OPINIE EKONOMICZNE

Od kiedy w ubiegłym roku polski sektor bankowy został dotknięty tzw. kryzysem nieufności, co zbiegło się przy okazji z radykalnym pogorszeniem koniunktury gospodarczej,  a banki zaczęły radykalnie zmieniać swoją ofertę na rynku międzybankowym i kredytowym, jesteśmy świadkami odwrócenia o 180 stopni postrzegania roli państwa w sektorze bankowym. Jeszcze do października 2008, obowiązującym poglądem na PKO BP była prywatyzacja w celu poprawy efektywności i zmniejszania liczby stanowisk z nadania politycznego. Dyskusje wśród ekonomistów wskazywały, iż bank państwowy niemal z zasady ma słabsze wyniki, działa nieracjonalnie i bez długoterminowej strategii oraz bez kapitału, a wskutek częstych zmian politycznych rzutujących na skład zarządu i rady nadzorczej, po prostu z definicji musi być gorszy.

Osobiście nie uważam, że w gospodarce wolnorynkowej państwo koniecznie musi mieć swój udział w komercyjnym rynku bankowym. Niemniej nie uważam też, by posiadanie takiego udziału musiało być z definicji nieefektywne i niepotrzebne na tle roli jaką taki bank może pełnić. Jak najbardziej daleko mi jest do dogmatyków. Według podanym w ostatnich dniach zestawieniu „Rzeczpospolitej” (wydanie z 5 marca 2009), PKO BP to największy bank na krajowym rynku, tuż przed Pekao S.A. W naszym przypadku 4/5 rynku należy do kapitału prywatnego, zdominowanego przez kapitał zagraniczny. Udział PKO BP w sumie bilansowej sektora bankowego, to nieco ponad 12%. Udział w rynku depozytowym i kredytowym jest o 2%-3% wyższy. Razem z często wymienianym ostatnio BGK, udział w sumie bilansowej to prawie 15,5%. Pomijam przy tym BOŚa i banki spółdzielcze. BOŚ to w pewnym sensie bankowe przedłużenie funduszu celowego, a banki spółdzielcze to wciąż małe instytucje i o ile razem stanowią poważną konkurencję, to mimo wszystko z racji rozmiarów są słabo obecne w wielu segmentach bankowości korporacyjnej.

Nie sądzę by jakiekolwiek badania udowodniły, że kilkunastoprocentowy udział sektora państwowego w rynku bankowym (i w „normalnym” kraju o gospodarce wolnorynkowej) podwyższał jakość jego (rynku) oferty i działał mobilizująco na aktywność ekonomiczną banków prywatnych. Ruchy PKO BP są oczywiście śledzone przez rynek, a nawet PKO BP ma wpływ na szybkość niektórych zmian (np. zmiana stóp procentowych dla depozytów), ale nie dlatego że jest „państwowy” ale z racji rozmiarów, czyli pozycji rynkowej. Teoretycznie można sobie wyobrazić sytuację, że za pośrednictwem dużego banku, państwo będzie prowadziło słuszną w swoim przekonaniu politykę finansową  wobec podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych. Problem w tym, że trudno sobie wyobrazić, by PKO BP był konkurencyjny w większości produktów w dłuższym terminie, a po drugie, istnieje bardzo duże ryzyko przenoszenia politycznych pomysłów gospodarczych na politykę PKO BP. Wystarczy spojrzeć w raporty pomocy publicznej czy inne dokumenty, by zobaczyć że politycy miewają skłonność do marnowania pieniędzy. Oczywiście to, że bank należy do Skarbu Państwa wcale nie musi oznaczać że będzie nieefektywny i incydentalnie może być pomocne. Na tyle incydentalnie na ile sektor prywatny w bankowości zachowuje się nieracjonalnie. A niestety, to się zdarza. Podsumowując, nie widzę niż złego w tym, że państwo jest właścicielem największego banku w kraju, co najmniej w okresie kiedy gospodarka ma miano rozwijającej się, a rola bankowości w gospodarce oraz jej praktyki dopiero się kształtują.

Po krótkim zarysowaniu tła, czyli mojego podejścia do udziału państwa w sektorze państwowym i przypomnieniu udziału PKO BP na krajowym rynku, wracam do głównej myśli, czyli zmiany poglądów na rolę państwa w sektorze bankowym i w gospodarce. Przedstawione w pierwszym zdaniu zmiany spowodowały radykalną zmianę podejścia do PKO BP. Do tej pory wręcz kanonem wśród ekonomistów, bankowców i przedstawicieli środowisk przedsiębiorców było nawoływanie do zmiany właściciela w PKO BP na prywatnego i wycofanie się państwa z gospodarki.

Nagle teraz te same środowiska, a często te same osoby, w państwowym banku widzą ratunek wobec kryzysu nieufności wśród banków prywatnych (niepaństwowych), skutkujący m.in. ograniczeniem kredytowania krajowych przedsiębiorców. Dosłownie każdy program ratunkowy przygotowywany przez ekonomistów oraz organizację przedsiębiorców wymienia jako filar, dokapitalizowanie PKO PB i BGK lub co najmniej pobieżnie o tym wspomina. Ludzie i organizacje które do tej pory nawoływały do usunięcia się państwa z roli właściciela banków i kreatora procesów gospodarczych, nagle zmienili zdanie na dokładnie odwrotne. Teraz państwo ma pieniędzmi podatników podnieść kapitał państwowych banków, by wspierać gospodarkę. Nad sensem ekonomicznym (skutecznością) i kosztem nikt się nie zastanawia. Pisząc o kosztach, mam na myśli tą część pomysłów gdzie wskazuje się by PKO BP przejął na siebie ciężar kredytowania podmiotów gospodarczych w tej części w jakiej zmniejszają (wycofują się) go banki komercyjne. Chodzi tu głównie o wybrane branże. Nikt nie zadaje pytania, czy aby banki komercyjne nie wycofują się z powodów obiektywnych, czyli spadku aktywności gospodarczej i radykalnego wzrostu ryzyka niektórych branż. W końcu stratę mogłoby ponieść państwo, czyli nikt.

Skąd ta więc ta zmiana poglądów? Cóż, każdy bardziej ceni obronę swojego biznesu niż wyznawany dotąd światopogląd ekonomiczny. Ponadto historia uczyniła nas świadkami wydarzeń, które podłamały wiarę w racjonalne rynki  finansowe i  niepaństwowe instytucje finansowe, w tym banki. Przyznam jednak, że jestem zdegustowany łatwością i tempem zmiany poglądów.

Pogarszająca się sytuacja makroekonomiczna i problemy sektora bankowego wywołały znaczną aktywność medialną przedstawicieli banków. Piszą makroekonomiści bankowi, dyrektorzy departamentów na ogół związanych z kredytowaniem oraz przedstawiciele zarządów. Zmiana nastawienia banków do kredytowania oraz, zdaniem bankowców, brak funduszy na rozwój akcji kredytowej powodują kierowanie zarzutów pod adresem bankowców, w związku z czym wielu z nich czuje się w obowiązku przedstawić branżowy punkt widzenia. Efekt płodności pisarskiej bankowców można podzielić na dwa nurty. Pierwszy to przedstawienie argumentów na swoją obronę i wyrażenie oczekiwań na działania rządu i NBP w celu poprawy zaopatrzenia banków w pieniądz służący finansowaniu akcji kredytowej. Drugi nurt robi wrażenie bardziej osobistego.  Do tego nurtu kwalifikuję pisarstwo i udzielane wywiady prezesów, przedstawicieli zarządów, dyrektorów pionów  i departamentów. Wprawdzie postrzegają rzeczywistość podobnie jak ci reprezentujący nurt pierwszy, ale czytając ich argumentacje, trudno nie odnieść wrażenia jakby się przed kimś chcieli wytłumaczyć. Mam na myśli akcjonariuszy, ich zwierzchników czy chociażby współpracowników z którymi spierali się o strategie rozwoju.  Robienie tego publicznie, na łamach prasy, ma chyba tylko uwiarygodnić ich rację. Chwilami jednak myśli te są tak niepoważne, że chciałoby się zasugerować tym osobom, że lepiej pomilczeć niż eksponować wątpliwej jakości wiedzę makroekonomiczną. Całkiem niedawno prezes jednego z dużych banków przekonywał  w odstępie kilku dni w dwóch poważnych dziennikach ogólnopolskich, że RPP musi jak najszybciej podnieść stopy procentowe i dokładał do tego ideologię ze spadkiem oszczędzania oraz kilka innych.

Cechą wspólna obydwu przedstawionych dwóch nurtów bankowego pisarstwa jest brak rzetelnej samooceny sektora bankowego, brak poczucia jakichkolwiek błędów ze swojej strony, sporo oczekiwań od rządu, NBP i RPP, na ogół bardzo ogólnie zarysowane recepty na zasilenie pieniężne sektora bankowego w celu poprawy akcji kredytowej i brak jakichkolwiek deklaracji co banki dadzą w zamian.

Do bieżącego wpisu zachęcił mnie jednak artykuł z wczorajszej Gazety Wyborczej, „Nie ma kredytu bez kapitału” podpisany przez aż trzech autorów (Jakub Borowski, Invest Bank, Piotr Ciżkowicz, Ernst&Young, Andrzej Rzońca, Fundacja FOR), reprezentujących instytucje jak najbardziej poważne i jak najbardziej poważne doświadczenie zawodowe. Ich artykuł wpisuje się moim zdaniem w pierwszy nurt, ale od określonych wyżej cech wspólnych bankowego pisarstwa w zasadzie nie odbiega. Ale po kolei.

To prawda, że nadmiar aktywności państwa w tym obszarze nie jest wskazany. Nie powinno ono, a w praktyce nie jest również w stanie zmusić banków do udzielania kredytów…………….. Jednak naszym zdaniem bez szybkich i skoordynowanych działań rządu, banku centralnego i nadzoru finansowego może być krucho ze zdolnością banków do udzielania kredytów.

Zgadzam się, że państwo nie powinno ingerować w sektor bankowy, bo i tak nie zmusi banków do zwiększenia akcji kredytowej. Ponadto trzeba podkreślić że spadek tempa gospodarczego do przedziału 1-2% PKB planowanego na bieżący rok, nie jest spowodowany przez banki. Banki też nie są w stanie zwiększoną akcją kredytową wykreować wzrostu gospodarczego. Nie do końca jednak mogę się zgodzić z kolejną myślą. To standardowy element wyrażanych ostatnio opinii. Albo NBP i rząd coś zrobią, albo banki ograniczą kredytowanie. Brzmi to trochę jak szantaż i przerzucanie własnych problemów na barki rządu. Biorąc pod uwagę skalę ograniczenia działalności gospodarczej jaka nas czeka, problem powinien ustąpić sam z siebie. Mówiąc inaczej i prościej, spadek dajmy na to produkcji sprzedanej spowoduje osłabienie popytu na kredyt obrotowy itd.

Po pierwsze, banki mogą nie mieć wystarczających środków na sfinansowanie nowych kredytów. W 2008 r. były one finansowane przez szybki wzrost depozytów oraz środków pożyczanych przez banki za granicą. W br. wzrost depozytów zostanie zahamowany przez wolniej rosnące płace i spadające zatrudnienie, wygaśnięcie przepływu środków z funduszy inwestycyjnych do banków oraz pogarszającą się sytuację finansową przedsiębiorstw. Nie można wykluczyć, że w horyzoncie roku suma depozytów zacznie się kurczyć.

Te zdania są jednocześnie odpowiedzią, której autorzy unikają w tekście. Dotychczasowe tempo wynagrodzeń (rocznie rzędu 10% realnie) było nienaturalnie wysokie i dla makroekonomisty jego spadek nie może być zaskoczeniem. Przepływ środków z TFI do banków z powodu korekty na giełdach jest zjawiskiem rzadkim i krótkotrwałym (liczonym w miesiącach) i nie potrafię (albo nie chcę) uwierzyć, że ktoś w bankach wierzył że proces ten będzie trwał wiecznie i na tej podstawie opierał długoterminowe strategie rozwoju banku. Na to, że strumień pieniądza depozytowego otrzymywany od przedsiębiorstw będzie przysychał sam zwracałem uwagę wielokrotnie i nie jest to bynajmniej wielkie odkrycie dla osób obserwujących sytuację finansową przedsiębiorstw na bazie danych GUS. Radykalne pogorszenie sytuacji makroekonomicznej jest zaskoczeniem, ale symptomy problemów w finansowaniu kredytów pojawiły się wiele miesięcy wcześniej, ale chyba mało kto (wśród banków) miał ochotę korygować swoje prognozy rozwoju.

Skala osłabienia złotego jest tak duża, że jego wpływu na wzrost rat kredytowych nie skompensują już niskie stopy procentowe w Szwajcarii, strefie euro i USA. Jeśli nic się nie zmieni, słaby złoty wydrenuje z kieszenie samych gospodarstw domowych dodatkowe 4 mld zł.

Skalę osłabienia trudno było na pewno przewidzieć, ale to że złoty był nadmiernie mocny w II i III kw było ewidentne. Kilka miesięcy temu na danych historycznych wskazywałem jak zmiany kursów walut wpływały na zmianę kosztów kredytu. Problem leży jednak bardziej po stronie banków, bo radykalna zmiana oferty kredytowej  w walucie obcej miała miejsce dopiero z chwilą trudności w zapewnieniu finansowania. Banki trochę przecholowały próbując przejąć jak największą część rynku i próbując ubiec konkurencję, stąd dość otwarcie wyrażane pretensje wobec NBP w listopadzie i grudniu, że powinien zapewnić finansowanie w CHFie.

Większość kredytów ma bowiem oprocentowanie zmienne, ustalane według formuły „WIBOR plus marża”, zaś przyjęte depozyty – oprocentowanie stałe i wysokie – na skutek wciąż dużej konkurencji na rynku lokat związanej, z jednej strony, z pojawieniem się na nim nowych banków, którym istniejące banki nie chcą oddać części bazy depozytowej, a z drugiej strony, z dążeniem banków do zapewnienia sobie możliwie dużej płynności w niepewnych czasach

Próbując zatroskać rząd i NBP losem banków, autorzy całkiem niechcący chyba postawili pytanie o przestrzeganie jednego z kanonów bankowości czyli zarządzanie ryzykiem stopy procentowej. Nie wiem skąd autorzy czerpią wiedzę o wielkości depozytów o stałej stopie, ale wydaje się iż sztucznie pompują problem. Natomiast argument o skutkach rywalizacji nadaje się bardziej na artykuł krytyczny pod adresem banków niż argument o pomoc skierowany do rządu i NBP.

postulowanym rozwiązaniem jest obniżenie stopy rezerwy obowiązkowej z 3,5 do 2 proc., tj. do poziomu obowiązującego w strefie euro. Działanie to byłoby dopełnieniem decyzji podjętej przez bank centralny w styczniu br. o przedterminowym wykupie od banków obligacji NBP………….. Ale z obniżeniem rezerwy jest co najmniej jeden problem. Gros zastrzyku w płynność otrzymałoby kilka największych banków, które w sumie gromadzą większość depozytów, a więc nie mają większych problemów z finansowaniem kredytów.

Autorzy podali często ostatnio wspominany pomysł i odpowiedź. Problem właśnie w tym, że zwiększenie płynności banków wcale nie musi się przenieść na wielkość akcji kredytowej. Wspominałem wcześniej, że determinantą tempa zmiany kredytów jest przede wszystkim koniunktura a nie wciskanie każdemu kredytów. Autorzy słusznie natomiast zwrócili uwagę, że wśród krajowych banków jest zróżnicowanie pod względem „mocy kredytowych” i otrzymane w ten sposób (j.w.) pieniądze nie przyczynią się do wielkiej zmiany. Potwierdzają to wyniki pieniądza rezerwowego, w tym te których można już domniemywać (dane za luty) z przekazów medialnych (m.in. ograniczenie sprzedaży bonów NBP).

Z racji ograniczonego miejsca na wpis, rozważania autorów skupiające się na sytuacji kapitałowej banków pozostawię bez komentarza, ale są dla mnie tak samo mało przekonywujące ja argumenty wcześniejsze. Jak chociażby ten o PKO BP.

Rząd mógłby, po pierwsze, zadeklarować, że sam nie weźmie dywidendy z PKO BP (nie można wymagać od zagranicznych inwestorów czegoś, czego samemu się nie robi), oraz zgodzić się na nową emisję akcji tego banku.

Moim zdaniem poprzez politykę dywidendową, akcjonariusze prywatnych banków pokażą na ile poważnie traktują prowadzony w Polsce biznes i wprowadzanie przykładu PKO BP nie ma znaczenia.

Streszczając się, artykuł trzech autorów tak naprawdę powiela w większości przedstawiane już w mediach propozycje. Skoordynowane działania, jakich autorzy oczekują w pierwszych zdaniach są dość ogólnie zarysowane. Z jednej strony system rządowych poręczeń jest ganiony za niedostatecznie przyjazne rozwiązania (brak precyzji w zarzutach), a drugiej strony autorzy zdaja się rozumieć poważne ryzyko jakie rodzi dla finansów państwa ewentualnie poniesione straty. Nie sądzę by zagrożenie w finansowaniu akcji kredytowej było tak duże jak to sugeruję autorzy. Nie widze tez powodów by NBP miał zmieniać regulacje tylko po to by pomóc grupie banków, których plany rozwojowe na polskim rynku są zagrożone. Za błędy się płaci.

Opisywany artykuł powinien być napisany jeszcze raz, z tymi samymi argumentami, ale pytania powinny być skierowane do zarządów banków i akcjonariuszy.

Sposób w jaki premier prowadzi obecnie dyskusję o euro jest potwierdzeniem moich obaw jakie wyraziłem jesienią ubiegłego roku. Wtedy premier zaskoczył rynek i media stanowczą deklaracją iż w 2012 będziemy mieli euro. Zaskoczenie było spore, ponieważ deklaracja miała miejsce w Krynicy (forum gospodarcze), zamiast być zgłoszona publicznie na – dajmy na to  – konferencji prasowej czy jakimkolwiek spotkaniu, gdzie rząd ujawnia gotowość podjęcia nowego wyzwania i podaje plan działań, a temat pod debatę publiczną. Wyobrażałem to sobie tak, że rząd rozpoczyna debatę ekonomiczną i polityczną, by utrudnić przeciwnikom euro wykorzystywanie w dyskusji  argumentów opartych na czystym lęku lub niewiedzy, dzięki czemu jakość dyskusji byłaby wyższa niż obecnie.  Następnie rząd po zaprezentowaniu korzyści i ryzyk wynikających z przyjęcia euro, powinien był przystąpić do merytorycznych konsultacji na polu makroekonomicznym z instytucjami od których będzie zależał termin wprowadzenia euro, czyli od ugrupowań politycznych i prezydenta po NBP. W tym czasie, cały czas monitorowana miała być sytuacja makroekonomiczna kraju z punktu widzenia możliwości spełnienia kryteriów wymaganych przy wstępowaniu do strefy euro w średnim terminie. Dopiero po okresie jednego lub dwóch lat i przy założeniu że koalicja rządowa ma szanse przeprowadzić przez parlament niezbędne do przyjęcia euro zmiany aktów prawnych, rząd mógłby rozpocząć rozmowy z odpowiednimi instytucjami UE o przystąpieniu do ERM2.

Błędem premiera moim zdaniem było rzucenie wyzwania w niebezpiecznym makroekonomicznie okresie, ogłoszenie tego na forum przedstawicieli innych państw co uczyniło deklarację nieodwołalną, narzucenie bardzo krótkiego terminu przyjęcia euro. W efekcie premier na wstępie stracił przychylność większości ekonomistów, wpisał w proces przygotowań do euro konflikt polityczny większy niż było to konieczne i zagrał w dobie kryzysu finansowego wiarygodnością państwa.

Zaostrzenie kryzysu finansowego powinno było być okazją do ogłoszenia, że rząd prowadząc projekt euro, rezygnuje ze sztywnego terminu. Nie chodzi tu wcale o wyjście „z twarzą”, ale o to iż bieżące okoliczności makroekonomiczne (krajowe i zewnętrzne) faktycznie potęgują szereg czynników ryzyka, które spychają termin przyjęcia euro na dalszy plan. Tymczasem okazuje się, że do arsenału argumentów, premier wciągnął bieżący kryzys na rynkach finansowych i spadek wartości złotego.

Rząd powtórzył błąd z jesieni. Zbigniew Chlebowski właśnie ogłosił na spotkaniu z Polsko-Niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej, że chcemy wejść do ERM2 i że rząd tak naprawdę rozpoczął już rozmowy z ECB w tej sprawie. Dodatkowo podczas czwartkowej debaty w Sejmie, premier przedstawił przyjęcie euro (dokładnie: wejście do „węża” walutowego) jako oręż do walki z kryzysem na krajowym rynku walutowym. Nie ukrywano, że rząd jest świadomy ryzyka politycznego (np. zmiana konstytucji). Premier w celu realizacji projektu przystąpienia do euro, nie zawahał się niestety przed zastosowaniem fortelu i szantażu politycznego w obliczu kryzysu. Przeciwników jak najszybszego przyjęcia euro premier chce postawić w pozycji osób, które odmawiając w przyszłości akceptacji zmian w konstytucji ośmieszą Polskę na arenie międzynarodowej i zagrożą stabilności krajowego rynku finansowego w dwóch momentach: obecnie i ewentualnie w chwili odmowy akceptacji zmian w konstytucji. Wiara, iż powszechna zgoda na euro uspokoi rynek i zatrzyma proces osłabienia złotego jest naiwna. Akceptacja nie jest żadną gwarancją, a sprowadzanie deklaracji o przyjęciu euro do walki z kryzysem to poważne ekonomiczne uproszczenie i nadużycie. Euro to przede wszystkim jeden z czynników integracji ekonomicznej, który w dłuższym terminie powinien się przełożyć pozytywnie  w dostrzegalnym stopniu na wzrost gospodarczy. Zjawisk kryzysowych euro nie likwiduje. Kraje należące do strefy euro odnotują spadek tempa PKB i jak jeden mąż doświadczają spadków indeksów giełdowych. Gwałtowne osłabienie złotego to jeden z wielu przejawów kryzysu i równie dobrze za kilka miesięcy możemy odczuć korzyści z jego osłabienia.

Oprócz tego, że taka a nie inna decyzja rządu stawia w dyskomfortowej sytuacji wszystkich uczestników procesu (NBP, RPP, UE, partie opozycji itd.) to z najnowszych wypowiedzi, głównie pełnomocnika rządu ds. wprowadzenia euro widać, jak wiele zagrożeń jest marginalizowanych. Brak mi przekonania iż rząd ma określony wąski przedział dla kursu równowagi. Określenie (opieram się na wywiadzie Ludwika Koteckiego z Gazety Prawnej z 19 lutego) „według ostatnich szacunków… 3,7 do 4,1 za euro” sugeruje że brak jest wyliczeń opartych na dłuższym okresie. Jeżeli faktycznie chcemy uniknąć korekty (w dół) kursu, to według moich szacunków 3,7 może stanowić górną granicę, a dolną 3,4. W wywiadzie zaskakuje mnie generalnie głęboka wiara iż wypełni się scenariusz ekonomiczny i polityczny pozwalający na przyjęcie euro już w 2012. Nie będzie problemów z inflacją, rząd utrzyma w ryzach deficyt budżetowy, PiS nie odważy się być przeciw, a Komisja Europejska i EBC akurat dla Polski będą bardzo wyrozumiałe, czyli zgodzą się wziąć udział w fortelu premiera. Więcej w tym wiary niż rzetelnej kalkulacji ryzyk. Lada chwila opozycja polityczna i środowisko ekonomistów mogą postawić rządowi zarzut, iż bieżącą politykę gospodarczą podporządkowuje się wypełnieniu na siłę kryteriów makroekonomicznych, wymaganych przy wstąpieniu do strefy euro.

Oczywiście taka droga przystąpienia do euro nie jest skazana na porażkę, ale niepotrzebnie generuje konflikty i wątpliwości. Warto też dostrzec że i strona rządowa „mięknie”. Teoretycznie nie wyklucza się późniejszego przystąpienia do ERM2, czy w ogóle przyjęcia euro w 2013. Wracam więc do tego, na co zwracałem uwagę wyżej. Wystarczyło rozpocząć negocjacje w kraju już na początku 2008 i dopiero przy braku pełnego poparcia i wyczerpaniu możliwości porozumienia, ryzykować przeprowadzenie procesu utrzymując (nawet doraźnie) wymaganą większość parlamentarną.

Właśnie poznaliśmy dwóch doradców ekonomicznych prezydenta. Są nimi Ryszard Bugaj i Adam Glapiński. Bieżący wpis poświęcę pierwszemu, gdyż Rzeczpospolita z 10 lutego opublikowała interesujący tekst Ryszarda Bugaja o przyjęciu euro, pod tytułem „Euro – na pewno nie teraz”. Na tekst warto zwrócić uwagę z kilku powodów. Tekst jest (sądzę, że można go tak traktować) inauguracją doradcy prezydenta i można w uproszczeniu przyjąć, że wyraża w dużym stopniu poglądy na euro oraz na gospodarkę samego prezydenta. Niedawny czas temu zwróciłem uwagę iż prezydentowi ewidentnie brakuje doradcy makroekonomicznego. W kontekście dyskusji o euro, spóźnienie prezydenta z wyborem takich osób, okazało się nie być zbyt poważnym błędem, ponieważ rząd nie dość ze popełnił błędy w tym temacie (zaskoczenie, praktycznie niemożliwy do wypełnienia termin i skupienie się na swego rodzaju ideologizacji tego problemu), to na dodatek w medialnym ujęciu nie udało mu się narzucić politykom i mediom, merytorycznej dyskusji o euro. Chyba trochę zaskoczeni tym tematem prezydent i lider PiSu, co wnoszę po jakości ich argumentów (tradycyjne już układy, bogaci i tracący rzekomo emeryci), wcale na tym nie stracili.

Ryszard Bugaj jest rzadkim przypadkiem ekonomisty kojarzonego z nurtem lewicowym (przepraszam za to schematyczne uproszczenie), który posiada dużą wiedze i umiejętnie argumentuje swoje opinie i poglądy. Powiedziałbym nawet, ze dla zdrowia i jakości naszych krajowych sporów ekonomicznych i wyzwań, takich ekonomistów jest za mało. Osobiście, ze względu na przekonania ekonomiczne, lokuję się bardziej na prawo, ale z argumentami Ryszarda Bugaja chętnie się zapoznaję.

Odsyłam oczywiście do pełnej lektury artykułu, niemniej sądzę, że przytoczone przeze mnie najistotniejsze fragmenty nie zniekształcą jego wydźwięku.

Polska może – w zależności od oceny celowości – przystąpić do strefy euro (pod warunkiem spełnienia kryteriów) albo już za trzy – cztery lata, albo choćby za 15 lat, zakładając, że system euro… będzie nadal istniał.

Zwracam uwagę zarówno na próbę określenia ram dat wejścia, a szczególnie na końcową myśl. R.Bugaj wprawdzie  nie wyklucza możliwości wypełnienia kryteriów, ale w dalszej części artykułu przyznaje że nie jest zwolennikiem jak na szybszego wejścia. Ostatnia myśl cytatu jest dość charakterystyczna dla eurosceptyków, którzy zdają się nie widzieć nawet konieczności przejścia krajów UE na wspólną walutę.

Konieczność szybkiego podjęcia decyzji właśnie teraz to konsekwencja piarowskiej strategii Donalda Tuska…………………i dalej………… Moja hipoteza jest taka: premier chciał, by jego pobyt w Krynicy jesienią ubiegłego roku stał się źródłem ważnego newsa i… podał termin wstąpienia do strefy euro (zresztą technicznie niewykonalny – 2011 r.). Nie tylko wcześniej nie podjął próby uzyskania politycznego konsensusu, ale nawet zaskoczył własny rząd. Trzeba to zachowanie ocenić bardzo surowo

Doradca prezydenta bez ogródek ocenia inicjatywę rządu i niestety trudno się z tym częściowo nie zgodzić. Słusznie moim zdaniem, zwraca uwaga na rozpoczęcie przygotowań bez uzyskania konsensusu. Wbrew pozorom rząd mógł go uzyskać, chociaż przynajmniej ze względu na bieżący kryzys, pierwotna data była nie do utrzymania.

Niestety nie ma przesłanek dla ściśle obiektywnego ustalenia ekonomicznych następstw wejścia do strefy. Upraszczając, można powiedzieć, że konkurują ze sobą dwie perspektywy badawcze

 Jest to chyba jedno z najcelniejszych zdań w całym artykule. Poważnym utrudnieniem w dyskusji o euro, to obiektywny problem z w miarę precyzyjnym określeniem następstw zmiany waluty w pierwszych latach. Niemniej warto uzupełnić tą myśl o to że doprawdy trudno uwierzyć by następstwa były długotrwale niekorzystne. Sama zmiana waluty i rezygnacja z ustalania stopy procentowej nie determinuje w aż tak silnym stopniu procesów  makroekonomicznych decydujących o tempie rozwoju naszego kraju.

Śledząc opinie zwolenników i przeciwników euro, nie trudno odnieść wrażenie że więcej w tym indywidualnych przekonań niż obiektywnych (uznanych przez strony sporu) metod badawczych ( o ile o obiektywności metod w ekonomii można mówić). Tej zresztą kwestii autor poświęca najwięcej miejsca w artykule. Wystarczy przeczytać kilka opracowań przygotowanych przez ekonomistów będących „za” oraz tych którzy są „przeciw”, by zauważyć że analiza tych samych szeregów danych potrafi prowadzić nieraz do zupełnie przeciwnych wniosków.

Autor w innym miejscu słusznie zwraca uwagę, że różne doświadczenia krajów strefy euro (standardowo przytaczana już Portugalia) i spore rozbieżności w ocenie wpływu euro na gospodarkę kraju takiego jak Polska, powinny być jednak zawężone by ruszyć dyskusje we właściwym kierunku.

 trudno jest pogodzić wymóg rygorystycznej stabilności makroekonomicznej z wysoką dynamiką gospodarczą powinna być starannie rozważona.

Ten argument w dyskusji o euro musiał paść i padnie wielokrotnie w rozmowach prezydenta z premierem. Ten rzeczywisty dylemat nabiera wagi szczególnie w obecnych okolicznościach. Od rządu będzie to wymagało zaprezentowania wariantowej projekcji makroekonomicznej okresie dochodzenia do euro inaczej będzie to tylko nakręcanie spirali sporu.

Ile czekać? Przynajmniej tak długo, by osiągnąć względny poziom zaawansowania rozwojowego, jaki miały w 1999 roku takie kraje, jak Hiszpania, Grecja, Portugalia …To by oznaczało – zakładając, że Polska rozwijać się będzie w tempie szybszym od krajów „starej Unii” przynajmniej o dwa procent – odłożenie decyzji na dekadę. W praktyce nie musielibyśmy obecnie nic przesądzać.

Częstym pytaniem i swego rodzaju probierzem poglądów na euro jest pytanie: kiedy? Premier chce jak najszybciej. Największa partia opozycyjna (PiS), sugeruje by czekać na zmniejszenie dystansu w poziomie rozwoju (nawet 20-30 lat), a kilku jej przedstawicieli deklarowało gotowość kompromisu, wskazując że przystąpienie do euro mogłoby nastąpić za kilkanaście lat. Ryszard Bugaj mówi o 10 latach (przynajmniej?). Rozbieżność jest więc dosyć spora.

…zwolennicy formuły socjalno-etatystycznego kapitalizmu będą namawiać do odroczenia terminu, licząc, że oddziaływanie narodowego państwa stanowić będzie skuteczne wsparcie procesów rozwojowych. Bliski jest mi ten drugi punkt widzenia, ale wiem, że rozstrzygnięcie sporu na seminarium nie jest ani możliwe, ani rozsądne. Jesteśmy tu skazani na rozstrzygnięcie polityczne – ważne, by dokonać go w trybie demokratycznym.

W tym fragmencie poznajemy poglądy R.Bugaja, które wydają się być zbieżne z poglądami prezydenta. Wydaje mi się że autor przecenia możliwości państwa w procesie rozwoju gospodarki wolnorynkowej, albo przesadnie przyjmuje iż przystąpienie do strefy euro z natury rzeczy utrudnia rozwój państwom słabszym ekonomicznie. Warto jednak docenić zarysowaną ostrożność, pokorę oraz brak ortodoksyjnego trzymania się zajmowanych pozycji w drugim z cytowanych zdań i wniosek w trzecim zdaniu. Decyzja o przyjęciu euro jest również decyzją polityczną i rząd nie powinien przed tym uciekać.

Uważam że przedstawiany artykuł powinien dać rządowi wiele do myślenia. Bez względu na to kto będzie doradcą prezydenta, poglądy reprezentowanego przez niego środowiska nie ulegną zmianie. Posunę się nawet dalej twierdząc, że warto docenić iż poglądów prezydenta możemy domniemywać zapoznając się z myślami Ryszarda Bugaja. Zapewniam że są ekonomiści (lub osoby za takich się uważające) o bardziej „narodowym” podejściu do gospodarki i podjęcie merytorycznej dyskusji z mini jest prawie niemożliwe.