Trochę głośno się zrobiło o OFE w ostatnich tygodniach. Dało się zauważyć większą niż zwykle liczbę komentarzy. Były to głównie głosy komentatorów ze świata ekonomicznego, wyrażających troskę o przyszłość OFE. Powodem komentarzy jest narastające ryzyko wzrostu zainteresowania rządu aktywami OFE. Politycy PiS nigdy nie byli zwolennikami OFE, a przede wszystkim przymusowego w nich oszczędzania. Jeszcze w czasie kampanii wyborczej w ubiegłym roku propagowana była idea dania Polakom wyboru co do przyszłości ich emerytalnych oszczędności w OFE. Pojawiało się słowo: referendum. Jesienią ubiegłego roku wśród polityków PiS lub osób blisko w PiS związanych, pojawił się pomysł utworzenia potężnego funduszu (np. podległego ZUS), który przejąłby zarządzanie aktywami OFE. Trzeba też przypomnieć, że PiS zapowiadał kompleksowego przejrzenie systemu emerytalnego i nie wykluczał poważnych zmian, w tym i odejścia od systemu kapitałowego w obecnej postaci.
Przegląd i rzetelna, merytoryczna dyskusja, nikomu jeszcze nie zaszkodziły. Obawy wynikają z tego, że rząd gorączkowo szuka środków na finansowanie wyborczych obietnic i zmiany w OFE mogą być temu podporządkowane. Obawy nie są bezzasadne, biorąc pod uwagę lekkość z jaką przedstawiciele rządu czy ministerialni urzędnicy (np. Bartosz Marczuk) otwarcie powątpiewają w sens istnienia Funduszu Rezerwy Demograficznej.
Przypomnijmy gdzie jesteśmy. Trudna sytuacja finansów publicznych zmusiła rząd PO-PSL do umorzenia papierów skarbowych znajdujących się w portfelach OFE. Biorąc pod uwagę okoliczności gospodarcze, tamta decyzja była moim zdaniem słuszna. Od lutego 2014 r. OFE stały się tak naprawdę agresywnymi funduszami akcyjnymi. W 2014, Polacy którzy chcieli nadal odprowadzać część swoich składek do OFE musieli to zadeklarować. Uczyniło tak niemal 2,6 mln osób (w tym i ja). Po tamtych zmianach, OFE dostają łącznie nieco ponad 3 mld zł ze składek rocznie. Tymczasem oddawane do ZUS przez OFE środki z tytułu tzw. suwaka to kwota rzędu 4 mld zł. Ale ujemny CF to bynajmniej nie największy problem OFE. W lutym 2014 r., po umorzeniu papierów skarbowych, niemal 88% aktywów OFE stanowiły akcje. Brak poważniejszej alternatywy w inwestowaniu, powodował szukanie ratunku w akcjach firm zagranicznych, co zresztą okazało się trafnym posunięciem. Tak czy inaczej, wyniki OFE od lutego 2014 r. są uzależnione od koniunktury giełdowej … oraz od polityków. Niestety kampania wyborcza oraz determinacja w realizacji obietnic wyborczych PiS, dodatkowo przyczyniły się do spadków na polskiej giełdzie. Sektory bankowy czy energetyczny, część swoich spadków zawdzięczają politykom. Wartość aktywów OFE spadła w ciągu roku (luty’16 do lutego‘15) o ponad 11%. Zaryzykuje teorie, że przynajmniej w ¼ to zasługa politycznego zamieszania z okresu wyborów i populistycznych pomysłów nowego rządu. Politycy maja prawo wprowadzać zmiany, ale nie kosztem oszczędności emerytów lub przynajmniej starając się je minimalizować.
Różnica między umorzeniem papierów skarbowych z portfeli OFE na początku 2014 a ewentualną akcją przejmowania obecnych aktywów OFE jest ogromna. Wtedy zmuszała nas sytuacja finansów publicznych i wątpliwości co do sensu dalszego utrzymywania błędnego koła w postaci finansowania przez OFE deficytu finansów publicznych wywołanego m.in. przelewami do OFE. Obecnie zaś, rząd szuka pieniędzy na finansowe spinanie hojnych wyborczych obietnic i prawdopodobnie jest gotów podporządkować temu przyszłość OFE.
Akcje to nie obligacje i nie można ich tak po prostu umorzyć. Pojawiają się dziesiątki pytań. Akcji nie da się tak po prostu od razu spieniężyć, bo byłoby to zabójcze dla giełdy. Przejęcie akcji przez jeden fundusz państwowy oznacza praktycznie nacjonalizację niektórych firm. Taki fundusz stanie przed koniecznością realizacji wymogów informacyjnych przy przekraczaniu kolejnych progów udziału w kapitale firm, czy otrzymywania stosownych zgód. Jak zostanie określona zależność między stanem konta w OFE i w ZUS. Będzie to akcja jednorazowa czy rozciągnięta w czasie? Przejście z OFE do ZUS będzie obligatoryjne czy dobrowolne? I pytanie najważniejsze: czy w tej (potencjalnej) operacji rząd będzie się kierował interesem przyszłego emeryta, zapewnieniem sobie finansowania realizacji programu wyborczego czy czysto księgowej poprawie stanu finansów publicznych?
A może to wszystko to tylko strachy na lachy wzniecane przez środowisko finansowe? Być może. Obawiam się jednak, że desperacja w poszukiwaniu środków finansowych skieruje wcześniej czy później uwagę rządu na OFE.
Moim zdaniem rząd nie ma potrzeby szukania środków w OFE na ratowanie finansów publicznych. Bo to nie brak środków, a próby realizacji populistycznego programu wyborczego są problemem.
OFE proponowałbym zostawić. Wydaje się, że nadchodzi powoli czas by zwiększyć paletę inwestycji OFE (i generalnie rolę w gospodarce), a nawet pozwolić na skromne zakupy rządowych obligacji. Ale to już temat na inną poważniejszą dyskusję.
