Nie poparłbym programu w Sejmie programu Rodzina 500 plus. Z wielu względów.
Na program 500 plus trzeba patrzeć w szerszym kontekście. Program w tym roku będzie kosztował 17 mld zł, a w przyszłym 23 mld zł. O ile w tym roku finansowanie będzie dopięte „na styk”, to w przyszłym roku tegoroczne źródła nie pokryją nawet połowy deklarowanych wydatków. Wpływy z tytułu LTE są jednorazowe i w przyszłym roku rząd będzie musiał „dobrać” z innych źródeł kilkanaście mld zł lub o tyle powiększyć dług. Oszczędności w finansach publicznych w takiej skali są praktycznie niemożliwe. Zresztą PiS w kampaniach wyborczych zapewniał, że żaden z programów społecznych nie będzie się odbywał kosztem redukcji obecnych wydatków.
Program 500 plus nie wydaje się być w ogóle zgrany z planowaną na przyszły rok akcją podniesienia kwoty wolnej od podatku (PIT). W zależności od wartość kwoty wolnej (wg wyroku TK lub pomysłu prezydenta) koszty (tzn. utrata wpływów) sięgną od 14,5 do 20 mld zł. Obydwa te programy łącznie to ok. 2% PKB.
Kiedy tak przypomnieć sobie co politycy PiS mówili w kampaniach wyborczych w 2015 r. oraz co rząd podaje w uzasadnieniu do programu 500 plus, to szczerze mówiąc nie jestem pewny co jest celem programu. W kampaniach wyborczych politycy PiS bardzo dużo mówili o biedzie i niskich wynagrodzeniach. Tematyka kosztów utrzymania rodziny i demografia były w najlepszym wypadku tematami równorzędnymi . Do tego dochodził wzrost nakładów na służbę zdrowia i obniżenie wieku emerytalnego. Program 500 plus mimo ogromnych nakładów wydaje się mieć dość przypadkowo rozłożone akcenty. Krótko mówiąc: rozdajemy dużo i na oślep.
Z rodzin wymagających wsparcia, dostaną środki z 500 plus tylko te które mają min dwoje dzieci lub się na dziecko zdecydują. Wątpliwe jednak by jakaś istotna część z 53 procent dzieci, które są jedynakami, doczekała się z tytułu programu rodzeństwa. Z pomocy wykluczeni zostali rodzice samotni z jednym dzieckiem. Program jest dość hojny dla rodzin z dwójką dzieci i więcej. Biorąc pod uwagę rozkład biedy i wynagrodzeń, niepotrzebnie wpieramy rodziny, które nie wymagają wsparcia lub nie tak dużego jak oferuje program. Zupełnie niezrozumiałe jest wstrzymanie wsparcia dla dzieci po ukończeniu 18-tego roku życia, czyli w okresie gdy wyjątkowo dużo na nie wydajemy i gdy – po roku lub dwóch – stajemy w obliczu ewentualnego finansowania dalszej nauki lub ponoszenia kosztów zdobywania umiejętności zawodowych. Próg 18 lat kryje też w sobie spore ryzyko. Zazwyczaj powołujemy na świat dzieci w odstępach 3, 4 lat. Jeżeli mamy przykładowo rodzinę 2+5, to w ciągu kilkunastu lat rodzina systematycznie traci wsparcie. Matka która zrezygnowała z pracy by poświecić się dzieciom i żyć m.in. z pieniędzy otrzymywanych na nie, gdzieś po 50-tce zacznie tracić środki na dzieci i na siebie.
Jeszcze gorzej wygląda kwestia walki z biedą. Wsparcie z programu dostają tylko rodziny z liczbą dzieci 2 i więcej. Część rodzin (głównie z jednym dzieckiem), osoby z dziećmi powyżej 18 lat i osoby w wieku ok. 55 plus (dzieci dorosłe i usamodzielnione) nie skorzysta ze wsparcia. Tymczasem ubóstwo również występuje w tych kręgach.
Ogromną wadą programu 500 plus jest brak spójności z obecnymi formami pomocy. Na potrzeby programu tworzone są odrębne zasady przyznawania wsparcia (rozdawanie pieniędzy praktycznie bez jakiejkolwiek kontroli ich wydatkowania). W tym rodzinom, które wymagają większej kontroli i opieki.
Tak ogromne środki jakie chcemy wydawać (program 500 plus oraz kwota wolna od podatku), powinny być rozdzielone na szereg kierunków i uruchamiane stopniowi w okresie minimum jednej pełnej kadencji parlamentu (tzn. rządu danej partii czy koalicji). Pieniądze powinny być rozdzielone na OPSy, finansowanie opieki nad dziećmi (żłobki, przedszkola, świetlice szkolne), wsparcie w okresie bezrobocia jednego lub obydwojga rodziców. I nie więcej niż połowę udostępniać bezwarunkowymi przelewami czy poprzez system ulg/kwoty wolnej od podatku. Sugerowałbym wsparcie rodzin 1+1, przynajmniej w skromnym zakresie i stawkę lekko degresywną przy wsparciu rodzin wielodzietnych. Itd. itd. Wariantów może być wiele.
Wadą programu jest jego skala i brak zapewnionego finansowania w kolejnych latach. Uruchamianie programu przy funkcjonowaniu państwa z def. finansów publicznych na poziomie 3% w relacji do PKB, powoduje powstanie dodatkowego czynnika ryzyka ograniczenia nakładów w okresach słabej koniunktury lub kryzysów. W takich wypadkach beneficjenci muszą się liczyć z przejściowymi redukcjami nakładów na 500 plus w kolejnych latach.
Tak kwota jak i konstrukcja programu spowoduję w najbliższych latach koniczność modyfikacji programu oraz – niestety – ograniczenie wsparcia innych celów polityki społeczno-demograficznej. Niestety to są konsekwencje programów społecznych motywowanych sondażami popularności.
Gdybym był szefem partii opozycyjnej zaproponowałbym wstrzymanie się od głosu, a już na pewno wstrzymanie się od poparcia programu. Skoro rząd PiS i prezydent kupują za publiczne pieniądze przychylność Polaków, to niech to robią na własne konto.
