OPINIE EKONOMICZNE

W „Parkiecie” z 20 czerwca 2007 r. ukazał się tekst Adama Krussa dotyczący złotego, w którym pojawiło się sporo nieścisłości i nieporozumień, które wymagają komentarza.

Autor słusznie zwrócił uwagę na rolę eksportu w rozwoju gospodarczym Polski, ale z twierdzeniem że wartość złotego zależała od wartości eksportu zgodzić się już nie można. Przychody eksportowe to jedynie składnik, chociaż dominujący, strony przychodów reprezentujących obroty bieżące. Dopiero w dalszej części autor wymienia w skrócie szereg pozostałych czynników wpływających na zmiany kursu walutowego. Mam na myśli inwestycje zagraniczne, przelewy z tytułu turystyki czy przelewy Polaków pracujących za granicą. Wymienione elementy oczywiście nie wyczerpują pozycji, które wpływają na kurs walutowy. Nie będę tu już przytaczał pozycji ze statystyk NBP czy GUS, bo są one powszechnie dostępne. Zwracam na to uwagę, bo niezorientowany w temacie czytelnik, mógłby faktycznie uwierzyć w ścisłą zależność kursu od eksportu rozlicznego w danej walucie, bo tak jest to przedstawione w tekście, i przystąpić do prognozowania zmian kursu na tej podstawie. Na kształtowanie się kursu walutowego ma wpływ szereg innych dodatkowych czynników, w tym zachowanie graczy na poszczególnych segmentach rynku finansowego czy przepływy generowane przez Państwo, jak fundusze europejskie czy przepływy związane z obsługą i zaciąganiem długu. Wraz z postępowaniem globalizacji i rozwojem rynków finansowych rola tradycyjnej towarowej wymiany handlowej w kreowanie zmian kursów maleje. Ponadto, jeżeli już mowa tylko o wymianie handlowej, to uściślijmy że powinno się mówić o saldzie wymiany a nie tylko o eksporcie. Warto dodać, że większość transakcji rozliczana jest w euro i na opłacalność eksportu mają wpływ zmiany na rynku EUR/USD. Dla nas nie jest obojętne czy wskazana relacja wynosi 0,83 czy 1,30. Zwracam na to uwagę, bo o ile nie ma wątpliwości że kurs uzależniony jest przede wszystkim od fundamentów gospodarki, to siła korelacji ze względu na wpływ innych czynników, jest zmienna w czasie. I ta zmienna zależność powoduje, że rynek walutowy cieszy się złą sławą nieprzewidywalnego, a z drugiej strony przyciąga ryzykantów i amatorów silnych wrażeń. Niemniej wbrew wielu legendom, rynek ten daje się zrozumieć.

W dalszej części autor, podkreślając to wykrzyknikiem, zwrócił uwagę na ciężką dolę eksporterów. Mowa o skutkach wzmocnienia złotego i by pomóc czytelnikowi  zrozumieć skalę problemu autor wyliczył o ile wzmocnił się złoty w relacji do euro. Od lutego 2004 do chwili obecnej złoty z 4,91 wzmocnił się do 3,81. Takie obliczenie jest zaskakujące co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, dlaczego dobrano akurat taki okres. Po drugie, z zaprezentowaną metodą liczenia wartości zmiany waluty trudno się zgodzić, bo dorobek makroekonomii wskazuje w jaki sposób można to robić. Tym bardziej, że autor analizuje zmiany kursów nie od strony analizy technicznej, a odnosi je do procesów makroekonomicznych.

Zacznę od drugiej z zasygnalizowanych wątpliwości. By określić i ocenić zmiany waluty krajowej musimy dokonać oceny tego procesu na tle kilku innych kategorii ekonomicznych. Mam głównie na myśli wskaźniki przedstawiające procesy zmian cen i wydajności w gospodarce. Oczywiście instrumentarium do oceny zmian kursu walutowego warto i należy poszerzać. Dopiero w takim ujęciu możemy przystąpić do oceny zmian waluty. Do rozważań przyjmuje, że od ok. 10 lat mamy w Polsce system wolnorynkowy kształtowania kursu. To pewne uproszczenie, szczególnie jeżeli chodzi o pierwszą połowę tego okresu. Polska gospodarka, jak każda w okresie transformacji i globalizacji oraz otwierająca rynek walutowy, narażona była na proces trwałego wzmocnienia złotego. Pod tym względem Polska jest niemal przykładem podręcznikowym. Średnie tempo wzmocnienia waluty referencyjnej (w takim ujęciu będę prowadził dalej rozważania), jest zbliżone do tempa wydajności liczonego dla ostatnich 10 lat. Niestety, jak to z rynkiem walutowym bywa, proces ten podlegał wahaniom, które miały bardzo zmienny związek z eksportem.

Tu dochodzimy do mojej pierwszej wątpliwości. Autor, jakby z premedytacją, wybrał dla przykładu kurs euro z okresu kiedy był on rekordowe wysoki. To był dokładnie jeden z tych momentów w naszej najnowszej historii gospodarczej, kiedy złoty na krótko bardzo mocno się osłabił i z makroekonomicznego punktu widzenia wiadomo było, że wkrótce zmieni kierunek. Co do tego nie było żadnej wątpliwości. Na wyjątkowe osłabienie złotego w relacji z euro dodatkowy wpływ miała zmiana na rynku EUR/USD, który w lutym 2004 r. był na poziomie 1,26 (średnia z lutego 2004 r.). Około trzy lata wcześniej relacja tych walut wynosiła 0,86. Po lekturze artykułu zastanawiało mnie dlaczego autor wybrał akurat kurs z lutego 2004 r., a nie na przykład z lutego 1999 r.(4,23) albo z czerwca 2001 r. (3,39). Biorąc przecież średni kurs z czerwca 2001 r. mogę udowadniać coś dokładnie odwrotnego niż autor, czyli że złoty się osłabił wiec jest dobrze. Moim zdaniem ta data jest kompletnie niereprezentatywna dla rynku walutowego i opisywanego przez autora wzmocnienia. No, chyba że na zasadzie „wyjątek potwierdza regułę”. Czyżby procesy ekonomiczne, które wywindowały złotego na 4,91 mogą stanowić punkt odniesienia? Moim zdaniem, nie. Być może powodem było wywołanie silniejszego wrażenia na czytelnikach. Taką metodę stosują czasami zwolennicy wejścia do strefy euro (też biorą kurs z początku 2004 r.), szukając przykładów na ogromną i zgubną zmienność waluty. A przecież można inaczej.

Idźmy dalej. W ciągu zaledwie roku, rynek dokonał silnej korekty. Lekko zresztą przesadzając w drugą stronę. Od kilkunastu miesięcy złoty oscyluje wokół charakterystycznego dla polskiej gospodarki tempa wzmocnienia waluty, z lekką tendencją do większego wzmocnienia. Zaznaczam, że mowa o zmianach waluty na tle procesów makroekonomicznych i próba weryfikacji tego co piszę za pomocą analizy technicznej nominalnych kursów nie ma sensu.

A teraz o eksporterach. Jak wykazałem, odniesienie do lutego 2004 r jest niewłaściwe.  Nadmiernie osłabiony złoty akurat świetnie pomógł polskim eksporterom w tamtym okresie. Gdyby eksporterzy rzeczywiście mieli zamortyzować nominalne wzmocnienie złotego o ¼, eksport byłby obecnie marginalny, bo nienadrobilibyśmy takiej straty wydajnością. Mówiąc prościej, początek 2004 r. na rynku walutowym należy traktować jako premię dla eksporterów a nie poziom wyjściowy do określania zmian euro i oceny obecnego kursu. Najlepszą oceną eksporterów jest dynamika eksportu wyrażona w euro. Niemal 20% rocznego wzrostu przez trzy lata z rzędu (2004-2007), to mistrzostwo świata. Do tego eksporterzy wykazują rentowność wyższą niż podmioty działające tylko na terenie kraju, co wystawia im świetną notę. Złoty nie rozpieszcza eksporterów od II poł. 2004 r. Należy jednak pamiętać, że eksporterzy są też niekiedy importerami, a dodatkowo mogą zaciągać kredyty walutowe i korzystać z instrumentów ograniczających ryzyko walutowe. To radykalnie zmniejsza ekspozycję walutową i razem ze zmianami wydajności jest wyjaśnieniem, dlaczego nie jest tak źle jak wynika z komentowanego artykułu.

Kilka dni temu Janusz Jankowiak na swoim blogu (//januszjankowiak.bblog.pl; tekst dostępny jest również na stronie internetowej Gazety Wyborczej w dziale „makroekonomia”) dość stanowczo polemizował z poglądami Sebastiana Stolorza, jednego z bankowych głównych ekonomistów i jednocześnie doradcą Prezesa NBP. Nie mam niestety dostępu do serwisu PAP, więc w ocenie poglądów doradcy Prezesa mogę się tylko opierać na przekazie zawartym w tekście Janusza Jankowiaka. Będę się jednak starał w swoim komentarzu nie wychodzić ponad to, co zostało przytoczone z poglądów Sebastiana Stolorza. Polemika z poglądami Sebastiana Stolorza jest tym ciekawsza, że dotyka kilku aktualnych i ciekawych kwestii, no i dlatego że jest on doradcą prezesa NBP, a to nas przybliża do poglądów dziesiątego i najważniejszego członka RPP.

By nie zabierać wiele miejsca, zamiast własnymi słowami przytaczać myśli autora pozwolę sobie wklejać je bezpośrednio z tekstu i skomentować. Mój tekst być może stanie się przez to czytelniejszy.

Janusz Jankowiak:

publiczne recenzowanie postępowania RPP przez doradcę przewodniczącego RPP staje się nową świecką tradycją

(…. z tradycyjnie lekka nutką ironii stwierdza Janusz Jankowiak; przypis MŻ)

Rzeczywiście, chociaż ja nie widzę w tym nic zdrożnego. S.Stolorz pełni rolę makroekonomisty w krajowym banku (BOŚ) i jest doktorantem jednej z zagranicznych uczelni. Mówiąc inaczej jest czynnym (uczestniczącym w życiu publicznym) makroekonomistą i nie widzę powodu by rola doradcy Prezesa miała go ograniczać w pełnionych funkcjach. Niewątpliwie jest to nowa jakość, ale jeżeli S.Stolorz zachowa odpowiedni takt i kulturę oraz wysoki poziom merytoryczny w swoich komentarzach to ja osobiście nie widzę przeszkód w publicznym komentowaniu działań RPP. Być może stoi przed nim zadanie takie jak przed członkami RPP, czyli uczenia się, i innych, co gdzie i kiedy wolno wypowiadać.

Janusz Jankowiak

Wywiad jest bowiem wybitnie jednostronny, jeśli chodzi o ocenę przewidywanego przebiegu ścieżki inflacyjnej. W zasadzie doradca wymienia jeden tylko czynnik stanowiący zagrożenie dla przyszłej inflacji: jest nim organizacja w Polsce Euro 2012

Skoro nie znam całości wywiadu, to nie mogę potwierdzić jego jednostronności, ale z argumentem o wpływie Euro 2012 zgodzić się nie mogą i powiem nawet gorzej: doradcy Prezesa NBP nie przystoi taka argumentacja. Od pojawienia się informacji o przyznaniu nam organizacji mistrzostw, część środowiska makroekonomicznego dała się wciągnąć w dyskusje wpływie Euro 2012 na inflację. Bez względu na to jakie weźmiemy makrowielkości przedstawiające procesy inwestycyjne w kraju, obiekty bezpośrednio wykorzystywane do przeprowadzenia mistrzostw stanowią skromniutką (wręcz marginalną), część inwestycji. Z obecnej perspektywy ocena wpływu na inflacje nie ma sensu. Co najwyżej kilku ekonomistów mogło zapozować w mediach na osoby obdarzone wizjonerstwem i wiedzą ogarniającą wszystkie sfery gospodarki. Poza była skuteczna, bo do dzisiaj część ekonomistów i publicystów powtarza tą naciąganą teorię.

Sebastian Stolorz

oczekiwania inflacyjne są stabilne, chcąc przekonać że wzrost inflacji jest raczej mało prawdopodobny.

Janusz Jankowiak:

No, dobrze, ale czyje oczekiwania? Oczekiwania gospodarstw domowych mają charakter adaptacyjny. ……….. Wskazówką dla nasilenia się presji inflacyjnej w gospodarce powinny dziś być dla RPP oczekiwania inflacyjne przedsiębiorstw i podmiotów gospodarczych. A te systematycznie rosną

Lekceważenie inflacji, a dokładniej – wiara w badania sondażowe –  przez S.Stolorza jest faktycznie zaskakujące, ale i z J.Jankowiakiem  w pełni zgodzić się nie mogę. Adaptacyjne są nie tylko oczekiwania gospodarstw domowych, ale i podmiotów gospodarczych, a nawet części ekonomistów. Przedsiębiorstwa na ogół w prognozie zjawisk makroekonomicznych opierają się na dostępnych prognozach „produkowanych” nieraz przez ekonomistów bankowych. W środowisku ekonomistów reprezentujących instytucje finansowe (głównie banki), też istnieje zjawisko podążania za trendem. Rozumiem przez to prognozowanie pod silnym wpływem sytuacji bieżącej oraz dominujących w środowisku teorii, które zdają się dawać odpowiedź na bieżące pytania. Zresztą Janusz Jankowiak nie mógł nie zauważyć, że jego teoria o tradable i non-tradable w tekscie o naturze inflacji z końca ubiegłego roku wywarła niemałe piętno na ekonomistach rynkowych. Ten sam skutek spowodowała popularność teorii o wydajności, którą słusznie Janusz Jankowiak krytykuj u w dalszej części tekstu.

S.Stolorz

projekcja inflacyjna pokazuje, że wskaźnik CPI trzymany „jest w ryzach”.

J.Jakowiak

Zupełnie nie wiem o co tu chodzi, ponieważ ostatnia odsłona projekcji pokazuje, większościowe prawdopodobieństwo wyjścia ścieżki centralnej w okresie oddziaływania polityki pieniężnej ponad cel inflacyjny.

Być może S.Stolorz nie wyraził się precyzyjnie, co na ekonomicznego purystę językowego jakim jest Janusz Jankowiak działa jak płachta na byka. Sądzę, ze doradca Prezeza NBP nie widzi poważniejszych zagrożeń dla wyjścia inflacji poza górną granicę pasma wyznaczonego dla inflacji. Czytając wywiady i opinie prasowe członków RPP oraz przykładowo ostatnie minutes, można odnieść wrażenie że większość członków RPP również niezbyt serio traktuje prognozy NBP. Mam nadzieję że Prezes NBP bardziej poważnie traktuje te prognozy.

S.Stolorz

władze monetarne powinny czekać na bardziej przejrzysty obraz gospodarki

J.Jankowiak

Hmm… Wydawało mi się, że polityka monetarna jest właśnie sztuką poruszania się w niepewnym otoczeniu

Tutaj całkowita zgoda z J.Jankowaikiem. Ostatnie minutes po kwietniowym spotkaniu RPP dobitnie pokazały, że większość członków RPP niechętnie podejmuje decyzje o podniesieniu stóp i by nie być posądzona o tłumienie wzrostu gospodarczego, czeka na jednoznaczne dane gospodarcze, które praktycznie za nich podejmą decyzję. Moim zdaniem spora część wielkości makroekonomicznych już podąża silnym trendem w niekonieczne pożądanych  kierunkach, albo mówiąc dokładniej – w kierunkach które rodzą określone ryzyko.

J.Jankowiak

Za zupełnie niestosowne uważam w tym kontekście poddawanie w wątpliwość przez doradcę prezesa NBP zasadności podwyżki przez RPP stóp o 25 pkt. baz. (przy sprzeciwie prezesa), z uzasadnieniem, że może to prowadzić do przyhamowania aktywności gospodarczej. To nie jest miejsce na takie żarty

Ostatnie zdanie J.Jankowiaka przytoczyłem dla hecy, bo sam nie przepadam za takimi zwrotami stosowanymi dla oceny poglądów innych ludzi. Niemniej przyznam, że też jestem trochę zdziwiony. Bez względu na to czy podejdziemy do kwestii stóp od strony stopy realnej czy jako reakcji na dziejące się i wyraźnie zarysowane procesy makroekonomiczne (nie wnikam już w szczegóły) utrzymywanie stopy na poziomie 4% było coraz bardziej ryzykowne. Dla mnie ta podwyżka i tak była opóźniona i przez to nie spełnia swojej roli. Z samej różnicy zdań dramatu nie robię. Mnie również dziwi, że Członkowie RPP stale czekają na „wyjaśnienie sytuacji”, czyli jednoznaczne dane.

J.Jankowiak

Po czwarte – całość uspokajających rozważań na temat właściwych wciąż jakoby w polskiej gospodarce relacji między tempem wzrostu wynagrodzeń, a wydajności pracy oparta jest na błędnej merytorycznie analizie ekonomicznej. Długoterminowy wzrost wydajności pracy w całej gospodarce nieznacznie przekraczał w minionej dekadzie 4 proc.

Dostępne dziś dane pozwalają więc stwierdzić, że jesteśmy już teraz na granicy relacji między wydajnością, a wynagrodzeniami, pozwalającej utrzymać inflację w celu. A przecież wzrost wynagrodzeń, tak naprawdę, jest dopiero przed nami. Czy to nie jest dobre pole dla rozważań doradcy prezesa NBP?

J.Jankowiak trafnie ocenia problem wydajności pracy. Środowisko ekonomistów rynkowych w części daje się zwieść źle liczonej wydajności. Podejmowałem tą kwestię kilkakrotnie w swoich tekstach, a samo wyliczenie wydajności i opinie do tego również prezentowałem, wychodząc praktycznie na te same dane (mam na myśli wydajność) co Janusz Jankowiak. Sądzę że doradca Prezesa NBP powinien przemyśleć raz jeszcze zależność wynagrodzeń i wydajności.

J.Jankowiak

Po piąte – z argumentem o aprecjacji złotego, jako czynniku wspierającym niską inflację byłbym bardzo ostrożny. Druga połowa roku przyniesie ponowny wzrost ryzyka polityczno-fiskalnego, co sprzyjać będzie raczej osłabieniu, a nie wzmocnieniu złotego.

W tym przypadku swoje sympatie odwrócę. Prognozowanie wzrostu ryzyka politycznego to loteria a nie prognoza. Na loterii prognoz opierać nie można. Nie widzę powodów dlaczego koalicja która jakoś sama ze sobą sobie radzi, przy częściowej akceptacji Minister Finansów, miałaby się akurat rozpaść. Prace nad nowym budżetem to za mało. Złoty z jego dotychczasową i potencjalną aprecjacją jest sprzymierzeńcem gołębi w RPP.

Już na zakończenie

Kupiłem właśnie najnowszą Gazetę Bankowa z krótkim tekstem Sebastaina Stolorza o tytule „backward looking”. Autor z satysfakcja odnotowuje, że inflacja „zaskoczyła” tych analityków, którzy oczekiwali bodźca do dalszych podwyżek stóp. S.Stolorz nawiązuje również do poruszanej przez mnie kwestii związanej z koszykiem CPI. Niedawno zwróciłem uwagę, że kilka grup towarów z części nieżywnościowej nieco przyspiesza tempo wzrostu i warto to obserwować w najbliższych miesiącach.  W artykule zlekceważono ten sygnał. Ja bym zalecał wstrzymać się z taką opinią w najbliższych miesiącach.

Artykuł potwierdza nastawienie S.Stolorza do inflacji i stóp procentowych. Ale w rzeczywistości nie o inflacje tu chodzi, ale o szereg innych danych makroekonomiczncyh które nakazują RPP wyostrzyć uwagę. To nie jest backward looking, jak złośliwie komentuje autor. Ja odwrócę uwagę. To raczej forward looking, jak próbuje chwalić RPP S.Stolorz, należałoby określić mianem odwlekania decyzji oraz przedstawienia jednoznacznych poglądów przez niektórych członków RPP. Forward looking nie należy mylić z ciągłym „czekaniem na wyjaśnienie sytuacji”. Mnie idzie przede wszystkim o to, że niektórzy członkowie RPP zdają się mieć problem z  zarysowaniem rozkładu ryzyk.

Zaskoczyły mnie komentarze w niektórych mediach po zaakceptowaniu przez Sejm obniżki składki rentowej. Nagle wydźwięk medialny skutków cięcia radykalnie się pogorszył. W komentarzach ekonomistów pojawiły się obawy o wzrost popytu, który pociągnie wyżej inflację, co tylko przysporzy kłopotu Radzie Polityki Pieniężnej. Obok zarzutu czy wątpliwościach o charakterze makroekonomicznym, pojawiła się plotka że zgoda koalicjantów na obniżenie składki rentowej okupiona została prawdopodobnie akceptacją cięć w podatkach, co może prowadzić do kłopotów z realizacją budżetu.

Przypomnę swoje stanowisko. Biorąc pod uwagę koszty pracy w kosztach ogółem w Polsce, faktyczne rozmiary klina podatkowego/fiskalnego w porównaniu z krajami europejskimi i rozwiniętymi, alternatywne wykorzystanie tych środków w obecnej sytuacji makroekonomicznej oraz różnicę nominalną pomiędzy wynagrodzeniami w Polsce i Europie, problem cięcia kosztów pracy nie uważałem i nie uważam za priorytetowy. Obniżenie składki rentowej to zaledwie do 2% wynagrodzenia, a w skali kosztów ogółem uzyskana korzyść jest kilku- bądź kilkunastokrotnie mniejsza. A może obniżenie stawki VAT na paliwa (przy założeniu reformy prowadzącej do obniżenia podstawowej stawki VAT) przyniosłoby lepsze efekty. A może nie musielibyśmy się spieszyć z akcyzą na prąd. A może za te pieniądze można było szczodrzej wesprzeć fundusze wspierające mikroprzedsiębiorstwa. Jest cała masa obiektów infrastrukturalnych, gdzie państwo jest właścicielem i nie ma środków na konieczne inwestycje. Można tak bez końca.

Mimo tego doceniam ten ruch Minister Gilowskiej, przynajmniej od strony determinacji. Przyglądając się od kilku lat jak koszty pracy urosły do rangi narodowego problemu, zaczynam coraz bardziej „doceniać” rolę mediów, lobbujące środowiska przedsiębiorców i część ekonomistów którzy podążyli za trendem. Teraz nagle część ekonomistów zaczęła postrzegać obniżenia składki rentowej w znacznie szerszym kontekście makroekonomicznym. Pojawiły się pytania o skalę wywołanego tym deficytu w FUS na przykład w przyszłym roku, 9,5 mld pln czy 20 mld pln? W drugim przypadku, kto i z czego pokryje deficyt?

Oczywiście nie stało się nieszczęście. Po prostu wybrano kwestie, która w moim rankingu problemów jest na niższej pozycji. I tyle.

Przeczytałem w prasie kolejne doniesienia o dwóch już zespołach i efektach ich pracy (pakiety), zmierzających do ułatwienia życia przedsiębiorcom. Wciągnięty w politykę Roman Kluska z kilkudziesięciu ustaw, które chce zmienić dwie już przygotował. Moim zdaniem do ułatwienia życia przedsiębiorcom są urzędnicy, czyli Ministrowie wraz ze swoimi pracownikami. Z tego co wiem, to potrafią oni zdiagnozować stan obecny, oczekiwania organizacji zrzeszających przedsiębiorców oraz organizacji branżowych. Można bez większych problemów zestawić stan obecny z oczekiwaniami i podać zestawienia korzyści i wad. Ministrowie i rząd powinny coś zaproponować, a sejm ostatecznie zatwierdzić. Napisałem „zestawienia korzyści i wad”, bo często nawet między organizacjami współpracujących branż są sprzeczne pomysły. Bywają i w tym samym sektorze. Szczególnie pomiędzy organizacjami skupiającymi małe i, osobno, duże podmioty.

W wyścigu na reformatorskość, obydwie grupy (Szejnfelda i Kluski) szczycą się jednym okienkiem lub tego typu drugorzędnymi propozycjami. Wyścig na medialne efekty, doprowadził zespół Szejnfelda do propozycji niepłacenia składek przez trzy lata dla początkującego przedsiębiorcy. Zapytam bezpośrednio: jaki to ma sens? Rozumiem rok, ale jeżeli ktoś w drugim roku działalności nie potrafi opłacić składek, to moim zdaniem powinien się zastanowić nad sensem prowadzonej działalności. Dlaczego ja mam do tego dokładać?

Dwa dni temu oglądałem rozmowę z Minister Finansów Zytą
Gilowską w TVN24. Muszę z przykrością stwierdzić, że Pan Minister dość szybko
nabywa przykrych manier o charakterze markertingowym, charakterystycznych dla
obecnej koalicji.

Zauważyłem, że kiedy mówi o wzroście gospodarczym, unika
przypomnienia że obecny wzrost gospodarczy ma korzenie w latach poprzedzających
obecny rząd. Nie sugeruję, że wzrost gospodarczy jest pochodną działań takiej
czy innej ekipy rządzącej, bo natura wzrostu gospodarczego (a przynajmniej
obecnego) nie pozwala na takie wskazanie. Nigdy też stanu gospodarki nie
wiązałem bezpośrednio z rządami, bo nie ma to sensu. Niemniej obecny rząd
wszedł, jak to się mówi, na gotowe. Przypominam, że była to jesień 2005 r.
Zauważyłem, że politycy obecnej koalicji, o ile tuż przed przejęciem władzy
starali się nie dostrzegać wzrostu gospodarczego, to obecnie bardzo ich drażni
fakt przypominania że wzrost gospodarczy zaczął się w III Rzeczpospolitej. To
trochę jak z bezrobociem. Kiedyś to bezrobocie był duże. Teraz spada, no i
wiadomo dzięki komu. Otóż, o czym wielokrotnie wspominałem, o tym że zaczynamy
silny trend spadkowy bezrobocia wiadomo od kilku lat, to obecna koalicja
zauważa go dopiero od kilku- kilkunastu miesięcy. Tak więc przekazywanie w mediach
informacji o stanie gospodarki, to kwestia punktu siedzenie.

We wspomnianym wywiadzie Pani Minister nabywając manier
medialnych obecnej koalicji stwierdziła, że i obecny rząd ma swój wpływ na
utrzymywanie wzrostu gospodarczego. Ciekawy byłem jaki, ale Pani Minister nie
rozwinęła tego tematu. Sam Premier na pytanie co już zrobił dla kraju wymienia
na ogół ustawy itp. o charakterze politycznym. A łapanie lekarzy, rozwiązanie WSI czy walka z wydumanymi
„układami” ma niewiele wspólnego z gospodarką.

Pani Minister z dumą mówiła o oszczędnościach w
administracji i innych, a ja nie wiem jakich. Omawiając kilka miesięcy temu
budżet na obecny rok, widać było coś odwrotnego. Część wydatków na sferę
socjalną uległa zmniejszeniu.

Chwalenie się spadkiem deficytu budżetowego o 0,5% PKB,
podważyło już moją wiarę w wiedzę ekonomiczną Pani Minister, tym bardziej że
musi przecież widzieć wpływy i wydatki budżetowe oraz przyczyna zmian natężenia
strumieni pieniężnych. Spadek deficytu to kwestia wzrostu gospodarczego a nie
działanie rządu. Dochody budżetowe w ok. 85% składają się z podatków. Od niemal
dwóch lat realnie wpływy podatkowe rosną w rocznym tempie rzędu 10%. W latach
1996 – poł. 2005, było to średnio 4%. Podaję te liczby, by czytelnicy mieli
świadomość tego w jak dobrej sytuacji makroekonomicznej jesteśmy od 2004 roku.
Niestety Pani Minister pominęła ten „drobiazg”.

Trochę rozśmieszył mnie argument o obniżce składki
rentowej i szczodrobliwości rządu. Pani Minister wzorem czołowych
działaczy PiSu zazmaczyła, że „nikt, żaden rząd do tej pory” nie dokonał takiej
obniżki kosztów pracy jak obecnie. Nie dodała już jednak, że przyrost dochodów
na przykład z CIT był w ostatnich kilkunastu kwartałach tak duży, że
można powiedzieć iż przedsiębiorcy praktycznie sami sobie sfinansowali obniżkę składki rentowej.

Chciałbym zwrócić uwagę na artykuł w najnowszym miesięczniku „Bank i Kredyt” (numer z lutego) „Fiskalizm w Unii Europejskiej”. Cały numer i wymieniony artykuł są dostępne na stronie internetowej NBP. Artykuł poświęcony jest skali obciążeń fiskalnych w Europie, ale przy okazji analizowana jest Polska na tle innych państw. Zamieszczone dane wprawdzie są powszechnie dostępne i nieraz w częściach publikowane nawet w ekonomicznej prasie codziennej, ale biorąc pod uwagę co z tematu obciążeń zrobiła część publicystów i ekonomistów, nie zaszkodzi zarekomendować tego tekstu.

Przypomnę, że zarzut o nadmierny fiskalizm w Polsce nie jest zgodny z prawdą, ale że jest często powtarzany i stał się niemal w ostatnich latach wyznacznikiem człowieka i ekonomisty postępowego, urósł do rangi prawdy absolutnej. Prawdy, której nie wolno empirycznie zweryfikować, bo traktowane jest to jak na naruszenie prawd wiary. Prawda ta jest na tyle silna, że nawet autorka tekstu dokonała oceny fiskalizmu w sposób zgodny z wyznaczonymi zasadami, mimo że liczby aż się proszą o inną interpretację.

Nie będę się rozpisywał o kwestii fiskalizmu w Polsce, bo częściowo swoje zdanie przedstawiłem w artykule „Klin podatkowy”. Skupiłem się tam właśnie na obciążeniach finansowych niepodatkowych (ZUS). Pozwolę sobie jedynie na kilka uwag do tekstu. Będą to wprawdzie uwagi krytyczne, ale nie znaczy że cały artykuł tak oceniam. Raz jeszcze zaznaczam, że wielka chwała autorce za podjecie tematu i okraszenie go danymi, które mówią same za siebie. Już to jest aktem odwagi, biorąc pod uwagę standardy krajowej dyskusji.

Na stronie 35 skala fiskalizmu europejskiego jest porównywana z amerykańskim i japońskim. No dobra, ale porównywanie gospodarki europejskiej z innymi bez podania przyczyn różnic nie ma sensu. Sugeruje to czytelnikowi, że większy o 1/3 fiskalizm europejski jest efektem uporu polityków. Czytelnik po lekturze artykułu pozostawiony jest samemu sobie. Nie podważam oczywiście refleksji autorki o zależności pomiędzy skalą fiskalizmu a elastycznością gospodarki wolnorynkowej. Wielu publicystów podejmujących ten temat i szukających punktu odniesienia dla państw europejskich i Polski, robi dokładnie to samo. Czytelnik nie obyty z liczbami i realiami makroekonomicznymi skłonny jest uwierzyć, że faktycznie włodarze naszego kraju wydają ot tak sobie kilkadziesiąt miliardów rocznie (1/3 z wydatków budżetowych).

„Skutki fiskalizmu są dla gospodarki bardzo bolesne..”, a o racjonalności można mówić dopiero gdy skala ingerencji w dochody podmiotów gospodarczych ograniczy się do zaspokojenia niewygórowanych potrzeb władz. Ale co to znaczy „niewygórowane potrzeby władz”?. Dochody jedynie w części przeznaczane są na utrzymanie instytucji państwa, a większość na wydatki z których korzyści osiągają obywatele. Jak widać, autorka chciała w pewien sposób zaproponować poziom fiskalizmu, ale zrobiła to niezwykle ogólnie, po prostu go nie podała. Taki poziom może podać każdy ekonomista, ale będzie to oznaczało jednoznaczne opowiedzenie się za modelem gospodarczym przez pryzmat udziału państwa w gospodarce i sposobów finansowania niektórych sfer gospodarki i życia społecznego. Zauważyłem, że krytycy obecnego poziomu fiskalizmu unikają wskazania poziomu który by ich zadowalał. Można to jedynie wnioskować na przykład po oczekiwaniach redukcji deficytu budżetowego. I w tym momencie mówimy o redukcji najwyżej kilkumiliardowej i to w mniejszym tego słowa znaczeniu. Kiedy przeliczymy to na relacje do PKB, to różnica jest minimalna. I takie jest w rzeczywistości pole manewru w najbliższych latach. Pozostaje nam głównie stałe i mozolne poszukiwanie najbardziej racjonalnej struktury dochodów i wydatków transferowanych przez aparat państwowy i powołane go tego instytucje prywatne.

Nie przepadam za porównaniem Polski do małych państw bałtyckich. Z całym szacunkiem dla tych krajów, ale porównywanie dość dużego kraju jakim jest Polska do małych bytów ekonomicznych jest trochę niestosowne. Po prostu małe kraje stosunkowo łatwo mogą zmieniać niektóre parametry makroekonomiczne. Przy okazji proponuję dokładniej przyjrzeć się niektórych wielkościom makroekonomicznym tychże krajów, jak deficyty, inflacja, tempo wzrostu płac.

A nawiązując do zależności pomiędzy fiskalizmem a rozwojem gospodarczym, proponuję zwrócić uwagę na kilka krajów Zachodniej Europy. Okazuje się, że wyższy fiskalizm nie oznacza zapaści gospodarczej. Nie namawiam do osiągnięcia dochodów publicznych w wysokości 50% czy 60% PKB, ale w makroekonomii najbardziej lubię jej odkrywania i to „że to wszystko nie jest takie proste”.

Wdzięczny jestem autorce za głębsze potraktowanie tematu podatku PIT i progresywności obciążeń dochodów osób fizycznych razem ze składkami na ZUS oraz rozważań dotyczących przejścia na podatek liniowy. Na tą część tekstu zwracam szczególna uwagę.

Nie mogę się natomiast pogodzić się z wnioskiem, że obniżenie CIT-u nie musi oznaczać spadku wpływów z tego podatku. Przypomniano, że podatek stawkę podatku obniżono z 27% do 19%. Obawiam się, że zabrakło tu głębszej analizy wpływów budżetowych. Przy stabilnych parametrach jak, niskie tempo wzrostu gospodarczego, brak zmian w innych podatkach, tak duże obniżenie stawki wywołałoby przejściowo (przynajmniej) wyraźny spadek wpływów. W przywołanym przez autorkę roku mieliśmy już solidny wzrost gospodarczy który zwiększył wpływy podatkowe i porównując 2005 z „chudymi” latami 2001-2003 warto na to zwrócić uwagę. Ponadto radykalnie zaczęły wtedy rosnąć wpływy z podatków pośrednich, co nie było zaskoczeniem przynajmniej w części. Zmierzam do tego, że równocześnie z tą zmianą zwiększono wpływy z podatków pośrednich. Tylko dlatego pozwolono sobie na tak znaczne obniżenie CIT. Ponadto CIT już w tamtym okresie dawał mniejsze wpływy niż PIT i w strukturze dochodów budżetowych pełnił skromną rolę. Rząd ryzykował kwotą blisko 4 mld pln, co przy rozpoczętym w 2003 r. wzroście gospodarczym nie było więc zbyt wielkim ryzykiem.

Już na zakończenie, krótko o szarej strefie wywoływanej nadmiernym fiskalizmem. Umówmy się jednak, że nawet przy marginalnych podatkach szara strefa i tak będzie istniała, bo część z nas nie ma ochoty płacić podatków chociażby z powodu braku 100% wykrywalności przez służby skarbowe. Autorka słusznie zwracając uwagę na zależność pomiędzy fiskalizmem, tempem rozwoju gospodarczego a szarą strefą, chyba dla zrobienia większego wrażenia podała jednej z większych szacunków szarych stref, w tym i dla Polski. No, chyba że podano szacunki szarej strefy przyjmując bardzo szeroką definicję tego słowa.

Wydźwięk artykułu jest raczej smutny, chociaż moim zdaniem być nie powinien. Mimo naszych problemów makroekonomicznych, nie straciliśmy tak naprawdę zdrowego rozsądku i udało nam się nie przekroczyć granic bezpieczeństwa. Mam tylko nadzieję, że nikt nie wpadnie na pomysł by je poszukiwać i testować, bo pokusa obecnie istnieje.

A skoro o prasie finansowej, to polecam zajrzenie do „Parkietu” z 13 czerwca. Jest tam ciekawy wywiad z Krzysztofem Rybińskim o rezerwach walutowych. To temat rzadko podejmowany przez ekonomistów, otoczony – częściowo słusznie – tajemniczością. Polecam, bo jest tam sporo ciekwostek.