OPINIE EKONOMICZNE

PiS w swoim programach wyborczych i mediach przypomina o gospodarce społecznej. Chciałbym na chwilę zatrzymać się przy tym pojęciu, ponieważ dobra koniunktura gospodarcza spowodowała zwiększone wpływy budżetowe w skali przekraczającej wcześniejsze oczekiwania. W okresie długich kilku lat poprzedzających rozpoczęcie obecnej koniunktury gospodarczej każda partia która chciała uchodzić za prospołeczną w rozumieniu ulżenia lub wspomagania finansowego przeciętnego Polaka, musiała skończyć na mówieniu, ponieważ sytuacja budżetowa nie pozwalała na dawania poważniejszych prezentów. Dopiero PiS utrafił okresem rządzenia w niezwykle korzystną (jak na wcześniejsze lata) sytuację ekonomiczną i jak mało kto mógł szerokim gestem rozdawać pieniądze, co też częściowo czynił. Tekst wcale nie będzie poświęcony krytyce PiSu dla niej samej. Po prostu PiS jest pierwszą od lat partia która mogła pokazać jaki ma pomysł na gospodarkę społeczną i model gospodarki rynkowej (a słowa „..rynkowej..” unika jak ognia) oraz pokazać go w praktyce. Artykuł jest komentarzem ekonomicznym a nie politycznym do bieżących wydarzeń. Staram się trzymać swoją stronę internetową z dala od polityki. Założeniem moim jest m.in. komentowanie wydarzeń ze świata polityki i mediów głównie wtedy, kiedy polem ich zainteresowań staje się gospodarka.

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na ciekawy okres ekonomiczny jaki aktualnie przechodzimy, a który zarówno politycy jak i ekonomiści powinni sobie gruntownie przemyśleć. Wyjątkowo wysokie wpływy podatkowe w ostatnich 2-3 latach wyraźnie poprawiły naszą sytuację budżetową. Za w znacznym stopniu trwałe uważam: wzrost zatrudnienia i poprawę bazy podatkowej.  Skala wpływów podatkowych jest na tyle duża, że warto w Polsce poważniej podyskutować co kto rozumie pod pojęciem państwo solidarne i ewentualnie w jakiej skali jest ono potrzebne. A może to właściwy czas by przysłuchać się propozycjom liberalnych ekonomistów i polityków i postawić tamę zwiększaniu przepływów budżetowych kierowanych decyzjami polityków. Bo może zamiast budżetowych transferów skuteczniejsze społecznie i efektywniejsze ekonomicznie jest obniżanie podatków? Podyskutować warto i po to by podejmować rozsądniejsze decyzje o tym czy obniżamy podatki czy też transferujemy pieniądze od jednej grupy społecznej czy zawodowej do drugiej. Moja refleksja z pozoru wydaje się banalna. Przecież z dyskusji pozornie nic nie wynika. A ja powiem, że niekoniecznie. Dyskusje o skali podatków i o potrzebie dostrzegania oczekiwań przedsiębiorców, nawet jeżeli ich poziom bywa chwilami dość słaby (z winy wszystkich stron), spowodowały wprowadzenie kwestii wysokości podatków i ułatwień dla przedsiębiorców do standardu dyskusji o państwie.

Czy pod określeniem gospodarka społeczna kryje się zestaw haseł, czy też konkretna wizja ekonomiczna. Minione dwa lata były dobrym testem na wiedzę i ekonomiczne poglądy rządzących polityków. Sądzę że praktycznie każda partia która ma w programie solidarność ekonomiczną i socjalne hasła nie zdałaby najlepiej egzaminu jak – w mojej opinii – nie zdał i PiS. Warto więc w dużym skrócie prześledzić jak wpisuje się takie hasła do programów i jak je realizuje w praktyce. Jak w praktyce realizuje się hasło solidarności społecznej. PiS pełni w moim artykule jedynie studium przypadku. Zaznaczam od razu, że nie optuje tu za postawą liberalną czy socjalną. Większy udział finansów publicznych w PKB nie musi być niczym złym (oczywiście do pewnego poziomu), jeżeli jest przeprowadzany rozsądnie. Jeżeli jednak wzrost wydatków skupiony jest na pozycjach o charakterze wydatków socjalnych, to moja akceptacja radykalnie spada.

W programie z 2005 PiS umieścił hasło solidarności społecznej i zapewnił, że wszystko jest dopięte na ostatni guzik. W części gospodarczej padło pytanie czy podtrzymać ówczesne reguły gospodarcze i tendencje (akcja dzieje się w 2005 r.) co groziłoby rzekomym kryzysem i zapaścią gospodarczą, czy też wybrać drogę sprawiedliwości i rozwoju. Zaznaczam, że to nie moje słowa tylko zaczerpnięte z programu PiS z 2005 r. Zapobiegawczo w programie nie wspomniano jakie to tendencje były. I chyba nie były takie złe, skoro profitami z nich tak bardzo PiS chce się obecnie chwalić. Na 8 stronie wspomniano, że jest wzrost gospodarczy, ale oceniono go jako niepewny i zbyt wolny. Po zdefiniowaniu fatalnych skutków transformacji autorzy programu przeszli do przedstawienia pomysłu jak dojść do gospodarki społecznej. Przede wszystkim społeczny dialog, czyli to co we wszystkich programach. Dalej – to proszę pamiętać – zastrzeżeniem że ekonomiczne ograniczenia mogą powodować konieczność rozłożenia w czasie realizowania gospodarki społecznej, czyli takiej gdzie owoce wzrostu gospodarczego mają konsumować wszyscy. Proponowano ulgę w CIT w wysokości 1 tys. za zatrudnienie nowego pracownika, bo inaczej nie powstaną nowe miejsca pracy (z perspektywy czasu autorzy programy zauważyli chyba że z makroekonomią są trochę na bakier). Dla przedsiębiorców płacących PIT obiecano obniżkę podatku do 18%, a dla wszystkich amortyzację przyspieszoną w rewolucyjnym rozumieniu – jednorazowe odliczenie w kosztach nawet maszyn bez względu na wartość, czyli zniesieniu progu 3,5 tys. pln. Ulga w PIT na dzieci miała być dla rodzin o dochodzie do 500 złotych na osobę (!) i uzależniona od liczby dzieci. PIT miał być sprowadzony do dwóch stawek 18% i 32%, a po czterech latach stawka najwyższa miała być zredukowana do 28%. Zniesieniu miał ulec podatek od zysków kapitałowych. Zwracam na to uwagę, bo PiS chciał iść w stronę obniżenia i „spłaszczenia” stawek, na czym akurat bogatsi podatnicy bardziej by zyskali. Podatek od zysków kapitałowych, który jest w rzeczywistości uzupełnieniem obciążenia bogatszych obywateli miał być zniesiony (zaznaczono że ma i tak niewielkie znaczenie). W części poświeconej budżetowi zadeklarowano trzyletni horyzont budżetowania, co miało prowadzić do lepszego planowania. Redukcja kosztów administracji miała dać 3 mld pln jednorazowych wpływów i 5 mld oszczędności co roku (to ogromna kwota). Przedsiębiorcom obiecano szybsza pracę sądów i możliwość założenia firmy w 3 dni (jakby to był największy problem). Generalnie kilkakrotnie przypominanym hasłem gospodarczym był rozwój przez zatrudnienie.

W przypadku służy zdrowia również odniesiono się do solidarności społecznej. Zadeklarowano dojście wydatków na służbę zdrowia do 6% PKB pod warunkiem realizacji programu PiS. Niestety nie podano terminu czasowego realizacji tej obietnicy. Co ciekawe w programie z 2005 r. PiS nie deklarował podniesienia wynagrodzeń w służbie zdrowia, a już na pewno nie w skali takiej jak tego dokonał i dokona pod presją strajków.

Emerytom obiecano waloryzację dostosowaną do zmian inflacji oraz mechanizm (nie określono jaki) pozwalający na korzystniejszą waloryzację w przypadku wzrostu gospodarczego.

Przypomniałem głównie postulaty związane z gospodarką społeczną a których realizację (a raczej jej brak) mogliśmy obserwować w ciągu dwóch lat.

O rządzie Jarosława Kaczyńskiego (a wcześniej K.Marcinkiewicza) na pewno można powiedzieć, że wprowadził w życie gospodarkę społeczną, ale zasady jej realizacji budzą sporo rozczarowań i wątpliwości. Gospodarkę społeczną w takim rozumieniu, że spora część z nas skorzystała ze wzrostu gospodarczego i coś otrzymała lub otrzyma od państwa. Jednak porównanie deklaracji z ich realizacją, rodzi pytanie czy aby partie propagujące gospodarkę społeczną wiedzą o co im chodzi. Moim zdaniem jedna z takich partii, mowa o PiS, zaczęła realizować politykę społeczną dość chaotycznie i z wizją wypracowywaną „w biegu”. Sytuacja budżetowa pozwalała niemal od razu przystąpić do realizacji programowych postulatów podatku PIT i od zysków kapitałowych. Tymczasem odniosłem wrażenie, że podstawowa myśl gospodarki społecznej polegała na czekaniu i upewnieniu się że zebrana pula środków pieniężnych jest na tyle duże ze nie zabraknie na rozdawanie, przy założeniu że nikomu się nie zabierze. Powstał taki paradoks: im większe wpływy tym mniejsza racjonalność w ich przeznaczaniu. Premier poprawił los emerytów, ale mógł powalczyć z niektórymi przywilejami. Tego unikał. W sporze ze służbą zdrowia i opozycją polityczną, rząd stracił zimną krew którą miał przez krótki okres sporu z pielęgniarkami. Przyznam, że  radykalizm lekarzy w formach strajku i oczekiwaniach finansowych mógł być zaskoczeniem, Ale sam strajk już nie. Widząc poprawę wpływów do budżetu, rząd powinien przedstawić w mediach wizję podziału profitów, co mogło wzbudzić szacunek i osłabić co radykalniejsze grupy i partie polityczne. Brak tej wizji/planów, niestety dość skrzętnie wykorzystała politycznie opozycja. Dalsze strajki i kampania wyborcza zmusiła rząd do złożenia deklaracji osiągnięcia 6% nakładów na służbę zdrowia do PKB. Doraźnie zadeklarowano przeniesienie środków z Funduszu Pracy. To zabawne bo w programie z 2005 nakłady na walkę z bezrobociem i w ogóle rozwój ekonomiczny poprzez zatrudnienie, były jednym z istotniejszych haseł.

Zmiana obciążeń gospodarstw domowych, również przebiegła chaotycznie. Wszyscy mający dzieci, bez względu na dochody, mają ulgę w stopniu grubo większym od deklaracji, natomiast obniżka stawek została przesunięta w czasie (to samo z podatkiem od zysków). Przy okazji okazało się że zapomniano o przedsiębiorcach i rolnikach. Podstawowym prezentem dla przedsiębiorców była obniżka stawki rentowej, która w programie z 2005 wcale nie była tak akcentowana.

W efekcie tych dość nieprzemyślanych decyzji (mam na myśli racjonalność ekonomiczną) zmniejszyliśmy sobie pole manewru. Przyznaje to minister finansów Zyta Gilowska. I mimo iż widzi potrzebę obniżki podstawowej stawki VAT (22%), dotychczasowe decyzje to uniemożliwiają lub poważnie ograniczają aż do 2009 r. Zaskakującą postawę Z.Gilowskiej w ostatnich tygodniach już opisywałem.

Moim zdaniem rząd PiSu miał niepowtarzalną okazję zaprezentować głębszą myśl ekonomiczną związaną z gospodarka społeczną (gdyby ją faktycznie miał) i zapoczątkować ciekawą debatę ekonomiczną nad modelem gospodarczym dla Polski. Byłoby i pole do debat politycznych pomiędzy politykami liberalnymi i propagującymi gospodarkę społeczną. Jak wyżej wspomniałem, jesteśmy na etapie kiedy warto podyskutować jak spożytkować owoce wzrostu gospodarczego lub po prostu zmniejszyć podatki. Wg moich szacunków i zależnie od przyjętej kwoty nadspodziewanych wpływów i oszczędności budżetowych, zamiast przelewać pieniądze przez budżet, wystarczyło obniżyć podatki o od 1% do 2%. Niestety politycy PiS w debacie ekonomicznej czuli się jakby niezręcznie i zdecydowanie chętniej funkcjonowali w sztucznych sporach politycznych. Ekonomiści też w większości nie sprostali zadaniu, uważając dyskusję o podziale dochodu i poprawie sytuacji poszkodowanych grup społecznych za ekonomiczny nietakt.

A wracając do tytułowego pytania, jeżeli nie dość jasno wyraziłem się powyżej, sądzę iż znaczna część polityków z partii o programach "społecznie wrażliwych" w rzeczywistości nie posiada sprezyzowanej wizji gospodarki społecznej.

Zgodnie z obietnicą, jako uzupełnienie wcześniejszego tekstu o programach wyborczych, krótko omówię ciekawą inicjatywę Business Centre Club (BCC). Przypomnę, że BCC zaprosiło przedstawicieli największych partii i wraz z dyskusją o gospodarce przeprowadziło krótki test, w którym odpowiedzi były punktowane. Niestety nie pojawili się przedstawiciele PiS. Im wyższa suma punktów tym partia bardziej sprzyjała gospodarce i przedsiębiorcom. Maksymalnie można było zdobyć 30 punktów za odpowiedzi na 10 pytań.

Pierwsze pytanie dotyczyło wprowadzenia Euro (do 2012, czy po 2012). Pytanie o datę wprowadzenia euro zaczyna w ocenianiu podglądów ekonomistów pełnić taką rolę jak pytanie o aborcję w badaniu światopoglądu polityka. Moim zdaniem data przyjęcia euro to trudna dyskusja o bilansie korzyści i strat ze zmiany waluty. Dla jasności dodam, że jestem zwolennikiem zmiany waluty, ale przeciwnikiem robienia tego na wyścigi. Wg BCC trzeba to zrobić jak najszybciej. PO, LiD i PSL zadeklarowały wariant do 2012. Znając poglądy PSL jestem mile zaskoczony, ale obawiam się że może to być pusta deklaracja złożona przed środowiskiem przedsiębiorców. W przypadku LiD to dość poważna deklaracja, tym bardziej że nie znalazłem tego w ich programie wyborczym. Niemniej przyznam, że w tej partii nie przypominam sobie dogmatycznego „nie” w tej kwestii. W przypadku PO taka deklaracja jest dość oczywista. Niemniej po ostatnich głosowaniach minionego Sejmu, kiedy praktycznie wszystkie partie uchwalały co się dało i deklarowały cokolwiek by pozyskać sympatie pracowników służby zdrowia, mam wątpliwości co do szczerości deklaracji. Te „prezenty” to kilka miliardów złotych, które można było przeznaczyć na redukcję deficytu i zadłużenia, czyli dwóch z kilku warunków jakie musimy spełnić by wejść do strefy euro. Tak więc deklaracji o zmianie waluty do 2012 chyba nie należy przyjmować zbyt dosłownie, a bardziej jako w ogóle akceptacje tego faktu. A jaka była odpowiedź PiS?. Biorąc pod uwagę dotychczasowe wypowiedzi, to termin 2012 praktycznie nie wchodzi w rachubę.

Drugie pytanie dotyczyło stawki/stawek PIT. Najdalej poszła PO i podając podatek liniowy na poziomie 15%. Za to dostali najwyższą liczbę punktów za jedną odpowiedź, czyli 3 pkt. LiD obiecał zejście do stawek 15% i 28% ( 2 pkt.), a PSL do 18%. i 32% (1 pkt.). LPR i Samoobrona optowały za wariantem 15%, 28% więc też dostały po dwa punkty. Wprowadzanie w życie podatku liniowego jest raczej mało realne. Dwie kolejne partie nie robią większego ustępstwa biorąc pod uwagę stawki efektywne przy obecnej skali. Co najwyżej kryje się wiec za tym uproszczenie podatków, czyli osiągnięcie tych poziomów poprzez likwidację ulg. Tymczasem partie o skłonnościach lewicowych niezbyt chętnie rezygnują z systemów ulg. Trzeba jednak przyznać, że wobec poważnego deficytu budżetowego SLD zaczęło ograniczać ulgi w PIT przed kilku laty. Działo się to więc bardziej pod presją strachu o finanse państwa niż w wyniku chęci radykalnego obniżenia podatków. Osobno traktuje LPR i Samoobronę, ponieważ znając ich skłonności do udziały państwa w życiu obywateli (mowie o wsparciu finansowym), ich deklaracje wynikają raczej z tego że kto nie zadeklaruje obecnie obniżenia PIT ten wypada z gry. Mówiąc inaczej deklarowanie obniżenia podatków należy obecnie do dobrego tonu.

Omawianie pytania o CIT (propozycje odpowiedzi: 10%, 15%, 19%) chyba nie ma sensu, Podatek ten daje najmniejsze wpływy (w porównaniu z PIT, VAT i akcyzą), tak więc w tym przypadku deklarowanie czegokolwiek nie jest aktem odwagi. Z drugiej strony nie sądzę by tak bardzo wszystkim się spieszyło. W naszej strukturze podatków CIT pełni stosunkowo małą rolę, i chyba dlatego politycy do „popisywania” się przed przedsiębiorcami akurat wybierają ten podatek zamiast VAT czy akcyzę. Po drugie ciekawy jestem czy tak chętnie zrezygnują z obniżenia wpływów z podatku który odnotowywał w ostatnim czasie (od 2005) największą dynamikę wpływów do budżetu.

Czwarte pytanie odnosi się do płacy minimalnej (jako % średniego wynagrodzenia). Przypomnę że rząd zgodził się na podniesienie z poziomu 35% do 40% w przyszłym roku. Pytanie dawało wybór 40%, 50%, powyżej 50%. Uważam, że w obecnych warunkach (spadek bezrobocia i dynamicznym wzrost wynagrodzeń) płaca minimalna jako relacja do średniego wynagrodzenia powinna była, przynajmniej tymczasowo, pozostać bez zmian. Oprócz Samoobrony, wszyscy zaakceptowali poziom 40%, Ciekawe co by było, gdyby dawano do wyborów również 35%. Przed tematem dalszego podnoszenia chyba nie uciekniemy, ale rząd nie musiał się zgadzać na podwyższenie już obecnie i nie byłoby problemu wytłumaczenia tego partnerom społecznym.

Przy pytaniu o konieczność reformy KRUSu ujawniła się ciekawa różnica, wskazujące na rozważane obecnie dwie drogi reformy. Co również ciekawe, wszystkie partie są za zmianami. Tylko LiD jest za likwidacja KRUS. Pozostali chcą pozostawienia KRUS i jedynie podwyższenia składki najbogatszym rolnikom. To spory postęp. Uporczywe podtrzymywanie tego tematu w medialnej dyskusji i oczywistość większego obciążenia bogatszych gospodarzy, dają jednak rezultaty. Różnice ujawnią się dopiero na etapie kiedy przyjdzie do dyskusji o typowanie gospodarstw. W rzeczywistości, tak zgodne odpowiedzi to chyba skutek stanięcia oko w oko przed ludźmi którzy w racji prowadzenia przedsiębiorstw muszą patrzeć na życie ekonomiczne realnie.

Wszyscy chcą zmniejszać liczbę koncesji i zezwoleń. Do wyboru było: bez zmian 0 pkt., ograniczać stopniowo 1 pkt. i likwidować jak najszybciej do niezbędnego poziomu (tzn. typów działalności) wymaganego przez UE. I tu uwaga: wszyscy wybrali najostrzejszy wariant. Biorąc pod uwagę dotychczasowe efekty, trudno większość tych odpowiedzi traktować poważnie.

W kwestii samozatrudnienia niemal wszyscy wsparli potraktowanie tej formy jako pełnoprawnej formy zatrudnienia. Jedynie LPR uznał obecne regulacje prawne za wystarczające. Trudno mi tu o komentarz, bo pytanie jest zbyt ogólne. Temat wydaje się oczywisty do czasu kiedy nie przejdzie się do kwestii regulacji prawnych. Ten problem było już widać przy precyzowaniu tzw. samozatrudnionych, którzy i tak pracowali dla tego samego zakładu, co przybierało niestety czasami formy patologii.

Wszyscy byli za przyspieszeniem lub nawet zakończeniem prywatyzacji. Nawet Samoobrona i LPR. Szczególnie w tych dwóch ostatnich przypadkach trudno traktować deklaracje poważnie, jeżeli pamiętać o wypowiedziach zgoła przeciwnych liderów tych partii. Nastawienie polityków obecnego LiDu i PSL też bywało niejednorodne przez co tempo prywatyzacji i zasady bywały zmienne.

 W pytaniu o formę budowy autostrad dawano do wyboru budowę przez państwo albo system koncesyjny. I wygrał koncesyjny mimo że jest to jeden z filarów niegodziwości III Rzeczpospolitej, a w pozostałych partiach (np. LiD, dawniej SLD) z biegiem czasu wzniecał sporo kontrowersji w wyniku pierwszych doświadczeń.

Najwięcej (po 28) punktów w sondażu otrzymały PO i LiD. PO zostało nagrodzone za stawianie sobie odważnych, nawet jeżeli chwilami nierealnych do zrealizowania w Polsce, celów. LiD natomiast za skłonność do stabilizacji w kontynuowaniu dotychczasowej drogi przemian i odważną propozycję zmian dot. ubezpieczeń rolniczych. Zbyt ogólne lub nieprecyzyjne pytania spowodowały, że LiD uzyskało tyle samo punktów co PO. W rzeczywistości, jeżeli dobrze zrozumiałem intencje BCC zawarte w pytaniach, LiD powinien otrzymać kilka punktów mniej. Pozostałe trzy partie uzyskały po 21 pkt. Przynajmniej Samoobrona i LPR powinny otrzymać nie więcej niż połowę czyli max 15 pkt. W kilku wypowiedziach odpowiedzi miały na celu jedynie zdobycie zaufania przedsiębiorców. A gdzie usytuowałby się PiS? Moim zdaniem w przedziale 19-23 pkt.

Generalnie idea BCC jest ciekawa i warta rozwinięcia oraz uszczegółowienia. Warto również rozpatrzyć przyznawanie punktów przez osoby reprezentujące środowiska przedsiębiorców(mam na myśli przyznawanie równolegle punktów za te same pytania), by wskazać na które pytania przedstawiciele partii niezbyt rzetelnie odpowiadają.

Okres wyborów zmusza partie polityczne do określenia i spisania propozycji, które mają do zaoferowania obywatelom, w tym propozycji gospodarczych. Mamy tam wszystko. Od ogólnego zarysu moralnego dla 37 mln Polaków, po bardziej szczegółowe rozwiązania dla poszczególnych sektorów gospodarki. No, może szczegółów nie ma tam za dużo. Ale w tym akurat przypadku winni bardziej są obywatele, którzy na ogół szczegółów albo nie chcę bo nie mają ochoty czytać, albo  zdecydowanie bardziej odpowiada im (nam) cukierkowato-przyjemna wizja gospodarki na najbliższe lata.  Większość polityków, czy – ujmując węziej – parlamentarzystów, ma już własne dokonania zawodowe w sektorze prywatnym lub publicznym. Część piastowała wysokie funkcje w ministerstwach lub brała udział w pracach komisji parlamentarnych. Szkoda że tych ostatnich nie pokazują media a komentarz prawno-ekonomiczny ogranicza się tylko do tzw. fachowej prasy. Zabrzmi to więc może zaskakująco, ale większość polityków ma dość znaczne doświadczenie i wiedzę, niestety przed kamerą lub elektoratem zaczynają się zachowywać nieracjonalnie. Największe polskie partie miały już okazję rządzić i dość dobrze zdają sobie sprawę z ekonomicznych problemów. Dość dobrze są też znane obywatelom. Tak więc większość z nas nie miałaby problemów z prawidłowym ułożeniem partii wg klasyfikacji 1) od liberalnej po socjalną i 2) od propagującej wolność gospodarczą i odpowiedzialność za samego siebie po wciskanie państwa w każdą sferę życia.

Na stronach internetowych dość trudno znaleźć szczegółowe propozycje rozwiązań gospodarczych. Zamieszczane programy przedstawiają coś co bym nazwał podstawową koncepcją gospodarczą przeplataną elementami ideologicznymi. Rozkład problemów jest wypadkową tego z czego partie chciałyby być znane, odniesień do bieżących problemów ekonomiczno-społecznych (tych prawdziwych i wymyślonych), ale i kwestie gdzie partie skłonne są zaryzykować, czyli propagować propozycje nie cieszące się powszechnym uznaniem. Zdecydowana większą wiedzę o poglądach gospodarczych poszczególnych partii daje śledzenie dyskusji w mediach przy okazji pojawiających się propozycji czy problemów ekonomicznych. Zestawienie i porównanie programów partii byłoby dość trudne ze względu na to, iż każda z nich ustosunkowuje się w programach do różnych kwestii gospodarczych i w różnym stopniu. Przykładowo – jedni mówią jedynie ogólnie że podatki mają być prorodzinne, inni podają konkretne stawki i omawiają likwidacje lub powstanie głównych ulg. Skorzystam więc w swoim tekście z zestawienia propozycji programowych opublikowanego przez  „Rzeczpospolita” (tekst z 28 września, opracowany na podstawie odpowiedzi nadesłanych do redakcji) i wyników przedwyborczego testu przeprowadzonego przez Business Centre Club (1 października. Niestety w drugim przypadku nie pojawił się przedstawiciel PiSu.

Zacznę od pytań przedstawionych przez „Rzeczpospolitą”. Na pytanie o uchwaloną niedawno „podwójną” ulgę na dzieci, wszyscy odpowiedzieli że pozostanie be zmian. Ten właśnie temat mocno mnie rozczarował w ostatnim czasie. Tak naprawdę żadna z dużych partii (PO,PiS, LiD) nie myślała pierwotnie o uldze aż tak dużej. Większość propozycji ulżenia Polakom szło w innym kierunku (np. stawki). Polityczne harce w Sejmie skończyły się koniecznością szukania 2-3 mld pln w przyszłym budżecie. Początkowo nie ukrywała rozczarowania pomysłem posłów min. Gilowska, ale na pytanie czy zaproponuje Prezydentowi odmowę podpisania ustawy, niestety nie powiedziała „tak, zaproponuję”. Jeszcze niecały miesiąc temu liczyła, że Senat odrzuci ulgę w takiej postaci. W ostatnich dniach już zupełnie zmieniła nastawienie do ulgi i uważa że uchwalonych ulg się nie odbiera bo to nieładnie. Ale nieładnie, to jest zmieniać poglądy.

Wszyscy chcą zmniejszać bariery dla rozwoju przedsiębiorczości. Na ogół na wymagany do tego czas pada odpowiedź „kilka miesięcy”, ale PO i Samoobrona podały odpowiednio: „kilka tygodni” i „natychmiast”. Wszystkie terminy są nierealne, ale dwa ostatnie już zupełnie. W lekturze programów uderzyła mnie jedna rzecz. Częste mówienie w mediach o przedsiębiorczości zaowocowało podjęciem tematu przez każdą partie w programach gospodarczych. Zaczęło to już przybierać formę karykaturalną, jak obietnice dla rolników czy innych grup zawodowych. Niemniej sam fakt podejmowania tematu przedsiębiorczość – nawet jeśli trochę nieszczerze – uważam za duży postęp.

Niestety w kwestii przywilejów społecznych (przywileje branżowe, emerytalne) niemal wszystkim zabrakło odwagi. Oprócz PO nikt nie chce ruszać przywilejów branżowych. Przynajmniej oficjalnie, bo nie raz niektóre partie już z tym problemem się stykały i wobec trudnej sytuacji budżetowej próbowano racjonalizować system (np. SLD kilka lat temu, ale ostatecznie zabrakło odwagi przed wyborami).  W przypadku KRUS, duże partie widzą konieczność zmian, chociaż po dotychczasowych efektach trudno w to uwierzyć. Mniejsze partie (Samoobrona, PSL, Liga Prawicy Rzeczpospolitej) mają już mniej chęci albo w ogóle. Partie dość ostrożnie wypowiadają się o otwarciu rynku pracy dla obcokrajowców. W tym temacie na pełne otwarcie nie zdecyduje się nikt. Nie ukrywam zresztą, że i ja mam pewne wątpliwości co do całkowitego otwarcia rynku pracy i to bynajmniej nie z przyczyn patriotycznych. To w polskiej polityce nowy temat, przedstawiony przez przedsiębiorców zaskoczonych skalą koniecznych wzrostów wynagrodzeń i emigracji siły roboczej. Niemniej politycy muszą go odważnie podjąć, nawet jeżeli czasami będzie to wymagało powiedzenia kilku przykrych słów przedsiębiorcom. W ostatnim przypadku mam na myśli przypadki, kiedy opłacalność produkcji  opiera się na wyjątkowo nisko opłacanej sile roboczej. Tu proponowałbym albo rezygnację z działalności, jeżeli nie ma możliwości redukcji innych kosztów albo inwestycje. Przypomniała mi się wypowiedź pewnego zagranicznego dewelopera działającego na rynku warszawskim. Nie mógł pojąć wzrostu wynagrodzeń. Oczekiwał wręcz działań państwa które by zmusiły robotników z innych regionów Polski do przeniesienia się do Warszawy (ciekawe czy ujął koszt wzrostu cen mieszkań w Warszawie, czy też oczekiwał że będą mieszkali w barakach). Problem był po stronie dewelopera, bo o ile wierzył we wzrost cen mieszkań, to nie przewidział wzrostu płac. Pisałem już kiedyś, że w czasie naszego boomu budowlanego w połowie lat 90-tych wynagrodzenia w budownictwie przejściowo też rosły o 10% rocznie.

Na pytanie jak zmniejszyć klin podatkowy, widać że politycy mają świadomość iż nie jest on wcale duży oraz że się do tego nie palą, ale w rywalizacji o elektorat, tak jak górnikom i stoczniowcom, gotowi są obiecać wiele. I wcale nie chcę tu dokuczać politykom, ale przedsiębiorcom którzy sprzyjający dla siebie klimat polityczny wykorzystują czasami do wystawiania mało realnych oczekiwań.  PiS twierdzi że już obniżyła klin (składka rentowa), ale to było w rzeczywistości częściowa redukcja klina (w relacji do PKB) wobec wyjątkowego wzrostu wpływów podatkowych do budżetu w ostatnich latach. PO zadeklarowała obniżanie stopniowe i dość odważne co opisywałem 22 sierpnia 2007 r. W skrócie polegało to na tym, że zaczniemy mocno obniżać obciążenia przedsiębiorców a wywołany tym znaczny spadek dochodów budżetowych nadrobi wzrost gospodarczy i redukcje wydatków. Ciekawostka jest LiD, który nie ukrywa że nie należy oczekiwać poważnego obniżenie obciążeń i chciałby iść w stronę stabilizacji sytuacji przedsiębiorców i sytuacji gospodarczej. Jest to jakiś pogląd i dość dobrze oddaje podstawową linie programową partii, ale i trzeba przypomnieć że przedsiębiorcom obniżono podatek do 19%. Trudno natomiast zrozumieć PSL. Należy analizować ubezpieczenia społeczne w rozumieniu możliwości ich redukcji. To ciekawe, bo na pytanie  o ZUS i KRUS, nie chciano żadnych zmian.  Zresztą analiza programów partii dużych i małych wskazuje, że mniejsze mają większą skłonność do populizmu w programach, czy unikaniu odpowiedzi na trudne pytania. To już niestety nie tylko lęk o już i tak niski elektorat, ale i słabość merytoryczną partii. Lektura tez programowych na przykład najmłodszego dziecka polskiej polityki (Lig Prawicy Rzeczpospolitej) wskazuje, ze nowa koalicja w pospiechu nie potrafiła nawet sklecić sensownego programu nawet ja na partie o skłonnościach populistycznych.

Opis quizu przeprowadzonego przez BCC przedstawię w jednym z kolejnych tekstów jako uzupełnienie obecnego.

Na zakończenie trochę podokuczam politykom. Wyjazd dużej liczby Polaków na Zachód wywołał u polityków konieczność jakiejś reakcji. Nie wiem po co . Najpierw staraliśmy się stworzyć taką możliwość, a teraz nagle politycy czynią z tego nieszczęście. Przede wszystkim ludzie ci wyjechali do krajów gdzie jest im lepiej pod względem ekonomicznym, albo wierzą że będzie im lepiej. Wrócą jak będą chcieli, z pobudek rodzinnych czy kiedy już się „dorobią”. Ale na powrót ich wszystkim raczej bym nie liczył.  Świat się zmienia i ewentualną tęsknotę za krajem i rodziną  można zaspokajać  telewizją, internetem lub tanimi liniami lotniczymi (lub….ściągnięciem krewnych do siebie). Kreowanie więc tego tematu przez np. PO czy LiD uważam, za kreowanie politycznych sporów. Jednym z efektów jest pomysł PO o taniej linii kredytowej dla powracających na założenie biznesu. A jak to się ma do równości gospodarczej i unikaniu płodzenia kolejnych aktów prawnych?

Szybkie dojście wydatków na służbę zdrowia do 6% PKB wciągu dwóch lat, to bardziej efekt rywalizacji partii niż oczekiwanie obywateli. Notabene będzie to opłacone z portfeli obywateli. Decyzja PiSu to efekt przebicia konkurencji ale i skutek zachowania opozycji w sporze o służbę zdrowia. Oczekiwania pracowników służby zdrowia (odsyłam do moich tekstów) były mocno przesadzone. W wyniku tego kilka innych grup zawodowych (np. nauczyciele) może się poczuć pokrzywdzone i upomnieć się o swoje.

W dzisiejszej „Rzeczpospolitej” przeczytałem krótki, ale bardzo konkretny artykuł o rzekomym wpływie oligarchów na media. Autor, Jakub Bierzyński szef domu mediowego OmnicomMediaGroup, rozprawia się z teorią z uporem głoszoną w mediach przez premiera. Zwracam uwagę na ten artykuł, bo wskazuje on ile warta jest teoria o oligarchach w mediach i jak łatwo można weryfikować jakość informacji wprowadzanych w kampanii wyborczej w obieg. Autor korzysta z łatwo dostępnych publikacji i źródeł informacji. Niestety jak słusznie Jakub Bierzyński stwierdza:

„Propaganda …… nie rządzi się analizą rzeczywistości, lecz polega na jej zakłamywaniu.”

Dziennikarze na bieżąco/zawodowo komentujący puszczane w obieg informacje i opinie, tak właśnie powinni je weryfikować. Jak widać poniżej, „oligarchizację” gospodarki można policzyć, lub co najmniej oszacować. To kwestia chęci. Generalnie, dobry tekst i właściwa ocena na jego końcu.

A tak już przy okazji.

W gruncie rzeczy kwestia liczby oligarchów w gospodarce to świetny temat na pracę doktorską. Może ktoś skorzysta. Kraj żeby się rozwijać i konkurować z najpotężniejszymi, musi albo mieć własnych kapitalistów albo ich sprowadzać (inwestycje zagraniczne). Ktoś przecież musi mieć kapitał, chęć jego pomnażania i możliwość poniesienia ewentualnych strat. Mam nadzieję, że premier uświadomi to sobie i przedstawi wyborcom. Na akcjonariacie pracowniczym przecież silnej gospodarki nie zbudujemy.

Ostatnio o tzw. oligarchach pisałem:

http://opinieekonomiczne.blox.pl/2007/09/I-kto-tu-tkwi-w-poprzednim-systemie.html

Miałbym wielką prośbę do ekonomistów przedstawiających co jakiś czas swoje wizje naprawy państwa: konkrety panowie i panie, konkrety, skoro niektórzy z Was przyjmują pozy wizjonerów i reformatorów. Na swojej stronie staram się czasami zwracać uwagę na jakość dyskusji o problemach społeczno-ekonomicznych, a prowadzonych przez ekonomistów. Również wielokrotnie zwracałem uwagę, że ekonomiści wzniecając reformatorskie oczekiwanie, niezwykle rzadko operują precyzyjnymi liczbami. Potęguje to atmosferę rozczarowania stanem obecnym, ale i oczekiwania na jakiś cud przy potęgowaniu niechęci do Państwa jako instytucji. Najbardziej niepokoi mnie to, że robią to ekonomiści ze środowisk – nazwijmy to – najbardziej postępowych. Dyskusja zamiast robić się bardziej merytoryczna, poziomem ucieka w drugą stronę.

Wracam do tego tematu, ponieważ w dzisiejszym w „Parkiecie” z 20 IX przeczytałem tekst autorstwa zastępcy dyrektora Biura Analiz Ekonomicznych Banku BPH pod tytułem „Gdzie tkwią podstawy nowoczesnego państwa”. Autor przedstawił diagnozę o źle zorganizowanym państwie i rewolucyjną teorię jego odnowy. Teoria ta opiera się na zasadach funkcjonowania i zarządzania przedsiębiorstwem. Przyznaje, że jest to nowość (nie ukrywam że piszę to z pewną ironią) . W ten sposób nikt jeszcze nie przedstawiał sposobów na naprawę finansów państwa (cokolwiek to w ogóle znaczy). Teoria musiała się spodobać i redakcji gazety, ponieważ przeznaczyła dla autora półtorej strony, co oznacza duży kredyt zaufania.

Autor stawiając diagnozę o obecnym stanie rzeczy stwierdza, że w globalizującym się świecie musimy mieć nowoczesną gospodarkę, a kluczem do tego jest nowoczesne państwo. Nowoczesne państwo ma oznaczać nowoczesne struktury. Co ciekawe autor sugeruje że mino upływu 17 lat brak nam struktur państwa nowoczesnego, a tak naprawdę struktury mentalnie i realnie tkwią w minionej epoce. Przyznam, że to już argumentacja rodem ze świata polityki. Czy to ma być początek kreowania hasła IV Rzeczpospolitej  w gospodarce? Przez te lata rola państwa (aparaty państwowego) zmieniła się radykalnie. Zmienili się ludzie, ministerstwa i ich rola w gospodarce państwa. Diametralnie zmieniło się ustawodawstwo. Mamy zliberalizowany rynek walutowy i jesteśmy ekonomicznie związani z zupełnie inną częścią świata. Jeżeli autor tego nie zauważył, to nawet przytaczanie tych zmian nic nie zmieni, bo jak widzę wcale nie o rzetelną diagnozę tu chodzi. Nie przeczę, że nie brak anomalii w funkcjonowaniu państwa, ale absolutnie nie przeczy to ogromnym zmianom jakie zaszły.

Zgadzam się z autorem, że w budowie autostrad jesteśmy na końcu peletonu (potwierdzają to wskaźniki), ale sugerowanie że ich brak oraz generalnie zbyt słabo rozwinięta infrastruktura przyczyniły się do zróżnicowania miedzy Polską A i B to chyba efekt nieznajomości faktów. Powiększanie różnic to nie kwestia dróg czy torów. Co ciekawe, gdyby tak autor porównał nasycenie siatką dróg i torów Polskę z krajami UE byłby mile zaskoczony, kiedy się weźmie pod uwagę skalę różnic ekonomicznych pomiędzy Polską a krajami Europy Zachodniej (sugeruję tu pewnego rodzaju parytet). Siatkę dróg mamy wiec nienajgorszą, ale faktycznie ubogą w autostrady. Niemniej nie rozumiem jaki to ma związek z niedorozwojem Polski B. Jeżeli inwestor X zechce budować tam fabrykę samochodów, to i tak nie będzie tysięcy pojazdów transportował ulicami, a koleją. Ta akurat jest tam dociągnięta. Na problem dysproporcji rozwoju rzutują naturalne prawa ekonomiczne (rozmieszczenie przemysłu, ludzi, najefektywniejszych rynków rolnych itd.) i gwałtowność przemian ekonomicznych jakich doświadczyliśmy w ostatnich kilkunastu latach.

Nie będę się odnosił do wszystkich argumentów o jakości państwa, bo  na ogół są one na poziomie oceny wspomnianych wyżej struktury państwa i znajomości powodów ekonomicznych dysproporcji regionalnych.

Autor rozczarowany jest jakością pracowników administracji państwowej i trudnościami w przyciągnięciu najlepszych ludzi. Odpowiedź jest prosta. Jakość jest głównie funkcją wynagrodzeń. A jeżeli autor ma pomysł jak je podnieść powyżej na przykład bankowych, to oczekuje podpowiedzi. Niestety jak przystało na dobrego „reformatora” nie ma słowa na ten temat. No, może sugestia że ograniczenie kosztów funkcjonowania administracji i podniesienie efektywności. Czyli odpowiedź równie „dyżurna”. O źródłach i efektach finansowych ani słowa. Żyję w takim zabawnym kraju, gdzie mnóstwo ekonomistów ma pomysł na reformę, ale absolutnie nie chce podać szczegółów jak to zrobić. W kwestii płac sfery budżetowej zauważyłem, że ekonomiści występujący w mediach są po prostu bezsilni.  Dla sfery skomercjalizowanej to proste – poziom wyznacza rynek. Natomiast dla sfery budżetowej, ekonomiści musieliby wejść w rolę urzędników (waloryzacje, wskaźniki itd.), a na to mało kto ma odwagę.

Autor kilka razy porusza kwestię skomplikowanego prawa. Staram się śledzić publikacje porównujące nasze rozwiązania prawne i Europy Zachodniej (szczególnie obfity był tu okres pracy jako analityk branżowy) i to co mnie uderzało to brak poczucia by tam żyło się lżej pod tym względem. Obawiam się że tam (w tym „lepszym” świecie) prawo jest stabilniejsze z racji dłuższych tradycji wolnorynkowych. My tymczasem dopasowuje prawo do zmienionego ustroju oraz ponosimy koszty (mowa o błędach) koniecznej szybkości tego procesu. Ponadto paradoks polega na tym, że kapitalizm pod względem prawnym jest bardziej skomplikowany od socjalizmu. Można podać przykłady rynku nieruchomości i Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych. Pierwszy był lekceważony i nie miał takiego znaczenia w gospodarce socjalistycznej, a drugie po prostu nie istniały. Teraz musimy to szybko nadrabiać.

Teraz przejdę już do propozycji autora. „Nowatorskość” polega na przeniesieniu na grunt funkcjonowania państwa metod związanych z zarządzaniem przedsiębiorstwem. Dla dodania powagi autor każde z pojęć podaje w języku angielskim, co chyba ma podnieść siłę argumentów wobec braku ich merytoryczności. Problem jednak w tym, że państwo z mnogością swoich instytucji, to nie przedsiębiorstwo. Trudno znaleźć podmiot o takiej skali działania jak państwo przy równoczesnym pełnieniu szeregu funkcji. W przeciwieństwie do państwa, podmiot zajmuje się wytwarzaniem grupy usług lub towarów, tak długo jak to jest opłacalne. Państwo wypełnia nakazane mu funkcje bez względu na opłacalność w rozumieniu wolnorynkowym. Ponadto przedsiębiorstwo ma jednego (lub grupę) właścicieli, a w państwie najwyższe władze są efektem wolnych wyborów, podobnie jak władza w jednostkach samorządu terytorialnego. Szczególnie zwracam uwagę na ostatnie zdanie, ponieważ w reformatorskim zapędzie ekonomiści zdają się zapominać że mamy w Polsce demokracje, czyli wybieramy do władzy ludzi (bardzo różnych ludzi) by reprezentowali nasze poglądy i potrzeby chociażby – niestety – najgłupsze i nieuzasadnione.

Na początek autor proponuje zaimplementować planowanie stosowane w nowoczesnych przedsiębiorstwach. Niestety w artykule  nie podano przykładu nowoczesnego przedsiębiorstwa. Nie wiemy wiec czy ono istnieje w realnym życiu, czy tylko na księgarskiej półce. Z własnej praktyki zawodowej wiem, że z tym planowaniem w przedsiębiorstwach (prywatnych!) wcale znowu nie jest tak idealnie.  Zamiast teoretyzować, proponuję przyjrzeć się planowaniu przykładowo w jednostkach samorządu terytorialnego. Uważam że jest to całkiem rozsądnie w Polsce rozwiązane.

Nie wiem jak autor wyobraża sobie wprowadzenie zarządzania łańcuchem dostaw. Przypominam że państwo to szereg instytucji rozwleczonych po całym kraju. Czy materiały biurowe maja być kupowane w jednym miejscu i rozwożone po kraju? Autor wspomina o efekcie skali w zakupach, ale unika wskazania na jakim szczeblu. Gminy, powiatu, regionu, państwa? Autor sugeruje oszczędności nawet kilkudziesięciu miliardów złotych. Zamiast podać przykłady z życia, autor wywiódł kwotę z rzekomych pozytywnych skutków wdrożenia e-prokurement w przedsiębiorstwach (obniżka kosztów o 10%-40%). Przepraszam, ale za długo znam praktykę życia gospodarczego by uwierzyć w 20% czy 40%. Może to jedynie dotyczyć wybranych pozycji, które są jednymi z bardzo wielu. Ponadto kontrola kosztów jest już stosowana w JST.

Wg autora zanadto jest rozdrobniona księgowość czy administrowanie kadrami w administracji państwowej. Czy więc urzędnik z Warszawy ma decydować o zatrudnianie w urzędzie gminy Lubliniec? Nie wiem, bo autor kompletnie nie odnosi się do jakichkolwiek realiów. Im dłużej czytałem artykuł, tym coraz trudniej było mi się obronić prze wnioskiem, że autor ma dość słabą wiedzę z funkcjonowania struktur administracji państwowej. Wobec tego nie wiem czy stworzenie „centrów usług wspólnych” ma jakikolwiek związek z życiem. A może autor chciał powiedzieć, że gmin mamy za dużo lub ministerstw? Wtedy możemy podyskutować. Niestety autor jak ognia unika odniesień do realiów życia.

Uzyskane środki z redukcji kosztów, będą przeznaczone na podwyżki. W ten „prosty” i teoretyczny sposób autor zbilansował przychody i koszty swoich reform.

Najciekawsza było propozycja obniżenia kosztów obsługi klientów. Należy iść w kierunku zrozumienia ludzi i firm oraz wykorzystywać efektywne metody komunikacji oparte na call center, systemach głosowych i Internecie, sugeruje autor. Ciekawe czy autor wie, że niektóre gminy wprowadzają w życie normy ISO. Wg autora przykładem taniej obsługi są podobno banki. Problem w tym, że banki zainteresowane są tylko takim produktem i tylko takim klientem który przynosi zysk. Administracja państwowa natomiast musi obsługiwać ludzi korzystających z pomocy społecznej i przeprowadzać kosztowne akcje wymiany dowodów osobistych, a urzędnicy skarbowi muszą analizować skomplikowane zeznania podatkowe, m.in. dlatego ze Polacy chcą mnóstwa ulg w podatkach (zalecam lekturę sondaży). Niemniej autor tego nie dostrzega i idąc przykładem banków, twierdzi że dzięki temu usługi są w nich kilka-, kilkanaście razy tańsze. Jakość tego przykładu jest więc sama w sobie oceną merytorycznej strony propozycji autora, których wybrane przykłady podałem. Niestety propozycje pominięte w moim artykule, nie są lepsze.

Będę z uporem przytaczał tego typu postawy „reformatorskie”, bo pod pozorami naukowości wprowadzają one więcej zamieszania niż wartych do  wprowadzenie w życie propozycji. Informacje o zasadach i kosztach funkcjonowania administracji państwa są łatwo dostępne, więc autor powinien na nich pracować, tym bardziej że postawił odważną tezę o fatalnej kondycji administracji i rzekomo możliwe do osiągnięcia cięcia kosztów idące w dziesiątki miliardów złotych. W dokumentach finansowych gmin są informacje o kosztach ich funkcjonowania (dostępne na stronach internetowych). Można więc było przedstawić ciekawa zestawienie, dajmy na to budżetu miasta Warszawa i kosztów banków które mają siedzibę w stolicy.