OPINIE EKONOMICZNE

Dyskusja o wprowadzeniu euro zaczyna powoli przybierać właściwy kształt. W Parkiecie (wydanie 05-06 VII 2008) ukazał się artykuł dr Eryka Łona z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, który stara się bronić krajowej waluty. Inaczej mówiąc, stara się udowodnić, że powinniśmy zachować krajową walutę. Z faktu iż piszę, że dyskusja zaczyna przybierać właściwy kształt nie należy odbierać iż utożsamiam się z przedstawionymi przez autora argumentami. Raczej wręcz przeciwnie. Niemniej do tej pory w mediach przewagę mieli makroekonomiści, którzy uważali iż dyskusja o przyjęciu euro jest wręcz nietaktem, bo jest to ich zdaniem oczywiste i zmiana waluty powinna nastąpić w terminie możliwi najszybszym. W tym gronie są i dobrzy makroekonomiści, ale i osoby  raczej nadrabiające apodyktycznością prezentowanych poglądów, co zreszta przez media i zwolenników wejścia do strefy euro nieopatrznie jest odbierano jako poglądy jedynie słuszne. Tylko ze tak prowadzona dyskusja doprowadziła do tego, że przeciętny ekonomista-zwolennik przyjęcia euro jako jedne z podstawowych argumentów „za” podaje odejście kosztów rozliczeń kursowych. W całej makroekonomicznej problematyce wejścia do euro, koszty przewalutowań to akurat trzeciorzędny problem.

Artykuł w Parkiecie przyjąłem jako jeden z sygnałów zmiany. Do tej pory  w codziennej prasie ekonomicznej dośc trudno było trafić na poglady sceptyka z silnym akcentem emocjonalnym. W publikacjach o euro chodzi nie tylko o spór stricte merytoryczny. Zresztą bardzo trudny. Moim zdaniem wszyscy uczestnicy dyskusji, również ci niechętni zmianie waluty albo mocno sceptyczni, powinni móc wyartykułować wszelkie swoje lęki natury merytorycznej ale i czysto emocjonalnej. Lęki te można podważyć przynajmniej od strony merytorycznej, ale i zmusić sceptyków do poważniejszego argumentowania swoich racji. Treści artykułu na który zwróciłem uwage, nie są raczej niczym nowym pod względem merytorycznym. A co to da? Po prostu wszystkim ulży. W innym wypadku te treści będą i tak wypowiedziane w ostatniej chwili i może dojść do takich problemów jak obecnie z Traktatem Raz jest dobry a raz jest zły. W zależności od politycznej koniunktury. Jak widać nawet obecna koalicja nie jest przekonana do przyjęcia euro za wszelką cene i w jak najszybszym terminie. A co jeżeli rządy przejmie koalicja o wyraźnie sceptycznym nastawieniu do UE, albo nastawieniu roszczeniowym, przez co rozumiem demonstrowany dystans polityczny z bardzo roszczeniowym podejściem do funduszy i polityki europejskiej?

Przedstawiając artykuł, komentuje jego wersję znaleziona w internecie. (www.pafare.org). Jest nieco szersza od materiału zamieszczonego w Parkiecie. Cytaty z tekstu autora podaje kursywą.

W dyskusjach dotyczących zasadności ewentualnego przystąpienia Polski do strefy euro należy brać pod uwagę przykłady krajów wschodzących, które posiadając walutę narodową oraz prawo prowadzenia krajowej polityki pieniężnej osiągnęły niewątpliwie sukces gospodarczy. ……………. wiele ,,tygrysów” azjatyckich (Tajwan, Korea Południowa, Malezja, Singapur), jak również np. Izrael czy Chile…

W merytorycznej dyskusji problem polega na tym, że czesto sceptycy wymieniają kraje z zupełnie innych obszarów gospodarczych. Sugerowanie dajmy na to przykładu Korei Płd. Nie ma żadnego sensu. Raz – sukces Korei zaczynał się w innych okolicznościach polityczno-gospodarczych, a dwa  to by kopiować model koeanski musielibyśmy  chyba wystąpić z UE. Autorowi można by wrecz zarzucić przypadkowe dobieranie krajów, gdzie jedynym kryterium jest długotrwały wysoki wzrost gospodarczy.

Proszę jednak pamiętać, że pewne różnice cywilizacyjne nie przekreślają wcale zasadności korzystania z doświadczeń innych krajów. Szczególnie frapujące dla mnie są następujące fakty: 1) rozwój wielu krajów wschodzących dokonał się przy wykorzystaniu agresywnej strategii proeksportowej 2) w przypadku wielu z nich przez długi okres a często i obecnie sektor bankowy znajdował się lub znajduje w rękach przeważnie kapitału rodzimego

Różnic cywilizacyjnym bym raczej nie lekceważył, ale szczególnie zwracam uwage na myśli zawarte w dwóch pozostałych punktach. Można odnieść wrazenie, ze autor nie tyle polemizuje z faktem wejścia czy nie do strefy euro, co chyba nie zauważa że już jesteśmy w UE, co ma pewne konsekwencje ekonomiczne dla Polski i zdradza marzenia o tzw. trzeciej drodze. Nie wiem co to jest agresywna strategia eksportowa. Osłabiony kurs walutowy jak swego czasu w Korei Południowej, czy dotowanie stoczni? Jak widać, obecność państwa w procesie przemian  sektora stoczniowego u nas, wcale nie skazuje nas na sukces.

Polska powinna mieć prawo do prowadzenia własnej, to znaczy takiej która jest realizowana w interesie naszego kraju – polityki pieniężnej

Moim zdaniem to dość poważny błąd w myśleniu. Polityka pienieżna w Polsce nie kreuje zmian w gospodarce („ w interesie kraju”) a głównie zadaje bodźce do względnie stabilnego rozwoju gospodarczego z próbą dopasowywania się do warunków zewnętrznych. Czynniki decydujące o sile gospodarki leżą w gestii rządu oraz po stronie podmiotów gospodarczych. Przy czym wątpię, by w obecnym świecie dla kraju takiego jak nasz, najlepszym rozwiązaniem była forma izolacji ekonomicznej, bo do tego musiałaby zmierzyć „Polityka …..w interesie naszego kraju”. Chociaż wyczuwa się taki klimat w artykule, to trudno z tym polemizować, ponieważ autor nie rozwija merytorycznie tego wątku i nie zagłębia się w szczegóły. Pomijam już refleksję o polityce „w interesie kraju”, bo to sugeruje że obecna taka nie jest. To bardzo poważny zarzut, który ekonomiście z tytułem doktora trochę nie przystoi, bo wskazuje iż obraca się w sferze sentymentów a nie faktów.

W artykule sporo miejsca poświecono roli polityki pieniężnej. Słynną wypowiedź W.Kozinskiego o interwencji walutowej autor interpretuje jako powrót do myślenia o polityce pieniężnej w kategoriach narodowych, patriotycznych. Swóją opinie na ten temat już przedstawiłem krótko po tej wypowiedzi. Dobrze ze W.Koziński miał odwagę wypowiedzieć słowa „interwencja walutowa”, bo w ostatnim czasie dziwnie rozumienia poprawność w środowisku ekonomistów zabraniała wręcz posługiwanie się tymi słowami. Niemniej autor chyba niepotrzebnie traktuje to jako znak radykalnej zmiany w polityce pienieżnej, ale to już nadinterpretacja słów W.Kozińskiego, gdyż ja osobiście bardzo wątpię by W.Koziński był przekonany co do sensu i skuteczności interwencji walutowej w obecnych okolicznościach.  

Odnoszę wrażenie, że obecnie wśród polskich ekonomistów raczej przeważa pogląd o potrzebie likwidacji naszej waluty narodowej. Czy mimo to dalsza dyskusja nie ma sensu? Moim zdaniem jest wprost przeciwnie. Nasza waluta – polski złoty jest walutą godną zaufania. Nie przeżyliśmy w naszym kraju na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat żadnego kryzysu walutowego.

Co do zaufania do waluty to prawda. Tylko, że zaufanie do złotego zostało zbudowane poprzez urynkowienie gospodarki i wprowadzenie wolnorynkowego kursu. Wykorzystano więc metody z arsenału gospodarki wolnorynkowej, a nie wspomagania przez państwo czy przez NBP.

Zamiast likwidować złotego po prostu korzystajmy z tych doświadczeń. Jest bardzo znamienne, że wielu ,,eurosceptyków” to mieszkańcy samej strefy euro. Po referendach w Holandii i we Francji podczas których odrzucono projekt tak zwanej Konstytucji dla Europy pojawiły się poważne głosy o potrzebie restytucji lira włoskiego i marki niemieckiej.

W artykule w kilku miejscach E.Łon nie ukrywa i chyba nie chce, że tak naprawdę ma poważny dystans do samej idei UE w jej bardziej zaawansowanej formie czyli m.in. ze wspólną walutą. Być może autor traktuje UE jedynie jako forme średnio zaawansowanej unii gospodarczej. Mnie akurat bliższa jest idea głębszych związków, gdzie rezygnacja z własnej waluty i polityki pieniężnej nie jest największym problemem. Wydaje mi się, ze część ekonomistów, w tym szczególnie eurosceptyków (w odniesieniu do euro), niepotrzebnie sugeruje że wzrost gospodarczy jest uzależniony od faktu posiadania odrębnej waluty i polityki pieniężnej. Można taką zalezność obronić w krótkich okresach (kilka lat), ale wbrew pozorom taka zalezność absolutnie nie jest zasadą. Miałem okazję przeczytać kilka takich głębszych opracowań eurosceptyków i uderzało mnie prowadzenie analizy pod z góry założona tezę, że rezygnacja z waluty narodowej to narażenie się na słabszy/wolniejszy rozwój.

Być ,,eurosceptykiem”… to nie jest żaden powód do wstydu! 

Absolutnie nie. Na swojej stronie również wiele razy zwracałem uwagę, że nie jestem zwolennikiem przyjęcia euro jako zasady dla zasady i w jak najszybszym terminie. Eurosceptycyzm jest postawą jak najbardziej naturalną i dlatego dobrze się stało, że Parkiet udostępnił swoje łamy ekonomistom o odmiennych niż dotychczas poprawne poglądy. Eurosceptycy muszą jednak pamiętać, że obrona utrzymania waluty narodowej nie może się opierać na historycznych sentymentach, lęku przed nieznanym i przypadkowym oraz bezkrytycznym dobieraniu do analiz krajów, które osiągnęły wysoki wzrost gospodarczy mając jednocześnie swoją narodową walutę. Ekonomisci muszą posługiwac się liczbami, prognozami i określeniem prawdopodobieństwa spełnienia się określonych scenariuszy.

aż 58% Polaków opowiada się za utrzymaniem polskiej waluty a tylko 32% optuje za euro. Przyjęcie euro wzbudza dużą niechęć ze znacznej części społeczeństwa w innych krajach. Przykładowo bardzo sceptyczni wobec koncepcji zamiany waluty narodowej na euro są Brytyjczycy, których aż 77% popiera własną walutę a zaledwie 19% z nich popiera euro

Ekonomista nie powinien do arsenału argumentów „za” czy „przeciw” dołączać badań opinii publicznej, ponieważ w tej akurat materii, trudno oczekiwać że Polacy są świetnie zorientowani w problematyce. Decyzja należy do polityków po zasięgnięciu opinii makroekonomistów. Przypomina mi to nieufność rolników przed wejściem do UE. Dzisiaj nikt już o tym nie pamięta, a w kolejkach po wysokie renty stoją dzisiaj dawni sceptycy. Wyniki rolnictwa z ostatnich kilku lat mówią same za siebie. Dystans Polaków do euro jest również efektem braku informacji nawet o tym co już uzyskaliśmy. Podejrzewam, że rzetelna informacja o dotychczasowych korzyściach spowodowałaby zwiększenie odsetka osób akceptujących zmianę waluty.

Tematem numer 1 w debacie publicznej z działu „ekonomia” staje się inflacja. W mniejszym czy większym stopniu, wzrost cen doskwiera chyba każdemu. Skala uciążliwości jest funkcją struktury koszyka nabywanych dóbr i zasobności portfela. Zjawisko jest tym bardziej intrygujące, gdyż z problemu makroekonomicznego, inflacja wyjątkowo szybko przeradza się w problem polityczny. W skrócie wygląda to tak: Minister Finansów wymienia razy (ciosy?) z Prezesem NBP, a politycy opozycji domagają się reakcji rządu. Co zabawniejsze, rząd (a przynajmniej jego przedstawiciele) taką reakcję obiecują. A co na to obywatel? Kiedy na to patrzy, faktycznie ma prawo wierzyć, że inflacja to wina polityków. Oni spowodowali inflacji, a więc oni powinni pokryć straty obywatelowi. W mediach ma miejsce teatr absurdu i to bardzo rozwojowy. Na lipiec planowana jest debata sejmowa o inflacji. Nietrudno się domyśleć jej poziomu. Wystarczyło przyjrzeć się publicznym deklaracjom, składanym przez przedstawicieli największych partii przed kamerami.

Jeszcze na przełomie 2005 i 2006 r. inflacja (operuje wskaźnikiem rocznym) utrzymywała się nawet poniżej 1%. Z biegiem czasu inflacja zaczęła bardzo powoli rosnąć. W I kw 2007 inflacja przebiła 2%. Już wtedy w dyskusjach makroekonomistów pojawiał się problem inflacji: jak długo uda nam się utrzymać inflację na niskim poziomie. Bardzo modne były wówczas teorie o wydajności pracy i korzystnym wpływie towarów importowanych na inflacje (tzn. przyczynianie się do utrzymywanie jej niskiego poziomu). Nie twierdzę, ze nie było w tym racji, ale zauważyłem że uśpiło to czujność części ekonomistów, w tym z RPP. Ja też nie przewidziałem precyzyjnie inflacji, ale zwracałem uwagę w 2007 że wiara części członków RPP iż uda się tak długi okres koniunktury w kraju i za granicą i silnego wzrostu płac przeżyć bez większych problemów z inflacją była chyba zbyt duża. Można było już na przełomie 2006 i 2007 rozpocząć proces podnoszenia stóp procentowych. Powoli i w celach prewencyjnych. Podnoszenie stóp na dobre zaczęło dopiero w okresie letnim. Mam świadomość, że nie sposób przewidzieć wszystkich szoków cenowych, szczególnie tych importowanych. Ale przecież po zmianach cen żywności  w ubiegłym roku widać było że ryzyko ich dalszego wzrostu i tak jest niemałe, nawet bez wpływu zagranicy. Czekanie na potwierdzenie tego faktu aż do okresu lato-jesień było niepotrzebnym wystawianiem się na ryzyko. Tymczasem czas podjęcia decyzji przez RPP wskazuje, że kilku jej członków wolało czekać na potwierdzenie się zagrożenia i dopiero wtedy ze spokojnym sumieniem głosowało za podniesieniem stóp. Gdyby proces podnoszenia stóp rozpoczęto już w 2006 jak chciała czwórka członków RPP w tamtym czasie, to przypuszczam że dzisiaj może i mielibyśmy inflację  na poziomie 4%, ale znacznie mniej lęków na przyszłość i mniej niepewności na rynku.

Dyskusja o inflacji pewnie i tak by nas nie ominęła, niemniej jej jakość mogła być lepsza. Nie wytrzymał Minister Finansów i zwrócił uwagę na opóźnienie w działaniach RPP. Z jednej strony mamy wypracowywaną przez lata poprawność w świecie finansów, czyli unikanie przerzucania się winą przez najwyższym urzędników ze sfery finansów oraz unikanie krytyki Prezesa NBP w imię jego niezależności , z drugiej zaś – nabierającą tempa polityczną dyskusję. Stronami sporu są głównie PO i PiS i tak się nieszczęśliwie składa, że o ile Minister Finansów – co oczywiste – reprezentuje rząd czyli polityków, to w przypadku Prezesa NBP też trudno bronić jego apolityczności. S.Skrzypek nie był kandydatem merytorycznym, co też potwierdził swoimi głosowaniami na spotkaniach RPP. Przyznam szczerze, ze trudno się obronić przed wrażeniem że Prezes Skrzypek nie orientował się za dobrze w tym co się dzieje w gospodarce w 2007 r. Wprawdzie za efekt głosowania odpowiadają wszyscy członkowie RPP (czyli każdy za swój głos), jednak dokładna analiza wskazuje, że S.Skrzypek przyczynił się do opóźnienia tego procesu, tzn. opóźnienia tempa podnoszenia stóp.

Prezes NBP nie pozostał dłużny i wystosował oświadczenie, gdzie nie odnosi się do zarzutów pod swoim adresem, ale apeluje o właściwą policy mix. Jeżeli tak, to oświadczenie ( a jednocześnie zarzut)  jest przede wszystkim skierowane do środowiska politycznego które wystawiło jego kandydaturę. W wymianie ciosów Prezes NBP chyba tego nie zauważył, pośpiesznie broniąc swojej pozycji. Faktem jednak jest, że do tablicy wywołały go zarzuty Ministra Finansów. Tak więc niestety, spór o winnych inflacji przeniósł się na grunt polityczny, ale przyznam że sam bym chyba nie wytrzymał, bo jak by nie mówiąc, głosowań Prezesa NBP z ubiegłego roku doprawdy trudno jest bronić i w dyskusjach o inflacji nie sposób ominąć oceny działań niektórych członków RPP.

Występowanie PiS w roli obrońcy uciśnionych i apelowanie o debatę sejmową jest o tyle niepoważne, że inflacja zaczęła rosnąć w tamtym roku, za czasów rządów PiS. Od grudnia inflacja stabilizuje się na poziomie 4%. Trwający od kilku dni wyścig polityków opozycji o to kto bardziej chroni obywateli przed wzrostem cen wywołał dość dziwną reakcję PO. We wczorajszym oświadczeniu Z.Chlebowski, potwierdził oczywiście że w lipcu odbędzie się debata sejmowa o inflacji, jej przyczynach i formie pomocy najuboższym, ale w ten sposób dokonał czegoś niezmiernie nieszczęśliwego. Kiedy wysłuchałem oświadczeń stron sporu, zaskoczyła mnie właśnie reakcja PO. Z.Chlebowski najwyraźniej bał się wczoraj powiedzieć (mowa o konferencji dot. sektora stoczniowego) że niestety inflacja jest zjawiskiem zdarzającym się w gospodarce wolnorynkowej i debata lipcowa nie będzie o obronie najuboższych a o wiedzy makroekonomicznej polityków i odwadze w jej prezentowaniu.

Wzrostom inflacji nie da się całkowicie zapobiec w gospodarce wolnorynkowej. Ni mniej ni więcej jest to próba dopasowania się popytu do podaży. Po prostu immanentna cecha gospodarki wolnorynkowej. I niestety każdy z nas jest uczestnikiem tego procesu. By ten proces nie rozgrywał się tylko na tym polu, stosuje się politykę pieniężną. Dzięki temu stabilizowanie cen jest łagodniejsze, a przynajmniej powinno. Mam świadomość, że dla niektórych gospodarstw domowych koszty życia mogły wzrosnąć (lub wkrótce wzrosną) nawet o 10%-15% w skali roku, ale to na takie przypadki właśnie jest pomoc państwa, potocznie zwana pomocą społeczną. Nie da się prowadzić gospodarki opartej na wolnym rynku i jednocześnie chronić wszystkich obywateli przed wzrostem cen. Większość ze skoku inflacji z ostatnich trzech kwartałów była w zasadzie nieunikniona. Ukrywanie tego przed społeczeństwem nie ma sensu. Zmiany cen są immanentną cechą gospodarki wolnorynkowej i jest to również sygnał dla nas, gospodarstw domowych, by przykrócić swoje apetyty konsumpcyjne tam gdzie to możliwe. Dla osób mniej zorientowanych w ekonomii, zaznaczam że nie sugeruje zaprzestania jedzenia, ale być może zwrócenia uwagi czy aby nie można kupić tańszego przetworu spożywczego tego samego gatunku.

Ze wczorajszej wymiany ciosów przed kamerami, można było odnieść wrażenie, że inflacja w Polsce jest efektem tylko i wyłącznie niedbalstwa polityków i że wszystkich można obronić przed jej skutkami. Przy tej okazji przypomniałem sobie debatę Tusk-Kwaśniewski, z ubiegłego roku. D.Tusk próbował zaskoczyć A.Kwaśniewskiego pytaniem o rosnącą inflację (z podkreśleniem kosztów żywności) i co kandydat na prezydenta z tym zrobi. Dokładnie w takim stylu jak obecnie stawia ten problem opozycja. A.Kwasniewski odpowiedział wyjątkowo przytomnie, przypominając że to naturalna konsekwencja działania praw popytu i podaży i czy pytanie Tuska ma oznaczać, że zmienił poglądy ekonomiczne (przypominam, że D.Tuskowi przypisywano poglądy liberalne). No cóż, zbiera się więc teraz owoce swoich wypowiedzi.

Wszystkie strony sporu mocno wczoraj przesadziły. Politycy mają obowiązek wytłumaczyć społeczeństwu co to jest inflacja i jakie są jej obecne przyczyny. Pomoc finansowa powinna być kierowana tylko do najuboższych gospodarstw domowych. Sugerowanie że inflacja to efekt błędnego rządzenia i że ludziom należy się rekompensata (pomoc społeczna? wyższe wynagrodzenie?), może mieć tragiczne konsekwencje w przyszłości. Pomijam już to, że takie podejście jest naigrywaniem się z ludzkiej niewiedzy.