W marcu w mediach zaczęła krążyć informacja o zaproponowaniu beneficjentom programu 500 plus dedykowanych dla nich obligacji. W minionym tygodniu przedstawiciele Ministerstwa Finansów potwierdzili tą informację. Na razie pomysł jest w fazie koncepcyjnej i niewiele o nim wiadomo. Można sobie co nieco wyobrazić w oparciu o to co wiemy o programie 500 plus, jego finansowaniu oraz rynku obligacji detalicznych. Pomysł proponowania obligacji zamiast gotówki (lub przelewu) wzbudza sporo pytań i kontrowersji. Tym bardziej, że obawiam się iż idea obligacji 500 plus ma przykryć mankamenty tego programu i jego konsekwencji dla budżetu państwa. Krótko mówiąc, propozycja jest nieco dziwna. Jak rozumiem beneficjenci programu mają dostać alternatywę: kasa lub obligacje. Oczywiście będzie zapewne można wybrać proporcje w jakich beneficjenci będą chcieli otrzymać świadczenie.
Pierwotnie program 500 plus miał być przeznaczony na wsparcie rodzin, m.in. w kontekście demograficznym. Krytycy programu zwracali uwagę, że zasady przyznawania świadczeń spowodują iż pieniądze popłyną również do rodzin w dobrej i bardzo dobrej kondycji ekonomicznej. Biorąc pod uwagę ograniczenia programu (m.in. na drugie dziecko i do 18 roku życia), rozdawnictwo pieniędzy rodzinom w lepszej kondycji ekonomicznej wydawało się nieracjonalne. Pomysł z obligacjami to ni mnie ni więcej jak przyznanie, że część rodzin dostała pieniądze niepotrzebnie. Obligacje nie są też odpowiedzią na zarzut o niskie kryterium wiekowe (18 lat), kiedy dziecko przestaje być „liczone” do programu. Może lepiej byłoby podnieść kryterium wiekowe zamiast dać możliwość przenoszenia wypłaty o kilka lat.
Nie ma co ukrywać, że za pomysłem z obligacjami kryje się polityka i sytuacja finansów publicznych. Dla budżetu emisja obligacji oznacza przesunięcie wypłaty świadczenia na kolejne lata. W tym roku program 500 plus pochłonie 17 mld i 22 mld w kolejnym. Program nie ma zapewnionego finansowania stąd w interesie rządu jest przesunięcie wypłat w jak największym stopniu na kolejne lata, bo to zmniejszy bieżące obciążenie budżetu. Tylko czy w kolejnych latach będzie lepiej? Wątpię, bo rząd zamierza funkcjonować w średnim terminie przy deficycie finansów publicznych 3% (do PKB).
W obronie pomysłu emisji obligacji 500 plus pada argument: wspieranie oszczędzania. Dla mnie to niezrozumiałe, bo wszelkie świadczenia państwowe powinny być obliczane na obsługę bieżących potrzeb dla jakich dedykowany jest dany program. Równie dobrze można podnieść 2-3 krotnie świadczenia z zakresu pomocy społecznej i od razu próbować ściągać je z rynku kusząc korzystnym oprocentowaniem. Nie sądzę, by celem państwa było wpieranie oszczędzania u osób zamożniejszych poprzez uprzednie rozdawnictwo pieniędzy i emisję obligacji na korzystnych warunkach. Byłoby to niebywałe kuriozum.
Pomysł na obligacje dla beneficjentów programu 500 plus przewiduje emisję specjalnych obligacji dla beneficjentów programu. Szczegóły na razie nie są znane. Jak rozumiem, musiałoby to być warunki lepsze od obecnie dostępnych dla przeciętnego obywatela (dane w tabeli). Obecnie dostępne obligacje detaliczne może nie porywają oprocentowaniem, ale oferta jest lepsza od większości lokat bankowych. Korzystniejsze oprocentowanie to nic innego jak podniesienie kosztów programu 500 plus, co stawia pytanie o sens takiej inicjatywy i rzeczywiste intencje pomysłodawców. Obligacje detaliczne, jak każde inne, będą musiały pozostać zbywalne na rynku wtórnym. Zbywanie obligacji 500 plus na rynku wtórnym, przy ich pierwotnie korzystnym oprocentowaniu, będzie pozwalało na uzyskiwanie wyjątkowo korzystnej stopy zwrotu.
Trudno powiedzieć jaka część świadczeń może być przyjęta w obligacjach. W ujęciu całorocznym, koszt programu może sięgnąć 22 mld zł. Może MF ściągnie z tego kilkaset mln zł w obligacjach, a może 1,5 mld. Trudno mi sobie wyobrazić większą kwotę. Wiele zależy od konstrukcji obligacji. Paradoks polega na tym, że im większa kwotę obligacji beneficjenci przyjmą, tym większą porażkę programu 500 plus będzie to oznaczało. Bo wtedy dowiemy się jaka część była rozdawana niepotrzebnie i/lub nietrafnie. Z całą pewnością program ma zbyt duży rozmach, ale nadwyżki Polacy w większości przetrzymają w lokatach bankowych. Jak na razie wciąż preferujemy krótkoterminowe formy oszczędzania.
Moim zdaniem idea z obligacjami, tylko potwierdza że rząd ma świadomość skutków programu 500 plus dla finansów publicznych i niemałe obawy z tym związane. Publicznie, ze względów wizerunkowych, nikt tego nie chce przyznać. Pomysł z obligacjami może dać krótkotrwałe wytchnienie. Co do zasady obligacje powiększą koszt programu, a korzystniejsza ich konstrukcja (w tym oprocentowanie) tylko powiększy jego niesprawiedliwość.
Uderza desperacja z jaką rząd chciałby przesunąć w czasie wypłatę budżetowych pieniędzy. Formalnie przecież, Polacy mają szereg możliwości lokowanie nadwyżek finansowych. W tym obligacje. Zastanawia więc pomysł konstruowania dedykowanych obligacji, dla beneficjentów programu 500 plus. A łatwo nie będzie, bo już wiele instytucji finansowych poprawia, lub zapowiada że poprawi, ofertę pod falę pieniędzy jaka zacznie pojawiać się na rynku.
Zalet programu widzę niewiele. Gdyby przyjąć rządowy punkt widzenia, im więcej rodzin wybierze obligacje tym mniejszy będzie bieżący deficyt budżetowy. Dla obecnego rządu, każdy mld zł wydatków przeniesiony na koleje lata to sukces. Formalnie obligacje, w zależności od ich ostatecznej konstrukcji, mogą pozwolić rodzicom przesunąć wypłatę części świadczeń z okresu sprzed ukończenia 18 lat przez dziecko na lata kolejne gdy dziecko nadal będzie wymagało nakładów. Z tym że ten efekt można było rozwiązać poprzez modyfikację programu. Swego rodzaju „zaletą” jest też to, iż sama fakt powstania idei dedykowanych obligacji potwierdza że gdzieś tam ktoś jednak ma świadomość napięć jakie wywołują próby realizacji wyborczych obietnic.
Wątpię by dedykowane specjalne obligacje odniosły jakiś spektakularny sukces. Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem byłaby modyfikacja programu 500 plus i jego ograniczenie.
