OPINIE EKONOMICZNE

Nie ukrywam, że poruszyła mnie (negatywnie) wypowiedź Henryka Kowalczyka dla TVN24bis.pl. sprzed kilku dni, a  dotycząca oszacowania finansowych skutków prezydenckiej ustawy dla tzw. frankowiczów. H.Kowalczyk to poseł PiS oraz szef Komitetu Stałego Rady Ministrów. Jednocześnie jedna z czołowych „twarzy” rządu w kwestiach gospodarczych. H.Kowalczyk pozwolił sobie na ostrą krytykę szacunków dostarczonych przez KNF dotyczących prezydenckiej ustawy dla frankowiczów. Mowa o dokumencie: „INFORMACJA w zakresie skutków projektu ustawy o sposobach przywrócenia równości stron niektórych umów kredytu i umów pożyczki Wpływ na instytucje kredytowe” opublikowanym przez KNF 15 marca, czyli dwa miesiące po opublikowaniu prezydenckiej ustawy dot. pomocy dla frankowiczów. H.Kowalczyk dyskredytował dokładność wyliczeń, sugerował że zostały być może zawyżone i że – generalnie – KNF nie wykonał zadania tak jak oczekiwano. A czego wobec tego oczekiwał H.Kowalczyk? Moim zdaniem wypowiedź szefa Komitetu Stałego jest tylko potwierdzeniem, że prezydent i politycy PiS nie do końca wiedzą co zrobić z wyborczą obietnicą. Na tą chwilę stosowana jest zasada gry na czas. W przekazie medialnym zarówno prezydent jak i rząd unikają wzmianek o jednej z głównych obietnic wyborczych. W zasadzie, gdyby nie pytania dziennikarzy, o ustawie frankowej byśmy zapomnieli.

Przypomnę, że już ponad 12 m-cy temu (w kampanii wyborczej) A.Duda wspominał o hojnej pomocy dla frankowiczów. Dopiero po ponad 8 miesiącach od wyboru na prezydenta i 5-ciu od rozpoczęciu kadencji, podał do wiadomości publicznej swój pomysł na pomoc frankowiczom. Długo więc czekaliśmy na projekt. Kiedy się doczekaliśmy, to okazał się on dość ogólny i niebywale hojny dla frankowiczów. Generalnie można powiedzieć, że jest to niemal całkowite grzechów odpuszczenie. W takim ujęciu skutki dla sektora bankowego, i pośrednio dla gospodarki, są monstrualne. Moim zdaniem projekt w takim brzmieniu to nic innego jak gra na czas. Ale nie jest to gra nazbyt wyrafinowana. Żeby zyskać czas, prezydent przerzucił ciężar oszacowania skutków ustawy na KNF. Dla kogoś kto zna materię sprawy, dane KNF zaskoczeniem nie są. Zresztą już podobne dane podał w lutym NBP w Raporcie o stabilności systemu finansowego (od str. 120). Moim zdaniem, to prezydent powinien się wytłumaczyć dlaczego jego doradcy (lub zaprzyjaźnione z PiS tzw. think tanki) nie dokonali podstawowych szacunków, które są dość proste w przeprowadzeniu. Jestem przekonany, że było to celowe działanie. W te sposób prezydent zyskał kolejne miesiące.

Mamy kolejny akt sztuki. H.Kowalczyk wątpi w wyliczenia i udaje, że wierzy iż skutki prezydenckiej ustawy może są mniejsze. Do tego ośmiesza KNF. Kwestionowanie raportu KNF i deprecjonowanie tej instytucji, niczego nie da. Za kilka miesięcy będzie nowy szef KNF i wyliczenia będą takie same, bo inne być nie mogą. H.Kowalczyk jako kolejny etap dyskusji, rzekomo zbliżający nas do ostatecznego kształtu prezydenckiej ustawy, wskazuje na posiedzenie Komitetu Stabilności Finansowej. Posiedzenie ma się odbyć 18 kwietnia. Nie dziwi mnie, że nie potwierdził tego Marek Magierowski, szef biura prasowego Kancelarii Prezydenta. Inaczej oznaczałoby to nadanie pracom nad ustawą prezydenta większej dynamiki, a zapewne nie o to chodzi. Wg informacji M.Magierowskiego, ośrodek prezydencki nigdy nie twierdził, że ustawa nie może ulec modyfikacji. M.Magierowski podaje iż nowością będzie… propozycja rozłożenia bankom skutków ustawy w czasie (potwierdzał to m.in. H.Kowalczyk) wraz z zaangażowaniem w cały proces NBP oraz BFG. Niemniej, zdaniem Magierowskiego, zaprezentowane zasady ulżenia frankowiczom będą utrzymane.

Jak widać gra na czas i utrzymywanie frankowiczów przy nadziei, będą kontynuowane w najbliższym okresie. Przede wszystkim pomysł rozłożenia bankom w czasie skutków ustawy, biorąc pod uwagę ich skalę,  powinien był być ujęty w styczniowej wersji ustawy. Udział w całym projekcie NBP był również oczywisty. Zresztą NBP nie będzie jedyną instytucją zaangażowaną przy realizacji ustawy w obecnej wersji i jej skutków. Traktowanie udziału NBP jako nowości i przejaw szukania kompromisu jest po prostu śmieszne. Przy takiej skali kosztów dla banków, udział NBP (lub gotowość do operacji wspierających sektor bankowy i procesu kredytowego) był oczywisty od początku.

Prezydent i PiS stali się ofiarami własnej obietnicy i jej hojności i nie wiedzą co z tym począć. Teraz PiS ma pełnię władzy i tylko PiS jest odpowiedzialny z realizację obietnic dla frankowiczów. Formalnie ustawie patronuje prezydent, ale jej realizacja i łagodzenie skutków dla sektora bankowego i gospodarki spadnie na rząd i urzędników głównych instytucji finansowych, których pośrednio lub bezpośrednio wskażą politycy PiS (chodzi o szefów NBP i KNF). Gra na deprecjonowanie KNF niewiele da. Raczej jest przejawem braku jednoznacznego pomysłu co dalej robić z ustawą frankową w jej obecnej wersji.

Prezydent na razie nie chce ustąpić w kwestii skali pomocy dla frankowiczów. To potwierdza kontynuowanie procesu przeciągania konsultacji ws ustawy. W najbliższych miesiącach będziemy świadkami udawanego procesu konsultacji i wypracowywania jakiegoś kompromisu. W końcu jednak trzeba będzie podać opinii społecznej koszty operacji i jej skutki dla systemu bankowego.

Moim zdaniem ktoś w końcu powinien zmusić prezydenta do wyjaśnienia dlaczego jest tak hojny dla frankowiczów. Ustawa w obecnym brzmieniu jest po prostu niemoralna. Niemal całkowicie znosi skutki dawnej decyzji frankowiczów. Każdy ma prawo nie czytać podpisywanych umów i nie rozumieć ryzyka jakie podejmuje, ale ludzie powinni wtedy ponosić jakąś odpowiedzialność za negatywne skutki swoich poczynań ekonomicznych. Na razie prezydent unika szerszej dyskusji na ten temat.

Ustawa w obecnym kształcie będzie też budziła wcześniej czy później spory w rządzie, ponieważ jej skutki utrudniają realizacje tzw. planu rozwojowego Morawieckiego, który z olbrzymią pompą prezentował rząd.

Pod ogromnym znakiem zapytania stoi rola NBP w całym procesie. Pytań jest tak wiele, że nie wiadomo od którego zacząć.

Nasza najnowsza historia gospodarcza, to temat na grubą książkę. Zapewne ciekawym rozdziałem byłyby również ekonomiczne terminy czy modne hasła używane do określania problemów, dumy z osiągnięć czy ambicji. Całkiem niedawnym przebojem była jeszcze  „zielona wyspa”. Teraz coraz częściej wymieniany termin to „pułapka średniego wzrostu”. Co oznacza ten termin? To przejaw obawy, ale i narodowej ambicji. „Pułapka średniego wzrostu” jest już terminem na tyle często powtarzanym w debacie ekonomistów i polityków, że i w planie ministra Mateusza Morawieckiego termin ten jest punktem odniesienia. „Pułapka średniego wzrostu” to coś od czego mamy uciekać.

Geneza „pułapki”. W zależności od tego jak daleko sięgniemy, wyliczenia średniej dynamiki PKB dają wskazania od 3,5% do 4,0%. Średnia z dziesięciu ostatnich lat, to ok. 3,8%. Ostatnio zaś zaczynamy się przyzwyczajać do „okrągłej” wartości 3,5% rocznego tempa wzrostu PKB w Polsce.  W latach 2014, 2015 takie właśnie mniej więcej mieliśmy tempo wzrostu. Wokół tego poziomu też oscylują prognozy średnioterminowe dla Polski. Żyjemy więc w świecie „trzy i pół”. To zaczęło rodzić obawy, ale i pytania, czy Polska zdana jest już tylko na średni wzrost i czy słusznym terminem jest słowo „pułapka”.  Jako jedną z głównych przyczyn utrzymywania się Polski na średnim poziomie wzrostu podaje się (rzekome) oparcie modelu gospodarczego na taniej sile roboczej, słabe tempo innowacyjności, uzależnienie od inwestycji zagranicznych itp. Diagnoza zawarta w ostatnim zdaniu nie jest moim zdaniem zgodna z prawdą, co nie zmienia faktu że jest niestety dość popularna. Przechodzimy powoli i naturalnie wszystkie etapy rozwoju, które pozwalają nam skracać dystans do krajów rozwiniętych. Długo to jeszcze potrwa. Ale też z niskiego pułapu zaczynaliśmy.

Ja terminu „pułapki” nie używam w odniesieniu do polskiej gospodarki, więc nie muszę się z niego tłumaczyć. Tłumaczyć się powinni ekonomiści i politycy którzy operują nim w kategorii zagrożenia i konieczności podjęcia działań na rzecz podniesienia tempa wzrostu gospodarczego. Skoro ten termin jest niemal poniżej naszej godności i ambicji, to co zrobić by było lepiej, tzn. szybciej. Jak na razie grono ekonomistów i polityków z nurtu ambitnych nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Rozczarowanie średnim tempem wzrostu na przestrzeni minionych lat najczęściej wyrażali ekonomiści liberalni. Twierdzili, że warunkiem wejścia na większe obroty jest – w dużym uproszczeniu – liberalizacja gospodarki i zmniejszenie obciążeń podatkowych. Wśród ekonomistów lewicujących (przepraszam za kolejne uproszczenie), pojawiały się terminy: świadoma polityka gospodarza państwa, industrializacja itd.

A czy średni poziom wzrostu gospodarczego w okolicach 3,5% jest zły? To tylko, bynajmniej nie prowokacyjne, pytanie. Warto je sobie zadać, zanim się wszyscy nakręcimy i za kilka lat będziemy szukać winnych rozbudzeniu niespełnionych nadziei. Rozwój jak Irlandia też już kiedyś obiecywano.

Wbrew pozorom wzrost w przedziale 3%-4% PKB jest dość satysfakcjonujący dla Polski. W takim warunkach można odzyskać panowanie nad nadmiernym deficytem finansów publicznych i funkcjonować na bezpiecznym jego poziomie. Spada powoli bezrobocie oraz można prowadzić stabilną i w miarę aktywną politykę społeczno-gospodarczą.

Trudno mi tez odpowiedzieć na pytanie w oparciu o co część polityków i ekonomistów opiera rozbudzane nadzieje. Nasza gospodarka wchodziła na wyższe obroty w zasadzie tylko podczas dobrej koniunktury w otoczeniu gospodarczym. Tylko w dwóch okresach nasza gospodarka rozwijała się w tempie powyżej 5% PKB. To były lata 1994-1998 i 2004-2008. Sięgneliśmy poziomu 5% „na chwilę” w roku 2011. Trzeba dodać, że w pierwszym z wymienionych okresów (lata 90-te) pomógł nam start z niskiego poziomu, a w drugim – wejście do UE. Do tej pory dynamikę PKB 6%-7% osiągaliśmy na krótko i tylko w okresie koniunktury gospodarczej przynajmniej w Europie. Nasze tempo PKB jest średnio o 2,0-2,5 pkt procentowe wyższe niż krajów rozwiniętych. W okresach boomu gospodarczego ta różnica wyraźnie przekracza 3 pkt. proc. (na krótko sięga 4 pkt. proc.).

Powodów do rozbudzania nadmiernych ambicji nie daje też porównanie z innymi krajami. W tym z krajami byłego bloku wschodniego. Porównanie Polski z krajami tej grupy lokuje nas (średnie tempo PKB dla okresu 20 i 15 lat) w czołówce.  W latach 90-tych niezwykle dynamicznie rozwijały się np. Łotwa i Estonia. Niemniej to już melodia przeszłości. To dość małe kraje których gospodarki nie za bardzo nadają się do porównań z gospodarkami większych krajów. Zresztą, to inna cechą małych krajów, widać u nich łatwość odnotowywania skrajnych wskazań. Załamanie gospodarcze obydwu z wymienionych w 2008 i 2009 spowodowało spadek PKB o kilkanaście procent u każdego z nich (wynik łączny dla dwóch lat).

Nie mamy się czego wstydzić i przy porównaniu z Irlandią czy Koreą Płd. Były czasy gdy obydwa te kraje stawialiśmy sobie jako punkt odniesienia. Jednak czasy gdy te gospodarki pędziły w tempie 8%-10% PKB są już dość odległe i miały miejsce w warunkach nieprzystających do naszych.

Pozostaje oczywiście porównanie z Chinami czy Indiami, ale jak rozumiem, odwoływanie się do tych wzorców wzrostu gospodarczego w ogóle nie ma sensu oraz byłoby w Polsce trudne do zaakceptowania przez społeczeństwo.  Inna rzecz, że kraje te startowały z niebywale niskiego poziomu rozwoju gospodarczego.

Jakby to nie zabrzmiało dziwnie, przedłużony wzrost gospodarczy na bardzo wysokich obrotach (czytaj : wysokim tempie PKB) bywa też …szkodliwy, szczególnie gdyby miał być kreowany popytem przez cały okres lub jego końcowej fazie. Gospodarka potrafi w ciągu kilka lat funkcjonowania na wysokim biegu wejść w stan przegrzania. W takim sytuacjach zejście do poziomu wzrostu 2%-3% rodzi już napięcia społeczne.

Jak widać z tła na jakim osadziłem Polskę, obecne tempo PKB dla Polski na tle perspektyw światowych, nie jest takie złe jakby się pozornie wydawało. I z cała pewnością nie jest to pułapka lub nie musi być. Czy Polską gospodarkę stać na szybsze tempo? Owszem, a przynajmniej jestem w stanie sobie wyobrazić okoliczności w jakich może się to stać. Podniesie średniego tempa wzrostu z 3,5% do 4,5% (przy tempie PKB w UE jak obecne) jest teoretycznie do osiągnięcia. Nie ma co jednak ukrywać, że jeśli chodzi o receptę na sukces, to więcej racji jest po stronie ekonomistów liberalnych. Powiedziałbym tak: 60-65% racji dla liberałów, 40%-35% dla ekonomistów lewicowych. Racje pierwszych to: relatywnie niskie podatki i koszty pracy. Racje drugich: redystrybucja dochodu narodowego i udział sektora publicznego w procesie rozwoju gospodarczego. Obydwie grupy łączy wsparcie finansowe (np. bodźce podatkowe) dla podmiotów gospodarczych.

Nie odbieram szczerości i wiary ministrowi Morawieckiemu w dążeniu do wyrwaniu nas z tzw. „pułapki średniego wzrostu”. Obawiam się, że jego największym wyzwaniem będzie polityka rządu, którego jest ministrem. Realizacja obietnic wyborczych na pewno nie ułatwia w dłuższym terminie wejście gospodarki na wyższe obroty i ich utrzymanie. Rząd forsuje szeroki program społeczny finansowany głównie długiem publicznym, co tylko zmniejsza możliwości manewru ministra Morawieckiego. Podobnie z prezydencką ustawą dla frankowiczów. W obydwu przypadkach minister Morawiecki delikatnie wyraził już swoją dezaprobatę.

Ryszard Bugaj ogłosił, że odchodzi z Narodowej Rady Rozwoju (NRR) przy prezydencie. Zanim pozwolę sobie na ocenę uzasadnienia decyzji, zacznę od laurki pod adresem prof. Ryszarda Bugaja. R.Bugaj to jeden z niewielu ekonomistów wolnorynkowych o tzw. lewicowym odcieniu, którzy potrafią ciekawie uzasadnić swoje poglądy lub ich większość. Zwracam na to uwagę, ponieważ komentatorzy i ekonomiści o odcieniu lewicowym nazbyt często przybierają nie tyle postawę lewicową, co raczej jej karykaturalną postać.  Czasami poglądy i dokonywane wybory  R.Bugaja odbierałem jako formę przekory w sporze z ekonomistami wolnorynkowymi tzw. środka lub liberalnymi. Czasami profesor zdawał się nie akceptować tego że gospodarka – czy ekonomia w ogóle – narzuca nam pewne ograniczenia  w prowadzeniu polityki społecznej.  Być może źle się stało, że profesor kojarzony z tzw. łagodniejszą twarzą wolnego rynku, nie współpracuje szerzej z żadną  z lewicowych partii. Partie lewicowe powinny być żywo zainteresowane nawiązaniem z nim współpracy. Z całą pewnością byłoby to z korzyścią dla polskiej lewicy, która miewa skłonność do populizmu. Koniec laurki.

Doceniam fakt, że R.Bugaj upublicznił swoje odejście z NRR, być dać wyraz sprzeciwu wobec zmian jakie zachodzą w obszarach polityki, gospodarki i prawa i mają pełne przyzwolenie prezydenta. Nie zmienia to jednak faktu, że list do prezydenta jest również próbą neutralizacji ewentualnych pytań (i zarzutów) do prof. Bugaja  o jego poglądy  i o to czy odpowiada mu firmowanie swoim nazwiskiem obecnych zmian również w obszarze gospodarki. Moim zdaniem – przekora R.Bugaja – zawiodła go w miejsce, z którego musiał się w końcu wycofać nadając temu, przed opinię publiczną, formę protestu. Spore wątpliwości budzi też rozkład akcentów w uzasadnieniu rezygnacji.

NRR to 10 zespołów tematycznych przy prezydencie, z czego jeden obejmuje problematykę gospodarczą. Prezydent w kampanii deklarował, że będzie się opierał na głosie naukowców i autorytetów. Biorąc pod uwagę to co deklarował w obszarze  społeczno-gospodarczym w okresie kampanii , nie miałem najmniejszych wątpliwości że tak nie będzie lub że prezydent będzie udawał że korzysta z autorytetów. Niestety sprawdził się ten gorszy wariant. Już sam fakt podjęcia współpracy rodzi pytanie czy ekonomiści zasiadający w NRR (w tym i R.Bugaj) akceptowali przekaz społeczno-gospodarczy A.Dudy z okresu kampanii wyborczej. Pozostawię to na razie bez oceny.

Ryszard Bugaj jest ekonomistą, ale jako główną przyczynę odejścia podał działania prezydenta i PiS w obszarze mediów, prawa (m.ni. spór o TK), służby cywilnej itd. Ta grupa powodów nic nie tłumaczy, a wręcz rodzi pytanie: dlaczego R.Bugaj tak długo zwlekał z odejściem. Skandaliczny spór wokół TK, i fatalna w nim rola prezydenta,  zaczął się na przełomie listopada i grudnia ubiegłego roku. Tymczasem R.Bugaj potrzebował aż dwóch miesięcy, by dać wyraz swojej dezaprobacie. Wiele innych autorytetów zrobiło to niemal natychmiast. Jest mi niezręcznie komentować tego typu postawy, ale wejście w skład zespołu ekonomicznego NRR przy obecnym prezydencie było swego rodzaju deklaracją sporego zaufania wobec prezydenta oraz wyjątkową tolerancją na ekonomiczny populizm z którego obecny prezydent obficie korzystał w swojej kampanii wyborczej.

Ekonomiczna część uzasadnienia odejścia z NRR moim zdaniem nie do końca szczerze oddaje prawdziwe powody odejścia  A już na pewno jest próbą ukrycia naiwności i nietrafnie lokowanego zaufania i nadziei jakimi R.Bugaj się kierował.

R.Bugaj podaje, że podjął współpracę z prezydentem m.in. w nadziei na  prowadzenie innej polityki społeczno-gospodarczej przez rząd PiS. Innej (znaczy się lepszej) od tej z dwóch kadencji rządu PO-PSL. Moim zdaniem krytyczna ocena polityki gospodarczej poprzedniej koalicji jest nieuzasadniona w dużym stopniu i warto byłoby poznać dokładniej jej uzasadnienie, ale każdy ma oczywiście prawo do własnych poglądów.

Pretensje R.Bugaja jakoby nie doczekał się programu rządu są niezrozumiałe. PiS od pierwszych dni rządzenia nie ukrywał intencji i tego że będzie na siłę wcielał w życie swoje postulaty wyborcze i faktycznie zaczął to robić ku zdziwieniu ekonomistów. Ekonomiści nie mieli problemu z rozkładem ryzyk, celów i intencji obecnego rządu. Dlaczego miał je R.Bugaj… nie mam zielone pojęcia. Ponadto poznaliśmy cele rządu wyrażone przez premier Szydło w expose.

R.Bugaj wyraża rozczarowanie, że prezydent nie korzystał z rad ekonomistów NRR. Biorąc pod uwagę wyrażane poglądy prezydenta w kampanii prezydenckiej i później,  nie pozostawiały złudzeń, że NRR – przynajmniej w jej części ekonomicznej – będzie tylko i wyłącznie przysłowiowym kwiatkiem do kożucha. Prezydent chciał pokazać, że wielu ekonomistów spoza kręgu PiS chce z nim współpracować i mu się to udało. Przynajmniej na pewien czas. Ryszard Bugaj powinien był ostro protestować gdy krótko przed wyborami parlamentarnymi prezydent cynicznie zagrał ustawą o obniżeniu wieku emerytalnego. Potem było już tylko gorzej. Prezydent akceptował podpisami lub werbalnie wszelkie rządowe pomysły.  Demonstracyjne milczenie prezydenta w wielu przypadkach też jest wielce wymowne. Od siebie dorzucił obniżenie wieku emerytalnego, obniżenie kwoty wolnej od podatku (PIT) i niepoważną ustawę dla frankowiczów.  W przypadku wyliczeń skutków obniżenia wieku, pracownicy prezydenta popełnili dziecinny błąd rachunkowy, który tylko potwierdzał że poprawka była pisana na kolanie. Pomysł dot. kwoty wolnej jest również niedopracowany. Nie wspomnę już o ustawie dla frankowiczów. Prezydent oszacowanie skutków tej ustawy przerzucił na KNF i inne instytucje opiniujące, by na nie przerzucić moralną odpowiedzialność na korektę tej ustawy.  Pomijam już to że ta ustawa jest po prostu niemoralna. Ja ciekaw jestem opinii R.Bugaja do tej ustawi i szacunku konsekwencji jej wejścia w życie.

Prezydent mógł stworzyć wokół siebie centrum myśli społeczno-ekonomicznej, co zresztą deklarował w wyborach. Nie zrobił tego i w rzeczywistości nigdy nie był tym zainteresowany. Jak na razie wystarcza mu rola biernego wykonawcy polityki ‘gospodarczej’ PiS i nawet nie próbuje udawać że jest inaczej.

Ja oczekiwałbym od R.Bugaja nie tyle demonstracji, które mają go ratować w oczach opinii publicznej, co zaprezentowania opinii na temat rządowych pomysłów które mimowolnie firmował swoim nazwiskiem przez  kilka miesięcy. To co robi prezydent i rząd to banalna i rozdęta do niebezpiecznych rozmiarów lewicowość, która będzie wymagała korekty. Czy Ryszard Bugaj taką lewicowość wspiera??

Stało się to czego w tym roku już mogliśmy być pewni. Dyskusje czy S&P powinien to zrobić w styczniu 2016 czy na koniec lutego lub w kwietniu nie mają sensu.  Obecnie rządzący politycy już od dawna skupiają na sobie uwagę agencji ratingowych.  Obniżenie ratingu mamy na własne życzenie (!). Sytuacja gospodarcza na koniec rządów PO-PSL była inna (o czym dalej).

S&P obniżył nam rating skupiając się przede wszystkim na dwóch na przekazach. (1) obniżenia jakości i skuteczności działania instytucji  odpowiedzialnych za działanie państwa prawa, (2) poważne ryzyko pogorszenia kondycji finansów publicznych.

Co poniektórych oburza odniesienie się S&P do oceny majstrowania obecnego rządu przy podstawowych instytucjach ładu prawnego. Sugeruje się tez w niektórych komentarzach, że ocena S&P oparte było głównie na ocenie politycznej nowego rządu. Moim zdaniem nie. Niemniej partia rządząca niemal od początku zademonstrowała lekceważenie prawa. Bezwzględne ‘neutralizowanie’ Trybunału Konstytucyjnego, lekceważenie wszelkich zasad przy procedowani zmian w prawie, budzą zdumienie nie tylko w Polsce. Taki kraj – jak uczy doświadczenie – staje się nieprzewidywalny również w sferze ekonomicznej.

A teraz o gospodarce.

U końca funkcjonowania poprzedniego rządu, sytuacja makroekonomiczna była dość przyzwoita. PKB obecnie i w średnim terminie na poziomie 3,5% rocznie. Jak na nasze warunki to bardzo przyzwoity wzrost gospodarczy. Poprzednia koalicja rządowa sprowadziła deficyt finansów publicznych do poziomu 3% PKB w 2015 z niemal 8% z latach 2009 i 2010 (skutki kryzysu). Na 2016 i 2017 planowane było zejście z deficytem bliżej 2%. Do tego względnie stabilny kurs walutowy, niska inflacja,  stopy procentowe, korzystna sytuacja w wymianie handlowej. Owszem, główne ugrupowanie koalicyjne poprzedniego rządu (mowa o PO) rozpędzało się z obietnicami w okresie wyborów, ale były one mocne mniejsze niż w przypadku PiS. Do tego doświadczenia działania poprzedniej koalicji wskazywały, że nie zaryzykuje ona pogorszenia kondycji finansów publicznych i w razie czego poniecha realizacji programu, rozciągnie w czasie lub zredukuje.

Warto przy tej okazji dodać, że taki kraj jak nasz, powinien zejść z def.fin.publ. wyraźnie poniżej 3%. I wcale nie dlatego, że tak sobie życzy UE. Poziom poniżej 3% jest  bezpieczniejszy m.in.  na wypadek kryzysu. Mamy już zbyt bogate doświadczenia aby po raz kolejny popełniać ten sam błąd. W Polsce za każdym razem gdy def.fin.publ. spada poniżej 3%, politycy tracą zapał do jego dalszej redukcji.

Od jesieni mamy nowy rząd, którego politycy nie ograniczali się w obietnicach finansowych w czasie kampanii wyborczych. Powrót do ‘dawnego’ wieku emerytalnego, wyższą kwotę wolną od podatku, program 500 zł na dziecko i kilka pomniejszych. Ten zmasowany program ekonomicznie jest nierealizowalny bez znalezienia regularnych wpływów, które go pokryją. Na pytanie o dodatkowe wpływy, była stała odpowiedź: podatek bankowy,  od marketów oraz….poprawa ściągalności podatków (redukcja szarej strefy) oraz wpływy z podatków będących efektem wykreowanego przez PiS wzrostu gospodarczego. Krótko mówiąc, zapowiadano nam program szerokiego rozdawnictwa i wiary we wzrost gospodarczy kreowany popytem.

Po wyborach wszyscy patrzyli co politycy PiS zrobią z obietnicami. A ci zaczęli je wprowadzać w życie. Na pierwszy ogień poszedł program 500 zł na dziecko. Rząd finansuje go podatkiem bankowych i od marketów. Tylko że to pokrywa 35% programu. Do tego dochodzą płatności z przetargu na LTE (które notabene firmy i tak sobie odbiją na klientach w kolejnych latach) i efekt przesunięć niektórych pozycji między budżetem z 2015 a 2016. Już na potrzeby realizacji programu 500 zł na dziecko, rząd zmienił tzw. regułą wydatkową. W 2016 r. zamiast dalej obniżać def.fin.publ., nowy rząd zdecydował się utrzymywać poziom 3%.

Najgorsze jest to co ma być dalej. Do realizacji pozostała obietnica obniżenia wieku emerytalnego i zwiększenie kwoty wolnej od podatku (PIT). Projekt ustawy prezydenta o obniżeniu wieku już jest procedowany. Łączne koszty dodatkowe sam prezydent szacuje na 40 mld zl w najbliższych czterech latach. Zwiększenie kwoty wolnej (uszczuplenie wpływów z PIT ok. 15 mld zł rocznie) zostanie prawdopodobnie przesunięte na przyszły rok.

O ile budżet na 2016 jest dociśnięty kolanem, to nikt nie wie jak rząd pokryje skutki dwóch kolejnych obietnic wymienionych wyżej oraz czym zastąpi środki z LTE w kolejnych latach. Poprawa ściągalności podatków jest nierealna w skali jaka zapewni utrzymanie def.fin.publ. na 3%. Po drugie poprawa ściągalności to nie twarda prognoza, a tylko wiara.

Jakiekolwiek pytania i obawy dotyczące wzrostu def.fin.pub. w kolejnych latach są zbywane przez premier Szydło i ministrów. Tak jest od początku funkcjonowania rządu. Jesteśmy świadkami niebywałej sytuacji, kiedy nowy rząd – nie przymuszony sytuacją makroekonomiczną – świadomie naraża finanse publiczne na poważne ryzyko i osłabia ciężko wypracowany wizerunek Polski. Determinacja członków rządu w tym  działaniu jest tak silna, że można to wręcz nazwać prowokowaniem agencji ratingowych. I w końcu .. stało się.

Reakcje członków rządu na obniżenie ratingu są niezrozumiałe. Ministrowie Szałamacha i Morawiecki udają że nie wiedzą z jakiego powodu S&P obniżył rating. Nie wymieniają najważniejszego punktu jakim jest przyszłość finansów publicznych. To tylko potwierdza, że są świadomi zagrożeń na jakie rząd PiS wystawia kraj w kolejnych latach. Buńczuczne oceny, że S&P się pomylił, czy że wycofa się z wkrótce z decyzji, nie są już nawet zabawne. S&P może się oczywiście wycofać z decyzji i w przyszłości poprawić rating. Warunkiem będzie m.in. poważne i odpowiedzialne podejście do finansów publicznych.  

Skutkiem pogorszenia ratingu jest słabszy złoty i wzrost oprocentowania papierów skarbowych. Tradycyjnie już, za wygłupy polityków zapłacą obywatele.

Ps. Ubawiłem się słuchając przedstawicieli rządu i PiS w mediach, że działanie S&P jest niezrozumiałe biorąc pod uwagę tzw. twarde fundamenty  gospodarcze Polski (np. dynamika PKB, relatywnie niski wsk. bezrobocia itd.). Przecież jeszcze niedawno politycy PiS upierali się w mediach, ze Polska jest w fatalnej kondycji po ośmiu latach poprzednich rządów. Ech ci politycy…..