OPINIE EKONOMICZNE

Na dane o zatrudnieniu w poszczególnych gałęziach gospodarki w IV kw przyjdzie nam jeszcze trochę poczekać. Niemniej trendy są dość silne i znamy też zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw za cały ubiegły rok. Wydaje się więc, że brak danych za IV kw dla całej gospodarki, nie jest przeszkodą dla formułowania dość optymistycznych wniosków. Zatrudnienie rośnie, czyli więcej jest pracy.

Pozytywne trendy w zatrudnieniu były dostrzegalne już w 2014 r. Wraz ze stabilizacją tempa wzrostu gospodarczego nieco powyżej 3% , przyrost zatrudnienia stawał się coraz silniejszy, by ostro (jak na zatrudnienie oczywiście) pod koniec 2015 r. przyspieszyć. Końcówka 2015 r. była zapowiedzią tego co zobaczyliśmy w 2016 r.

W roku  ubiegłym zatrudnienie w gospodarce wzrosło o niemal 3%. Wartość pozornie mała, ale w przełożeniu na liczbę zatrudnionych, możemy mówić o sukcesie. To mocno ponad dwieście pięćdziesiąt tysięcy ludzi, z których pewna część to osoby funkcjonujące wcześniej w szarej strefie. Zaznaczam, że opieram się tutaj na danych GUS o zatrudnieniu i bezrobociu rejestrowym. Dane wg BAEL wskazują, iż pozytywne zmiany przypadły głownie na 2015 r..

Pod względem dynamiki, liderami wzrostu zatrudnienia była informatyka i telekomunikacja oraz szeroko rozumiane pozostałe usługi, w tym dla biznesu. O 4% wzrosło zatrudnienie w logistyce, zakwaterowaniu i gastronomii. A budownictwo? Cóż, tutaj sukcesem jest sam fakt, że powoli przestaje się zwalniać pracowników.

Sama dynamika zmian zatrudnienia w gałęziach i działach gospodarki, wiele nie mówi, bo część z nich ma stosunkowo mały udział w zatrudnieniu ogółem. Jak więc wyglądała sytuacja z punktu widzenia udziału w przyroście zatrudnienia? W 37% do wzrostu zatrudnienia przyczyniły się działy przetwórstwa przemysłowego. W tym głównie: przetwórstwo metali, motoryzacja, sektor meblowy, tworzy sztuczne i guma, sektor spożywczy. Po 17% i 14% przypada odpowiednio na szeroko rozumiany handel  oraz administrowanie i działalność wpierającą.

Jak widać, wzrost zatrudnienia dotyczył w dużym stopniu profesji niewymagających wyższego wykształcenia, co nie znaczy że żadnych lub niskich kwalifikacji. Przez pryzmat wieku, wykształcenia, czy doświadczeń zawodowych trudno się dopatrzyć radykalnych dysproporcji (opieram się tu na statystykach dla bezrobocia rejestrowanego). Poprawa na rynku pracy w mniejszym lub większym stopniu dotyczy wszystkich. Niemniej…. Bezrobocie szybciej (od wyniku ogółem) spadało w grupach wiekowych do 24 lat i od 45 do 54. Niestety gorzej to wygląda w grupie 55 wzwyż.

Niemal od lat 55% zarejestrowanych stanowią osoby z wykształceniem nie wyższym od zawodowego. W tej grupie aż połowę stanowią osoby z wykształceniem maks. gimnazjalnym. To dla nich stabilny i przyzwoity wzrost gospodarczy (np. 3%) jest zbawieniem. Popyt na pracę jest tak duży, że rynek zasysa osoby o słabszym wykształceniu lub pozwala im wyjść z szarej strefy. Dlatego też tak często zwracam uwagę na utrzymanie wzrostu gospodarczego i unikanie gospodarczych zawirowań, bo tylko  w takich warunkach najskuteczniej możemy pomóc osobom o najsłabszych kwalifikacjach.

Najszybciej bezrobocie spada…nie, nie wśród osób z najwyższym wykształceniem, ale wśród osób z wykształceniem średnim zawodowym. Tak więc, jeżeli ktoś nie ma ochoty sięgać po wykształcenie wyższe, to średnie zawodowe daje jak najbardziej szanse na pracę.

Cóż, pozostaje nam tylko trzymać kciuku lub – jak kto woli  -modlić się, by tempo PKB drastycznie nam nie spadło i by obecnie rządzące ugrupowanie nie zaszkodziło nadmiernie gospodarce.

Leszek Balcerowicz 19 stycznia obchodził kolejną, tym razem mierzoną równo dekadami, rocznicę urodzin. To była dobra okazja do podsumowania jego wpływu na polskie przemiany. Na świecie ogłasza się koniec liberalizmu, myląc go zresztą z gospodarką wolnorynkową. W Polsce od niedawna niemal co tydzień ogłasza się również koniec tego nurtu, przypisując  jego powstanie i trwanie w Polsce osobie L.Balcerowicza. Wokół osoby L.Balcerowicza narosło mnóstwo mitów, głównie jednak za sprawą osób i środowisk, które te mity kreują.

Leszek Balcerowicz pełnił funkcje ministerialne i wicepremiera dwukrotnie. Na początku i na końcu dekady lat 90-tych. Za każdym razem po ponad dwa lata, czyli łącznie 5 lat. Skoro ‘nowa’ Polska istnieje 27 lat, to na L.Balcerowicza przypada jakieś 18% tego czasu. Ale i takie liczenie jest naciągane, ponieważ L.Balcerowicz był tylko ministrem z funkcją wicepremiera oraz reprezentował tylko jedną z partii koalicyjnych. Jak widać, mit o niebotycznym wpływie Balcerowicza na 27 lat przemian jest cokolwiek nieprawdziwy.

Najwięcej kontrowersji wzbudza działalność L.Balcerowicza na początku lat 90-tych. Powodem były decyzje o przyjętym modelu przejścia do gospodarki wolnorynkowej i sposobach wyjścia z ówczesnych gospodarczych problemów. Podjęte wtedy decyzje determinowały w pewnym stopniu kierunek przyjętych przemian gospodarczych na kilka kolejnych lat.

Pytanie jakie trapi wielu ludzi od lat, to: czy można było przejść okres transformacji inaczej. Można zaryzykować twierdzenie, że nasz model transformacji był relatywnie liberalny. Zapomina się jednak o tym, przed czym stały ówczesne władze. Paraliżująca gospodarkę inflacja, wyjście z dawnego systemu gospodarczego i zależności geopolitycznych, upadające zakłady, przejście na gospodarkę wolnorynkową, który natychmiast spotkała się z dobrym przyjęciem obywateli (szybko nam się spodobało, że to my decydujemy co kupujemy, a nie państwo). Do tego ograniczone dochody budżetu na tle ogromnych społecznych oczekiwań. Brak kapitału. Efektem przyjętego modelu przemian było m.in. relatywnie wysokie bezrobocie.

Warto przyjrzeć się działaniom innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które stanęły przed tym samym wyzwaniem co my. Z krajów większych i średnich, osiągnęliśmy jedne z najlepszych wyników i jedną z najbardziej elastycznych gospodarek, co pomogło nam w kolejnych latach. Kraje które obawiały się odważnych zmian i szukały innej drogi, są na ogół daleko za nami. Niestety, szukanie tzw. trzeciej drogi dawało na ogół gorsze rezultaty. Przykładem np. Ukraina (startowaliśmy z tego samego poziomu). Z zazdrością być może, możemy patrzeć na Czechów. Ekonomiści zwracają tu jednak uwagę, że Czesi weszli w okres przemian m.in. z lepszą strukturą gospodarki.

Niezwykła mitologią i teoriami spiskowymi obrósł sposób podejmowania decyzji na początku lat 90-tych. L.Balcerowicz był jedną z niewielu osób, która wzięła na siebie ciężar decyzji. Nie ma na świecie gotowego wzorca jak przejść z gospodarki quazi-socjalistycznej do wolnorynkowej. Zagraniczni doradcy jedynie wskazywali co uważają za lepsze lub gorsze rozwiązanie. Decyzja należała do nas i to polski rząd i parlament ją podjął.

L.Balcerowicz nie narzucił żadnego modelu gospodarczego na 27 lat. Tak naprawdę musiał znaleźć jakiś sposób na wyjście z kryzysu i przestawienie na gospodarkę wolnorynkową. Dalej każdy rząd i politycy mogli modyfikować poszczególne elementy układanki, i z mniejszym lub większym powodzeniem to robili. Każdy kolejny rząd miał legitymację demokratyczną. Tak więc to co działo się po 91 roku, działo się za wiedzą i aprobatą społeczną. Balcerowicz pojawił się jeszcze jako członek rządu sześć lat później. Nie miał już jednak takiego wpływu na nasze losy gospodarcze jak wcześniej. Od 17 lat nie piastuje L.Balcerowicz stanowisk rządowych. Stąd dziwi mnie to uporczywe wmawianie wpływu Balcerowicza na polski model gospodarczy.

Balcerowicz nie wymyślił niczego oryginalnego. Możemy się spierać o model transformacji, ale już gospodarka wolnorynkowa to nie jego wymysł. Tymczasem negatywne skutki wolnego rynku przypisujemy Balcerowiczowi, nie chcąc zauważyć, że za te negatywne skutki odpowiadamy my, a nie on. O ile chcemy mieć poczucie bezpieczeństwa pracy i godziwego wynagrodzenia, to lekceważymy tą ideę wobec innych. Nam się wydaje, że wolny rynek może mieć miejsce tylko wtedy gdy my, trzymając w ręce otwarty portfel, decydujemy co kupujemy. Każda nasza ekonomiczna decyzja ma wpływ na cudze losy. To czy kupimy żółty ser firmy X lub Y w sklepie A lub B, ma skutki ekonomiczno-społeczne. W ten sposób decydujemy o losach setek tysięcy ludzi rocznie.

I tak  dochodzimy do problemu zamykania zakładów na początku lat 90-tych. W przeważającej części ich upadek miał przyczyny ekonomiczne. Polacy dostali prawo wyboru i brutalnie z niego skorzystali. Część przemysłu okazała się zbędna i nieefektywna. W gospodarce zaczęła się liczyć efektywność, jakość itd. Kto tego nie akceptował, odpadał bo i brakowało pieniędzy na utrzymanie tych zakładów. Dla przykładu przypomnę, że 27 lat temu kopalnie wydobywały niemal 100 mln ton węgla więcej niż obecnie. Niestety Polacy zaczęli wymieniać okna na szczelniejsze, obkładać domy styropianem i zakładać liczniki na kaloryfery. Zakłady przemysłowe, by utrzymać się na rynku, musiały natychmiast m.in. zmniejszyć energochłonność. Padały huty, bo nikt nie był w stanie skonsumować ówczesnej produkcji stali i elementów stalowych. Co więc mieliśmy robić z górnikami  i węglem? I gdzie tu wina Balcerowicza?

Dyskusję o transformacji, wbrew pozorom najbardziej utrudniają krytycy Balcerowicza. Z jednej strony są fakty jakie znamy po tamtych działaniach, a z drugiej tylko krytyka i sugerowanie że „mogło być inaczej”. Ale jak, to już mało kto chce powiedzieć. Jeżeli ktoś się już posunie nieco dalej, to raczej tylko do ogólników i unikaniu odpowiedzi na trudne pytania. Propozycje działań często są niespójne lub częściowo sprzeczne. Te scenariusze, broniące częściowo gospodarkę przed skutkami wolnego rynku i otwarcia na konkurencję zagraniczną (co uchodzi uwadze), wcale nie były skazane na sukces, co pokazują przykłady innych państw, które transformację przechodziły. Moim zdaniem, to nie tyle L.Balcerowicz, co jego krytycy, powinni nam więcej powiedzieć o swoich propozycjach. Co mieliśmy zrobić z inflacją, wymienialnością złotego, kopalniami, hutami, stoczniami, zakładami pracującymi na potrzeby redukowanej armii. W jakim tempie otwierać rynek na konkurencję wewnętrzną i zagraniczną, skąd mieliśmy wziąć kapitał, jak krytycy wyobrażają sobie przystępowanie do międzynarodowych organizacji gospodarczych. Skąd pieniądze na gospodarkę społeczną (transfery)?  

Słowa wicepremiera o niepodnoszeniu podatków, to bardzo ważna deklaracja. Niby nic nowego, bo podobny przekaz mieliśmy w czasie dwóch kampanii wyborczych w 2015 r.

Wicepremier Morawiecki miał też powiedzieć wg doniesień mediów: „ Będziemy starali się wielki transfer społeczny sfinansować w ogromnej części nie poprzez podniesienie podatków, tylko poprzez uszczelnienie podatków…..My zasadniczo nie patrzymy na podnoszenie podatków jako to źródło, gdzie ma się znaleźć 40 czy 50 mld”. W innych częściach wypowiedzi, można między wierszami wyczytać, że ewentualne podniesienie podatków nie jest wykluczone, ale tylko jako źródło uzupełniające.

PiS bardzo chce przejść do historii jako ugrupowanie, które zmieniło podejście do społecznych transferów bez podnoszenia podatków. Trzeba przyznać, że PiS rozpoczął rządy z solidnym przytupem: wprowadzenie w życie programu 500+. W minionym roku wydaliśmy ponad 17 mld na program, a w tym mamy szansę przekroczyć 22 mld zł. Wzrost wynika z tego że 2017 będzie pierwszym pełnym rokiem funkcjonowania programu 500+. Kolejnymi filarami wielkiej akcji transferów są: obniżenie wieku emerytalnego i podniesienie kwoty wolnej od podatku (PIT) do 8 tys.

Niestety na deklarację ministra musimy patrzeć z przymrużeniem oka i stwierdzeniem, że…..minister lekko wprowadza nas w błąd.

W kampanii wyborczej politycy PiS obiecywali obniżkę podstawowej stawki VAT z „tuskowych” 23% na 22%. Ponadto obiecano wyborcom zniesienie podatku od miedzi i srebra, czyli dodatkowego obciążenia nałożonego przed kilku laty m.in. na KGHM (chodzi o podatek od kopalin). Realizacja deklaracji powodowałyby utratę rocznych wpływów do budżetu odpowiednio o ok.: 7 mld zł i 1,5 mld zł. Tak naprawdę już w chwili deklaracji, politycy PiS wiedzieli że się z nich nie wywiążą. Oczywiście formalnie podatków nie podniesiono, ale ….wprowadzono w błąd wyborców, co dla mnie praktycznie na jedno wychodzi.

PiS w kampanii wyborczej deklarował też wprowadzenie podatków: bankowego i od handlu. W ostatnim przypadku chodziło o obciążenie głównie dużych zagranicznych sieci handlowych. Podatek bankowy ma w 2017 dać budżetowi ok. 4 mld zł, a handlowy…miał dać 1,5 mld zł. Na chwilę obecną możemy mówić tylko o podatku bankowym, bo handlowy jest w zawieszeniu.

Obydwa podatki w przekazie medialnym są sprytnie sprzedawane. Rząd nie obciąża obywateli, tylko zły zagraniczny kapitał. Ciekawe że rząd, w tym min. Morawiecki, nie widzą sprzeczności w tym, że co jakiś czas chwalą się że m.in. za granty, upusty itd., ściągamy do Polski inne zagraniczne firmy. Co to jest jeśli nie obłuda.

Podatek bankowy, a w przyszłości również handlowy, faktycznie są podatkami pośrednio obciążającymi klientów tychże instytucji. Inaczej mówiąc, część podatku bankowego Polacy widzą w rachunkach za usługi. Politycy PiS wiosną na wieść o podnoszonych bankowych prowizjach i opłatach poudawali zgorszenie i straszyli kontrolami i sądami i …..zdążyli zapomnieć o sprawie.

Odrębnym tematem jest ogromna wiara w radykalne ograniczenia luki w VAT, ale to temat już na inną okazję.

Na chwilę obecną znamy wykonanie budżetu za jedenaście miesięcy 2016 r. Nie ma co ukrywać, że rząd PiS wybił nas w monotonii analizy budżetowej w jaką być może można było wpaść w ciągu 2-3 lata poprzedzających przejęcie władzy. Są w budżecie i w jego wykonaniu rzeczy godne pochwały, ale i rzeczy przez polityków władzy przereklamowane lub po prostu przemilczane.

PiS założył deficyt budżetowy za 2016 w wielkości 54,7 mld zł (niecałe 3% PKB). Wygląda na to, że są spore szanse  by deficyt był mniejszy. Deficyt roczny na koniec listopada (czyli liczony z grudniem 2015) wynosi jedynie 34 mld zł. Zapewne po grudniu będzie kilka mld zł większy, co ma miejsce niemal co roku, gdyż wiele operacji i politycznych decyzji, rozliczanych jest w ostatnim miesiącu.

Nowością w czasach PiS jest podniesienie wydatków i dochodów o ok. 1% w relacji do PKB. Z jednej strony to radykalna zmiana będąca wynikiem polityki społeczno-gospodarczej rządu (zwiększenie publicznego transferu w relacji do PKB), a z drugiej to tylko powrót do wartości z lat 2013-14. Trzeba przyznać, że wzrost redystrybucji jest relatywnie dynamiczny. Większość tego wzrostu, a może i całość, mamy już za sobą.

Na pewno pozytywne skutki w podatkowych wpływach przynosi rozwijana jeszcze od rządów PO-PSL walka z szarą strefą gospodarki. Po 11 miesiącach tego roku wpływy z podatków pośrednich są większe o ponad 11 mld zł od ubiegłorocznych po analogicznym okresie. Głównie dzięki VAT. Wzrost dynamiki podatków pośrednich o niemal 7% yoy budzi podziw, ale wbrew pozorom nie jest niczym nowym. Takie wzrosty notowano już w latach poprzednich w okresach przyzwoitej koniunktury gospodarczej. I to w dużej mierze dzięki tej ostatniej obecny rząd sporo zyskał z podatków pośrednich. Politycy PiS w uporem w mediach opowiadają, że wzrost wpływów podatkowych to skutek walki z szarą strefą. Niestety nie ma to wiele wspólnego z prawdą. Przyrost wpływów z podatków pośrednich w większym stopniu zawdzięczamy korzystnym trendom w gospodarce. Wpływy podatkowe uzupełnił też podatek bankowy. Dodatkowo prezentem były opłaty za LTE.

Jedna z największych ciekawostek jest po stronie wydatków. Tym rząd się już nie chwali w kontekście budżetowym. Wyraźnie niższe niż w roku ubiegłym, były wydatki tzw. majątkowe i środki na wspófinansowanie wydatków ze środków unijnych. Fakt, że rok 2015 był pod względem wydatków w tych pozycjach dość wyjątkowy. Niemniej, oprócz niekorzystnego efektu bazy, z konieczności (wolno realizowane inwestycje za środki unijne), powodem są świadome decyzje o wstrzymaniu lub przeniesienie na kolejne lata niektórych wydatków/inwestycji. Widać, że rząd miał obawy o realizację budżetu, stąd pewna zachowawczość w wydatkach inwestycyjnych.

Za całą pewnością brak zachowawczości widzimy po stronie wydatków społecznych. Program 500+ w 2016 kosztować nas będzie ok. 17 mld zł. To główna przyczyna wzrostu wydatków budżetowych w roku ubiegłym.

Można rząd PiS i jego pomysły akceptować lub nie. Program został dość dobrze przyjęty przez obywateli. Tym bardziej, że obywatelom obiecywano wydatki bez podnoszenia podatków i najwyraźniej obywatele w to uwierzyli. Niestety komentarz brzmi: z tymi podatkami to niezupełnie prawda. Mimo obietnic powrotu stawki VAT do 22%, już w czasie kampanii wyborczych w 2015, politycy PiS wiedzieli, że VATu nie obniżą. Podobnie z podatkiem od kopalin dla KGHMu. W obydwu przypadkach politycy PiS poinformowali niedawno suwerena, że obniżka może i będzie, ale w 2018. Podatek bankowy chyba nie zupełnie płacą banki, bo po jedenastu miesiącach wynik netto jest lepszy niż w 2015 r. w analogicznym okresie. Wygląda na to, że jednym z błędów wprowadzenia podatku była jego natychmiastowe i w dużym rozmiarze narzucenie niemal całemu sektorowi. W takich sytuacjach łatwiej przerzucić danej branży znaczny ciężar podatku na klientów. Cóż, wprowadzać podatki też trzeba umieć. To, że każdy sektor próbuje przerzucić jakąś część podatkowych obciążeń na klientów, nie jest zapewne zaskoczeniem dla polityków PiS. Początkowo odegrali w mediach scenę oburzenia i zagrozili analizą i napiętnowaniem, ale nikt później do tematu już nie wrócił.

Kto wie jednak, czy akurat politykom PiS nie udało się zachęcić tzw. suwerena do akceptacji konieczności poniesienia obciążeń na rzecz hojnego programu społecznego 500+. Po stronie społecznej nie widać poważniejszego oburzenia z tego powodu. Być może suweren nie w pełni uświadamia sobie, że dał się politykom PiS podejść.

Oj nieładnie pani gra, pani premier. Nieładnie. Przyznam, że byłem zdumiony wypowiedzią premier B.Szydło. Poniżej cytat, który mnie poruszył.

„ Gdzie były te pieniądze? Gdzie i na co przeznaczano te pieniądze w czasie, gdy rządziło PO-PSL? Dlaczego pieniądze, które dziś skierowaliśmy do obywateli przez lata tam nie trafiały? Pokazaliśmy, że ten budżet jest w stanie to wszystko pomieścić.  Ci, którzy krytykowali program naszego rządu, to wszystko, co my zrealizowaliśmy – warto, żeby odpowiedzieli Polakom na pytanie, co robili z pieniędzmi publicznymi. Co robili z pieniędzmi z budżetu przez 8 lat. Dlaczego te pieniądze nie trafiały do obywateli?  – pytała premier Szydło.” (cytat za http://m.niezalezna.pl/).

Są – a przynajmniej powinny być – jakieś granice w oszukiwaniu opinii publicznej. Ja osobiście takie kuriozalne wypowiedzi mogę traktować jako polityczny teatr pozbawiony wstydu, ale zdaje sobie sprawę (i pani premier Szydło również), że opinia publiczna nie jest uzbrojona w wiedzę. No więc pokrótce mógłbym odpowiedzieć tak: pieniędzy na 500+ nie było ani wtedy ani teraz.

Trochę historii.

Rząd PO-PSL niedługo po wyborach musiał stawić czoła skutkom kryzysu. I to poważnego. Jak to w kryzysie bywa, wydatki budżetowe rosną jak zwykle (wg ustawowych wskaźników, indeksów itd.), a wpływy nie. W ten sposób dziura w finansach publicznych narasta i wymaga finansowania długiem. Rząd PO-PSL miał do wyboru: drastycznie ciąć wydatki (w tym tzw. społeczne) lub szukać dochodów, a przede wszystkim akceptować wysoki deficyty finansów publicznych. Rząd skupił się na ostatnim rozwiązaniu, dzięki czemu obywatele w niewielkim (lub wcale) stopniu odczuli skutki kryzysu. Niestety amortyzacja skutków szoków gospodarczych w finansach publicznych wymaga skupieniu się na zmniejszaniu deficytu do w miarę bezpiecznych rozmiarów w kolejnych latach. Dla sympatyków schematów: liberalizm, kapitalizm, gospodarka społeczna, lewicowość i co tam sobie kto jeszcze wymyśli, reakcja rządu PO-PSL na szok gospodarczy była ..??…lewicowa (!). Tak, lewicowa. Próba bezmyślnego pompowania 23 mld zł w ramach 500+ skończyłaby się dla nas tragicznie. Koszt programu to niemal 2 pkt. proc. deficytu dodatkowo. Gdybyśmy to zrobili, to byliśmy bohaterami czołówek gazet z pytaniem: zbankrutują czy nie. I kilka krajów było takimi ‘bohaterami’.

Jak wspomniałem, tak przed laty, jak i teraz, kasy na 500+ nie ma. Pani premier funkcjonuje w warunkach deficytu finansów publicznych, czyli pieniędzy też nie ma. Ale wydaje lekką ręką na 500+ kwotę , która ogromnie przerasta nasz możliwości. Że już na kwotę wolną w PIT zabrakło, pani premier woli nie mówić. Obecny rząd postanowił w średnim terminie działać w warunkach niewymuszonej przez okoliczności gospodarcze, niezbilansowanych finansach publicznych na poziomie 3% PKB, co gospodarczo jest niebezpieczne i nieodpowiedzialne.

Obecny rząd kontynuuje, rozpoczętą przez poprzedni rząd, walkę z szarą strefą w obszarze podatku VAT. Nikt tu nic odkrywczego nie robi, poza (głównie) wprowadzaniem w życie rozwiązań wykorzystywanych w innych krajach z niewielkimi modyfikacjami. Reszta pieniędzy pochodzi w obecnym budżecie z płatności za LTE i podatku bankowego. Jedynie podatek bankowy jest pomysłu obecnego rządu. Nie jest jednak odkryciem, że wspomniane płatności są (i będą) w większości pokryte przez obywateli w rachunkach za wspomniane usługi. Niestety dodatkowe wpływy nie są w stanie pokryć przyrostu wydatków budżetowych, więc pompujemy deficyt pod 3% PKB. A skoro deficyt, to i zadłużenie. O tym ostatnim pani premier również nie chce mówić.

Można postawić pytanie, czy pani premier ma jakąkolwiek orientację w sytuacji gospodarczej. Być może ma. To dlaczego wygaduje głupstwa i oszukuje opinię publiczną? Bo wie, że opinia publiczna nie ma jakiejkolwiek orientacji w sytuacji makroekonomicznej i zapatrzona jest w 500+.

W najnowszej opinii S&P dostrzeżono, w porównaniu z poprzednią, brak powodów do obaw o niezależność NBP. Opinie S&P m.in. w zakresie niezależności NBP budziły i budzą pewne wątpliwości u wielu obserwatorów. Pytanie, jak rozumiem, jest takie: czy S&P aby przesadnie nie wzbudzał obaw o niezależność NBP, tym bardziej że obecnie się z tych obaw niemal wycofuje? Zanim zaczniemy się bawić w zarzuty wobec agencji ratingowych, w tym S&P, proponuję spojrzeć z dystansu na problem banku centralnego na naszych podwórku i zrozumieć skąd mogły się wziąć obawy analityków S&P. Ja, na przykład, również wspomniałbym o NBP w raporcie styczniowym.

Wśród ekonomistów na świecie dominuje postawa wręcz bzika na punkcie obrony niezależności banków centralnych. I słusznie. Na szczęście i u nas, regulacje ustawowe i konstytucja, lokują NBP jak tylko się da najdalej od polityków i ich nie zawsze mądrych pomysłów na gospodarkę.

Już na etapie wyborów w 2015 politycy PiS rzucali w mediach pomysłami na aktywniejszą rolę NBP w gospodarce. Mało kto już pamięta pomysły Zbigniewa Kuźmiuka czy Henryka Kowalczyka. Otwarcie prezentowano pomysł operacji LTRO w Polsce dla pobudzenia gospodarki. Ekonomiści przecierali oczy ze zdumienia, bo w sektorze bankowym środków na akcję kredytową nie brakowało. Pomysł na ‘aktywniejszą’ rolę  NBP łączono z realizacją obietnic wyborczych dla frankowiczów. Próba nawet częściowej realizacji obietnicy musiałaby się spotkać koniecznością wsparcia sektora bankowego przez NBP.

Pomysł przerzucenia na banki skutków wzrostu kursu CHF (chodzi o kredyty frankowe) był absurdalny od samego początku. Prezydent wiedział, że obietnica w postaci jaką złożył, nigdy nie będzie zrealizowana. Jednym z warunków jej realizacji musiało być podporządkowanie sobie NBP.

Podejrzewam, że obawy analityków S&P musiał wzbudzić upór PiS w realizacji programu 500+, walka z Trybunałem Konstytucyjnym i nieskrywana antypatia dla szefa KNF. Wyglądało na to, że PiS nie cofnie się przez niczym. Prostackie wojny z KNF i jej szefem nasiliły się w 2016 roku. Ciekaw jestem ile osób zauważyło, że raporty KNF i NBP o skutkach wsparcia dla frankowiczów się pokrywały (raport NBP ograniczył się tylko do bezpośrednich kosztów przewalutowania). Tymczasem tylko KNF był przedmiotem krytyki.

Nie wymieniłem bynajmniej wszystkich czynników, ale już czas przejść do osoby Adama Glapińskiego, obecnego prezesa NBP. A.Glapiński już w 2015 był wymieniany jako następca Marka Belki. Z jednej strony były obawy o spolegliwość wobec PiS, ale z drugiej, dobre noty jakie zbierał za czas pracy w Radzie Polityki Pieniężnej były atutem. Do czasu wejścia w skład RPP, A.Glapiński był silnie związany ze środowiskiem PiS. W lutym 2016, na wniosek M.Belki, A.Glapiński został powołany do zarządu NBP, co było zapewne motywowane m.in. przejęciem szefostwa NBP przez tego ostatniego.

Analitycy rynkowi zdawali sobie sprawę, że na stanowiska w instytucjach finansowych, politycy PiS rzadko kiedy wybierają ekonomistów sobie obcych. By być wybranym przez PiS, ekonomista musi być zbliżony do PiS lub głosić teorie i poglądy częściowo akceptowane w PiS. Dobrze to było widać w wyborach członków RPP. Nie neguję bynajmniej kompetencji członków RPP, ale negatywna ocena przyjęcia euro, krytyka OFE (nawet jeśli niepoważna) itd., poważnie zwiększają szanse na zainteresowanie polityków PiS takim ekonomistą. Nowi członkowie RPP czują też chyba potrzebę okazania wdzięczności. Lektura opinii RPP do ustawy budżetowej na 2017 jest w zasadzie streszczeniem tejże. W zasadzie żadnej krytyki, mimo iż jest za co. W poprzednich latach RPP śmiało punktowała niespójności czy wątpliwej jakości założenia budżetowe.

A.Glapiński potrafi wygłosić odważne zdanie w obronie niezależności NBP, ale robi to dość ostrożnie. Zapewne wybór jego osoby na szefa NBP należy ocenić pozytywnie, ale w opiniach ekonomistów daje się wyczuć uwaga: „dobry ekonomista, jak na grono fachowców z jakiego PiS gotów byłby skorzystać”. Przy wyrażaniu zdania o frankowej obietnicy prezydenta, A.Glapiński niezwykle ostrożnie i w zanadto zaowalowany sposób daje do zrozumienia, iż nie akceptuje tego pomysłu. Na pewno szef NBP jest w pełni świadom zagrożeń wypływających z pełnej realizacji obietnicy prezydenta złożonej frankowiczom.

Już zupełnie niepotrzebna była jednak wizyta A.Glapińskiego w siedzibie PiS (dał się przyłapać dziennikarzom razem z min. Morawieckiem) czy autoryzowanie swoją osobą decyzji o – tak naprawdę – wycofaniu się prezydenta z realizacji frankowej obietnicy (obecność w dość dziwnej roli na konferencji).

Jak więc widać obawy S&P nie były wcale takie nieuzasadnione. Ale dlaczego lęk zniknął? Analitycy S&P zauważyli, że politycy PiS mają mniejszą lub większą świadomość ograniczeń w realizacji wyborczych obietnic. PiS praktycznie wycofał się z realizacji obietnic dotyczących przewalutowania kredytów frankowych czy kwoty wolnej od podatku (PIT) w wysokości 8 tys. zł. Zniknęły z mediów pomysły na angażowanie NBP w operacje przewalutowania kredytów frankowych czy na operacje LTRO itp. Być może też ostra reakcja agencji ratingowych w zakresie niezależności NBP, poważnie zniechęciła polityków PiS do realizacji swoich niekonwencjonalnych pomysłów z udziałem NBP. Wygląda na to (a przynajmniej jest taka szansa), że politycy PiS zaakceptowali, iż NBP musi pozostać niezależny.