i gospodarki ogółem. Formalnie też eksperci twierdzili na konferencji, że opierali się na koncepcji prezydenta. Tak naprawdę to dwa różne warianty i sytuacje, które dzieli nawet i kilkadziesiąt mld zł w rozumieniu skutków dla sektora bankowego.

Eksperci przyznali, że ich praca to bodaj sześć spotkań po kilka godzin i wymiana emaili. Moim zdaniem to niezbyt dużo, bo raptem tydzień roboczy w sumie. Krótki czas pracy rzutował na jakość wniosków i w konsekwencji raczej niewielką przydatność wyników prac ekspertów. Pytanie czego (i czy w ogóle) oczekiwał prezydent po takiej swego rodzaju burzy mózgów niż rzeczowej analizie w tak krótkim czasie pracy.

Nie dowiedziałem się jakiej grupy i na jakich zasadach pomoc ma dotyczyć. Z dokumentu wiadomo, że trzeba szukać kompromisu między interesami banków i kredytobiorców, co zdaje się przeczyć styczniowej koncepcji prezydenta.

Eksperci zaproponowali kilka form pomocy dla frankowiczów, nazywając je sprawiedliwymi. Tylko, że propozycja styczniowa prezydenta to ideał dla frankowiczów, i każda inna nie może oferty prezydenckiej przebić. Czy ma to oznaczać, że eksperci są za przynajmniej częściową rezygnacją z prezydenta z hojnych obietnic z 2015 r. i stycznia 2016 r.?  W dokumencie jest mowa o – przy jednej z metod – braniu pod uwagę sytuacji finansowej kredytobiorców.

Eksperci sugerują wielowariantowość, tak by kredytobiorca miał w czym wybrać. Dokument z propozycjami ma przygotować bank. Tylko że to oznacza, że kredytobiorca dostanie przynajmniej kilkunastostronicową (oj żeby tylko) lekturę z wyjaśnieniami, założeniami i tabelami. Jeżeli kredyt indeksowany był za trudny, to co dopiero taki dokument.

Na pytanie dziennikarzy o podanie szacunków kosztów dla głównych wariantów, eksperci odpowiadać nie chcieli, co jest moim zdaniem niezrozumiałe. Tylko raz generalnie padł zakres 30-40 mld zł bez odniesienia o który wariant chodzi. Eksperci zasłaniali się multikryterialnością, która rzekomo czyniła szacunki nazbyt niedokładnymi. Takie tłumaczenie jest dość dziwne i stawia prezydenta i jego środowisko w niezręcznej sytuacji. W końcu jeszcze nie tak dawno politycy PiS i z otoczenia prezydenta kpili z szacunków KNF i NBP.

Po przedłużających się wywodach i nazbyt ogólnych tłumaczeniach, dziennikarze próbowali wymusić szczegóły. Odpowiedź na pytanie o wariant najkorzystniejszy dla frankowiczów została zbyta przez ekspertów wielością kryteriów jakie mają być brane pod uwagę.

Oczywiście paść musiało pytanie o skutki dla banków i rozliczanie strat. Konkrety trzeba było wymuszać pytaniami, bo w trakcie ponad 30-minutowego wprowadzenia, eksperci najwyraźniej nie chcieli się wgłębiać w temat. A tak naprawdę to chcieli go uniknąć. I tu doznałem szoku, bo jeden z profesorów bez krępacji twierdził, że przyjęta zasada rozliczenia (o niej dalej) jest w zasadzie neutralna dla wyceny banków, a być może nawet podniesie ich wartość.

Już w dokumencie jest wymieniona sekurytyzacja jako pomysł na pozbycie się złych frankowych aktywów. Niemniej na konferencji eksperci ewidentnie nie mieli ochoty tematu rozwijać. Skończyło się próbą wyjaśnienia co to w ogóle sekurytyzacja jest i jak się nazywa po angielsku. Próby wydobycia czegoś więcej o sekurytyzacji i jej skutkach w kontekście celu pracy ekspertów, przerwał rzecznik prezydenta (zarządził koniec konferencji) a eksperci nie protestowali.

Zarówno dokument,  a już szczególnie przekaz na konferencji, były bardzo ogólne. Trudno się dziwić, biorąc pod uwagę poświęcony czas i liczbę spotkań. Odniosłem wrażenie, że prezydent nie będzie z pracy ekspertów zadowolony, bo chyba próbują prezydentowi delikatnie uświadomić, że jego obietnica wyborcza jest nierealizowalna w takim kształcie jak to zrobił w styczniu 2016 r. Szkoda tylko, że eksperci unikali takiego wniosku. Ciekaw jestem na ile szczegółowy jest raport dla prezydenta. Zresztą czy to raport czy propozycja ustawy, to też nie jest pewne. Na konferencji użyto obydwu terminów, tak jakby sami eksperci nie byli zgodni co do tego co przygotowali.

Obok dużego niedosytu po konferencji, poznane fakty dotyczące działania zespołu ekspertów każą stawiać pytanie czy prezydent Duda poważnie ten zespół potraktuje i wyniki jego prac. Zespół powołano dość późno i nie dano mu zbyt dużo czasu na pracę. Eksperci całkiem świadomie podali bardzo ogólny przekaz. Ich to chroni przed oceną i ewentualną krytyką, a prezydentowi daje dużą elastyczność co do wykorzystania wyników prac ekspertów.

ZBP ma koniec maja przedstawił swoją propozycję dla frankowiczów. Propozycja wywołała sporo kontrowersji. Dość często określano ją jako zbyt skromną. Z informacji jakie można w mediach zdobyć o propozycji ZBP to głównie skromna prezentacja z wynikami wyliczeń plus komentarze dziennikarzy ekonomicznych, którym udało się poznać nieco więcej szczegółów.  Ale nie narzekam, bo dzięki tym informacjom udało mi się „wyjść na dane” zaprezentowane w prezentacji NBP.

Propozycja ZBP skierowana jest do osób, którym obsługa kredytu pochłania min. 70% dochodów. Dodatkowo program byłby ograniczony do lokali i domów stanowiących miejsce zamieszkania. W przypadku mieszkań brane byłyby pod uwagę lokale o powierzchni maks. 75 m kw , a domów jednorodzinnych – maks. 150 m kw. Tak więc ZBP koncentruje się na osobach w trudnej sytuacji materialnej z powodu wysokości raty lub słabych dochodów. Dochody byłyby określane na podstawie PIT z roku wcześniejszego.

W prezentacji ZBP oparł się na przykładzie kredytu frankowego udzielonego w I kw 2008 r. Kredyt frankowy 135,0 tys. w CHF co dawało prawie 301,0 tys. pln. Kredyt udzielony na 30 lat. Taki przykład plasuje się nieco powyżej średnich wartości (w rozumieniu terminu i kwoty) dla kredytów walutowych zaciąganych w czasie boomu na kredyty walutowe (głównie frankowe). W maju 2016 potencjalny frankowicz pojawia się w banku i deklaruje zainteresowanie programem ZBP. Kryteria lokalowe spełnia, a rata 1,6 pln o kilkadziesiąt złotych przekracza 70% dochodów frankowicza. Na dzień zgłoszenia, frankowicz ma do spłaty kapitał, który w pln wynosi 400,0 tys. Dla porównania dodam, że kredytobiorca „złotowy” (kredyt w złotych, oparty na WIBORze i zaciągnięty w I kw 2008 r.) miałby do spłaty niemal 260 tys. pln. Bank zamienia  kapitał pozostały do spłaty, formalnie wyrażony w CHF na pln. Do tego LIBOR zamieniany jest na WIBOR, ale za to wysokość marży z kredytu frankowego pozostaje bez zmian. Do tego termin spłaty będzie wydłużony o maks. 20% czasu pozostałego do spłaty, ale nie więcej niż 5 lat. Nasz potencjalny frankowicz z przykładu ZBP, miał w chwili zgłoszenia się do banku (maj 2016) formalnie spłacać kredyt jeszcze przez niemal 22 lata. Wydłużenie czasu o wspomniane 20%, powoduje dodanie kolejnych ponad 4 lat spłaty. Po transformacji kredytu na „złotowy”, nasz kredytobiorca ma kredyt na nieco ponad 26 lat, formalnie 400 tys. pln do spłaty, ratę ok. 1,8 tys. pln i stopę procentową WIBOR + dawna marża z kredytu frankowego. Czyli kwota wyrażona w pln ta sama co była, stopa procentowa większa o ok. 1 pkt. proc., rata rośnie z 1,6 tys. pln na 1,8 tys. pln. Gdzie tu korzyść, skoro już rata „starego” kredytu wynosiła 1,6 tys. pln i przekraczała 70% dochodów kredytobiorcy? Ano taka, że w tym momencie pojawia się z pomocą bank. Bank bierze na siebie spłatę kwoty powyżej wartości 70% dochodu kredytobiorcy. ZBP określił kwotę dochodu przykładowego kredytobiorcy na 2,25 tys. pln, z czego 70% to 1,58 tys. pln. Bank redukuje klientowi ratę, w wartości przekraczającej 1,58 tys. pln. Czyli zamiast 1,8 tys. pln, nasz kredytobiorca płaci tylko 1,58 tys. pln, a resztę bank umarza. I tak w kolejnych latach o ile zajdą do tego warunki. Przy założeniu niezmiennych parametrów do końca terminu spłaty, bank umarza łącznie ponad 78 tys. pln, czy 13% spłat jakie formalnie kredytobiorca miałby płacić po przewalutowaniu.

Wg szacunków ZBP warunki pomocy spełnia 25-30 tys. frankowiczów, czyli maks. 5% z ogółu obsługiwanych kredytów frankowych. Wartość pomocy jest szacowana na 1,6 mld pln do 2,7 mld pln.

Faktycznie, warunki programu zaproponowanego przez ZBP ograniczają pomoc do wąskiej grupy zainteresowanych. A sama wartość pomocy jest dość skromna, tym bardziej, że rozłożona na lata.

Porównywanie pomysłu ZBP z obietnicą prezydenta nie ma sensu, ponieważ prezydent postanowił uszczęśliwić wszystkich frankowiczów i to do poziomu kosztów kredytów złotowych opartych na stawce WIBOR.

Ja nadal jestem gorącym zwolennikiem przedstawienia opinii publicznej historii kredytów frankowych w Polsce, to co takiego te kredyty, sytuacji gosp. domowych które je zaciągnęły, faktycznej skali obciążeń spłatą i publicznej dyskusji nad skalą odpowiedzialności za własne decyzje. Jestem przekonany, że znaczna część opinii publicznej będzie zaskoczona.

Zaletą propozycji ZBP jest jej konstrukcja. Propozycje pochodzące z sektora bankowego zawierają elementy o charakterze warunkowym i wskazują poziomy lub zdarzenie, które wywołują uruchomienie pomocy, jej skalę i czas jej udzielenia. Kolejną zaletą takiego podejścia jest uniknięcie w dużym stopniu jednorazowego odpisania strat. Moim zdaniem kompromisem byłaby pomoc o wartości łącznej dwa razy większej od zaproponowanej przez ZBP. Można by wtedy pomóc gosp. domowych w najtrudniejszej sytuacji. Niestety wymęczeniu jakiegoś rozsądnego kompromisu nie pomógł rząd ani prezydent. Wręcz przeciwnie. Prezydent w kampanii wyborczej obiecał nierealny i bardzo populistyczny pomysł, a rząd za priorytet uznał ściągnięcie kilku mld zł podatku z sektora finansowego. Do tego dochodzi ratowanie oszczędności klientów upadających SKOKów. To jak sądzę tłumaczy w znacznym stopniu, dlaczego skala proponowanej przez ZBP pomocy jest postrzegana jako relatywnie skromna.

Trochę głośno się zrobiło o OFE w ostatnich tygodniach. Dało się zauważyć większą niż zwykle liczbę komentarzy. Były to głównie głosy komentatorów ze świata ekonomicznego, wyrażających troskę o przyszłość OFE. Powodem komentarzy jest narastające ryzyko wzrostu zainteresowania rządu aktywami OFE. Politycy PiS nigdy nie byli zwolennikami OFE, a przede wszystkim przymusowego w nich oszczędzania. Jeszcze w czasie kampanii wyborczej w ubiegłym roku propagowana była idea dania Polakom wyboru co do przyszłości ich emerytalnych oszczędności w OFE. Pojawiało się słowo: referendum. Jesienią ubiegłego roku wśród polityków PiS lub osób blisko w PiS związanych, pojawił się pomysł utworzenia potężnego funduszu (np. podległego ZUS), który przejąłby zarządzanie aktywami OFE. Trzeba też przypomnieć, że PiS zapowiadał kompleksowego przejrzenie systemu emerytalnego i nie wykluczał poważnych zmian, w tym i odejścia od systemu kapitałowego w obecnej postaci.

Przegląd i rzetelna, merytoryczna dyskusja, nikomu jeszcze nie zaszkodziły. Obawy wynikają z tego, że rząd gorączkowo szuka środków na finansowanie wyborczych obietnic i zmiany w OFE mogą być temu podporządkowane. Obawy nie są bezzasadne, biorąc pod uwagę lekkość z jaką przedstawiciele rządu czy ministerialni urzędnicy (np. Bartosz Marczuk) otwarcie powątpiewają w sens istnienia Funduszu Rezerwy Demograficznej.

Przypomnijmy gdzie jesteśmy. Trudna sytuacja finansów publicznych zmusiła rząd PO-PSL do umorzenia papierów skarbowych znajdujących się w portfelach OFE. Biorąc pod uwagę okoliczności gospodarcze, tamta decyzja była moim zdaniem słuszna. Od lutego 2014 r. OFE stały się tak naprawdę agresywnymi funduszami akcyjnymi. W 2014, Polacy którzy chcieli nadal odprowadzać część swoich składek do OFE musieli to zadeklarować. Uczyniło tak niemal 2,6 mln osób (w tym i ja). Po tamtych zmianach, OFE dostają łącznie nieco ponad 3 mld zł ze składek rocznie. Tymczasem oddawane do ZUS przez OFE środki z tytułu tzw. suwaka to kwota rzędu 4 mld zł. Ale ujemny CF to bynajmniej nie największy problem OFE. W lutym 2014 r., po umorzeniu papierów skarbowych, niemal 88% aktywów OFE stanowiły akcje. Brak poważniejszej alternatywy w inwestowaniu, powodował szukanie ratunku w akcjach firm zagranicznych, co zresztą okazało się trafnym posunięciem. Tak czy inaczej, wyniki OFE od lutego 2014 r. są uzależnione od koniunktury giełdowej … oraz od polityków. Niestety kampania wyborcza oraz determinacja w realizacji obietnic wyborczych PiS, dodatkowo przyczyniły się do spadków na polskiej giełdzie. Sektory bankowy czy energetyczny, część swoich spadków zawdzięczają politykom. Wartość aktywów OFE spadła w ciągu roku (luty’16 do lutego‘15) o ponad 11%. Zaryzykuje teorie, że przynajmniej w ¼ to zasługa politycznego zamieszania z okresu wyborów i populistycznych pomysłów nowego rządu. Politycy maja prawo wprowadzać zmiany, ale nie kosztem oszczędności emerytów lub przynajmniej starając się je minimalizować.

Różnica między umorzeniem papierów skarbowych z portfeli OFE na początku 2014  a ewentualną akcją przejmowania obecnych aktywów OFE jest ogromna. Wtedy zmuszała nas sytuacja finansów publicznych i wątpliwości co do sensu dalszego utrzymywania błędnego koła w postaci finansowania przez OFE deficytu finansów publicznych wywołanego m.in. przelewami do OFE. Obecnie zaś, rząd szuka pieniędzy na finansowe spinanie hojnych wyborczych obietnic i prawdopodobnie jest gotów podporządkować temu przyszłość OFE.

Akcje to nie obligacje i nie można ich tak po prostu umorzyć. Pojawiają się dziesiątki pytań. Akcji nie da się tak po prostu od razu spieniężyć, bo byłoby to zabójcze dla giełdy. Przejęcie akcji przez jeden fundusz państwowy oznacza praktycznie nacjonalizację niektórych firm. Taki fundusz stanie przed koniecznością realizacji wymogów informacyjnych przy przekraczaniu kolejnych progów udziału w kapitale firm, czy otrzymywania stosownych zgód. Jak zostanie określona zależność między stanem konta w OFE i w ZUS. Będzie to akcja jednorazowa czy rozciągnięta w czasie? Przejście z OFE do ZUS będzie obligatoryjne czy dobrowolne? I pytanie najważniejsze: czy w tej (potencjalnej) operacji rząd będzie się kierował interesem przyszłego emeryta, zapewnieniem sobie finansowania realizacji programu wyborczego czy czysto księgowej poprawie stanu finansów publicznych?

A może to wszystko to tylko strachy na lachy wzniecane przez środowisko finansowe? Być może. Obawiam się jednak, że desperacja w poszukiwaniu środków finansowych skieruje wcześniej czy później uwagę rządu na OFE.

Moim zdaniem rząd nie ma potrzeby szukania środków w OFE na ratowanie finansów publicznych. Bo to nie brak środków, a próby realizacji populistycznego programu wyborczego są problemem.  

OFE proponowałbym zostawić. Wydaje się, że nadchodzi powoli czas by zwiększyć paletę inwestycji OFE (i generalnie rolę w gospodarce),  a nawet pozwolić na skromne zakupy rządowych obligacji. Ale to już temat na inną poważniejszą dyskusję.