OPINIE EKONOMICZNE

W „Rzeczpospolitej” z 5 marca 2007 r. pojawił się interesujący artykuł o konsekwencjach zmniejszenia klina podatkowego autorstwa Panów Janusza Jankowiaka i Mirosława Gronickiego. W dyskusji o klinie podatkowym w Polsce wreszcie zaczyna się na poważnie operować liczbami. Autorzy są zwolennikami jego obniżenia, niemniej jednak zwracają uczciwie uwagę że nawet ta dość skromna zmiana obciążeń (propozycja Ministerstwa Finansów) pociąga za sobą poważne konsekwencje dla finansów publicznych.

Od kilka lat klin podatkowy staje się negatywnym bohaterem w wszystkich dyskusjach ekonomicznych. Paraliżuje gospodarkę, pojedynczych przedsiębiorców i odpowiada za bezrobocie. To co mnie najbardziej intryguje i dziwi w tym sporze, to fakt iż większość osób używających tego argumentu chyba tak naprawdę ani w skali mikro ani w skali makro nie przeprowadzała symulacji możliwości zmian i ich rzekomo zbawiennych następstw oraz czynników, które ukształtowały klin na takim a nie innym poziomie.

Cieszę się więc, że w końcu ktoś zabrał się za liczby i przedstawił je do publicznej dyskusji. W przedstawionych wyliczeniach istotny jest dla mnie fakt wyznaczenia pola manewru. Zastanawia mnie jednak dlaczego w artykule i wśród zwolenników obniżenia klina podatkowego, tak łatwo przyjmuje się że uwolnione w ten sposób środki zasilą w całości płacę netto pracownika. Po pierwsze, jeżeli tak to jaki dla pracodawcy ma sens obniżenie klina skoro koszt pracownika pozostanie w zasadzie be zmian. To narusza przyjmowane niemal powszechnie założenie, że całkowity koszt zatrudnienia pracownika ma się radykalnie obniżyć. Po drugie jak przedsiębiorca wykorzysta tak uwolnione środki. Przedsiębiorca może jest wykorzystać poczynając od własnej konsumpcji po inwestycje. Ja, gdybym miał doradzać przedsiębiorcy prowadzącemu małą czy średnią firmę co zrobić z kilkoma tysiącami złotych, to zaleciłbym sprawdzenie czy aby nie warto wprowadzić nowocześniejszego systemu komputerowego do zarządzania przedsiębiorstwem, założenia porządnej strony internetowej, a może ubezpieczenia należności czy na zakup raportów w wywiadowniach gospodarczych o kontrahentach, a przede wszystkich na poprawienie struktury finansowania działalności. Koszt tych inwestycji jest porównywalny z korzyściami powstałymi w małej czy średniej firmie w ciągu roku, może dwóch w wyniku spadku składek. Szkoda że nikt nie pokusił się o przeprowadzenie sondaży wśród przedsiębiorców na co przeznaczą uzyskane środki. Wtedy dopiero będzie można się pokusić o symulację makroekonomiczną skutków zmian. Wątpię, by firma która nie ma kłopotów kadrowych, tak po prostu podniosła płacę netto.

Wracając do liczb, to nawet jeżeli ktoś przedstawia korzyści dla przedsiębiorcy to podaje je nominalnie. Proponowana przez rząd obniżka kosztów pracy to nawet nie margines w kosztach ogółem przeciętnego podmiotu gospodarczego w Polsce. Oczywiście ktoś może używać do przykładu małej firmy usługowej, gdzie koszty osobowe mogą stanowić większość kosztów. Między innymi dlatego od początku dyskusji o kosztach pracy i przyczynach bezrobocia intryguje mnie dlaczego akurat ta pozycja kosztów zdobyła taką popularność. Nie dziwi postawa organizacji pracodawców, ale ekonomiści i komentatorzy medialni powinni chyba zachować więcej dystansu do tej teorii. Niemal natychmiast od jej powstania, nastąpiło całkowite oderwanie się od realiów, czyli liczb. Konsekwencją tego zaczyna być pisanie o kosztach pracy w stylu „ale niestety są w Polsce koszty pracy”. Te „niestety” to przede wszystkim składki: emerytalna, rentowa i zdrowotna. A pisze się o tym w taki sposób i z takim oburzeniem jakby Polska była jakimś ewenementem w skali światowej. O ile mi wiadomo, to nie należy oczekiwać spadku finansowania służby zdrowia, a wręcz przeciwnie. W przypadku emerytur to raczej słychać nawoływania ekspertów do dodatkowego oszczędzania, bo większość Polaków może się rozczarować kiedy pozna swoją stopę zastąpienia w chwili przejścia na emeryturę. Jedynie w rankingu liczby rencistów zajmujemy jedno z wyższych miejsc w Europie. Tu na szczęście  w ostatnich kilku latach udało się radykalnie zmniejszyć ich liczbę i zapanować nad wydatkami na nich. Nieco lepiej sytuacja wygląda w pozostałych obciążeniach.

Wskaźnik tzw. klina podatkowego ma jednak trochę wad. Nie ujmuje faktu, iż systemy zabezpieczenia społecznego są mocno zróżnicowane. Dla tego porównywanie Polski do USA czy Meksyku – co też się zdarza w polskich mediach – nie żadnego sensu. Wskaźnik nie ujmuje również struktury dochodów podatkowych w poszczególnych krajach. Nie zamierzam w ten sposób deprecjonować wskaźnika klina podatkowego. Proponuje jednak analizować go na tle szeregu innych wielkości, w tym odnoszących wpływy podatkowe do PKB.

Tu dochodzimy do twierdzenie, które wyda może się wydać pozornie kontrowersyjne: klin podatkowy w Polsce wcale nie jest wysoki. Proponuje zapoznać się z wszystkimi publikowany o skali obciążeń statystykami. Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki, które ukształtowały składniki w liczniku i mianowniku wskaźnika, relatywnie niski poziom zatrudniania w Polsce, to zaryzykuje twierdzenie że wskaźnik jest relatywnie niski. Poprawa sytuacji gospodarczej i sytuacji finansowej niektórych funduszy, dopiero teraz pozwala na minimalne obniżki.

Powstaje pytanie jaki poziom usatysfakcjonowałby polskich przedsiębiorców i tą część środowiska ekonomicznego, która ich wspiera. Trudno odpowiedzieć, bo poza oczekiwaniem radykalnych zmian lub sugerowaniem że to tylko kwestia decyzji politycznej, nikt nie chce podać poziomu, który uważa za właściwy. W tym punkcie zatrzymali się również Panowie Jankowiak i Gronicki. Jeżeli są kilkumiliardowe rezerwy w wydatkach państwa, to wskażmy je, zgodnie z zasadą jakiej oczekujemy od polityków.

Porównanie obciążenia wynagrodzenia w Polsce i innych krajach z wielkością bezrobocia, wskazuje, że klin podatkowy ma niewiele wspólnego z niskim poziomem zatrudnienia w Polsce. Można odwrócić tok myślenia i zadać pytanie, o ile musiałby się klin zmniejszyć by wchłonąć bezrobotnych ponad poziom stopy bezrobocia w UE-15, przy założeniu że uwolnione w ten sposób środki będą w 100% przeznaczone na zatrudnienie dodatkowych osób. Klin musiałby się obniżyć przynajmniej o ok.1/5 i wolę nawet nie wspominać o konsekwencjach dla finansów publicznych.

Z całą pewnością nie powinniśmy wartości klina powiększać i sądzę że nie ma takiego zagrożenia. Nie namawiam do osiągania poziomu klina podatkowego jak Niemczech , Belgii czy Szwecji. Mamy realne szanse w niewielkim stopniu go zmniejszyć w najbliższych latach  a i to przy wykorzystaniu trochę sztucznych metod, czyli likwidacji niektórych funduszy i przeniesieniu ich zadań na budżet, co też śmiało postulują środowiska przedsiębiorców. Być może Ci którzy operują określeniami o „dużych”, „wysokich” itp. obciążeniach finansowych pracy, oczekują w rzeczywistości poważnej redukcji głównych składek. Można przemyśleć, tylko wpierw trzeba mieć odwagę publicznie powiedzieć, że ochrona zdrowia i oszczędzanie na tzw. jesień życia to problem obywatela a nie pracodawcy i państwa. Problem w tym, że te same środowiska i osoby które wyrażają oburzenie wysokością obciążeń, były zwolennikami wstąpienie do UE, co w jakimś stopniu determinuje polski model gospodarki rynkowej.  Wobec tego porównanie z krajami z innych obszarów gospodarczych lub z innych okresów gospodarczych nie ma żadnego sensu.

Mam nadzieję, że artykuł Panów Jankowiaka i Gronickiego zmusi innych uczestników dyskusji, którzy mają dostęp do mediów i do kształtowania opinii publicznej, do operowania liczbami oraz sprowadzenia dyskusji na ziemię. Inaczej będziemy zdani bardziej na lobbowanie, jak w przypadku teorii przedstawicieli Lewiatana, którzy dwa a dni później w „Rzeczpospolitej” przedstawili teorię według której w Polsce możliwy jest rzekomo wzrost płac netto o 10% przez kilka lat., przy założeniu spełnienia ich postulatów dotyczących kosztów pracy.

Marek Żeliński, marzec 2007

Kilka miesięcy temu wspominałem o „świńskiej górce” przy okazji omawiania miesięcznych wyników gospodarki. Chciałbym do tego tematu wrócić, bo rynek wieprzowiny jest akurat przedmiotem sporu pomiędzy Ministrem Rolnictwa i Premierem. Może nie tyle przedmiotem sporu, bo Premier nie oponuje, ale przedmiotem żądań Ministra. Wobec spadku cen skupu wieprzowiny, Minister stanowczo żąda interwencji pod postacią zwiększenia rezerw krajowych. Jedynym głosem sprzeciwu przedstawiciela rządu jaki odnotowałem w mediach, była opinia Pani Gilowskiej. Przypomniała Ona, że zjawisko „świńskiej górki” jest znane od dawna, a więc nikt nie powinien być zaskoczony wzrostem podaży wieprzowiny i spadkiem cen. Pani Minister przesadziła jedynie, mówiąc że górkę można przewidzieć z dokładnością do 1 tygodnia. Niemniej głos ten warto odnotować i pochwalić, bo w całym medialnym zgiełku trudno było się zorientować o co chodzi.  Dziennikarze skupili się na różnicy zdań w rządzie, nie wyjaśniając przy tym istoty problemu. Kiedy rolnicy przyszli pod budynek rządu w Warszawie, nikt nie podsunął im mikrofonu, by w głównych wydaniach programów informacyjnych mieli okazję przekonać widzów dlaczego oczekują interwencji rynkowej. W efekcie powstało wrażenie, że to znowu jakiś problem gdzie rząd spóźnia się z reakcją. UE dopuszcza interwencje rynkową na rynku wieprzowiny, ale nie robi tego na zawołanie, bo zdaje sobie sprawę że jest to ingerencja w mechanizm rynkowy. Generalnie interwencje mogą zapobiegać załamaniu rynku, ale celem nie może być jego stabilizacja.

Na załączonych ilustracjach nałożyłem na siebie przebieg dwóch ostatnich „górek” oraz aktualną. Ilustracje obejmują liczbę sztuk oraz ceny skupu. Pełny cykl trwa ok. 3,5 roku. Przebieg cyklu jest dość podobny, niemniej każda kolejna „górka” nie jest wierną kopią poprzednich. Najwyższy poziom pogłowia osiągany jest po ok. 2 latach od rozpoczęcia cyklu. Spadek wydaje się trwać nieco krócej niż wzrost, bo ok. 1,5 roku. Już po dokładnym przyjrzeniu się wykresom widać, że precyzyjne wskazanie szczytu „górki” jest niemożliwe. Zresztą tempo wzrostów i spadków jest zmienne i może rzeczywiście zmylić producentów. Na to należy nałożyć rozkład cen skupu w trakcie całego cyklu oraz koszty produkcji, które również mają wpływ na kształt, czy też przebieg całego cyklu. Ostatecznie więc cykl oraz fakt że ma miejsce jest funkcją wielu zmiennych.

Przygotowując się dawny czas temu do napisania opinii o branży przetwórstwa mięsnego, natknąłem się w materiałach bodaj Agencji Rynku Rolnego na określenie przyczyn powstania „świńskiej górki”. Dla osoby, która zanalizuje to zjawisko w szerszym tle, wyniki badań ARR wydadzą się oczywiste. Cykliczność rynku wieprzowiny jest rezultatem przenikania się słabej umiejętności oceny rynku przez producentów żywca, rezultatów cyklu, czynników sezonowych oraz przypadkowych. Wahania cykliczne i trendy wyjaśniają 55%-60% zmienności rynku. Wahania sezonowe wyjaśniają 32%-35% (np. ceny pasz i skutki interwencji na rynku rolnym), a przypadkowe 8%-10% (np. choroby, klęski żywiołowe). Istotnym czynnikiem, który można zaliczyć do wahań sezonowych, jest zmiana opłacalności w innych segmentach działalności rolniczej. To dodatkowo wpływa na zwiększenie lub zmniejszenie zainteresowania chowem trzody chlewnej. Zachętą do skorzystania nawet w ostatniej chwili z koniunktury rynkowej na rynku wieprzowym jest krótki okres płodowy świni – niecałe 4 m-ce. Każdemu więc się wydaje, że zdąży się „załapać”  na dobre ceny. W efekcie spora część drobnych hodowców doprowadza do przegrzania rynku i z nadzieją na odrobienie strat jedzie do Warszawy na manifestację. Zresztą wnioskowane przez Leppera zakupy dla powiększenie rezerw strategicznych to tylko 80 tys. ton, czyli kilka procent rocznego skupu. Nie wykluczone, że skończy się na znacznie mniejszej ilości. Interwencje to za każdym razem wdzięczny temat do pretensji i zarzutów. Trafienie we właściwy moment na rynku to nie lada sztuka dla decydentów.

Powyższym zarysowaniem problematyki „świńskiej górki” nie zamierzam usprawiedliwiać rolników. Przeciwnie, co potwierdzam w przytoczonej opinii ARR. Ten rynek daje się przewidzieć w pewnym zakresie i zarówno GUS jak i wydawnictwa oraz internetowe strony rolnicze pełne są informacji, które pozwalają przewidzieć ze sporą dokładnością (powiedzmy że nawet do dwóch kwartałów) co się będzie działo. Spotkałem się nawet z analizą rynku na bazie obserwacji pogłowia w różnej fazie rozwoju. Przypominało mi to trochę analizę techniczną na rynku akcji. Wobec powyższego, rolnicy powinni mieć głównie pretensje do siebie, bo obecna sytuacja to jeszcze nie załamanie rynku z powodów, których nie dało się przewidzieć.

Dla przeciętnego Polaka perturbacje na rynku wieprzowiny są widoczne w niewielkim stopniu. Zmiany cen na rynku detalicznym nie są tak silne jak w skupie. Cykle na rynku skupu wpływają częściowo na ceny detaliczne całego kszyka spożywanych gatunków mięs. Bez względu na fazę cyklu wieprzowina przeważa na naszych talerzach i zmiany w skupie wieprzowiny w marginalnym stopniu wpływają na substytucję pomiędzy drobiem a wieprzowiną.

Czy „górka świńska” to jakaś specyficzna anomalia rynkowa? Niekoniecznie. Jest więcej przykładów w gospodarce, gdzie występują cykle. Zresztą cała gospodarka ma tendencje do cyklicznego rozwoju, co wymaga interwencji banków centralnych (zmiana stóp procentowych). Nie powinna chyba też razić niechęć części hodowców do dokładnej analizy rynku. W końcu kilka dni temu inwestorzy giełdowi przystąpili do panicznej sprzedaży akcji, i to mimo że od kilku miesięcy związani z rynkiem fachowcy uprzedzają że rynek jest przegrzany. Tak więc rolnicy są trochę jak inwestorzy lokujący w akcyjnych funduszach inwestycyjnych. Jest tylko jedna różnica – inwestorzy nie strajkują pod gmachami rządowymi w Warszawie.

Marek Żeliński, marzec 2007

Zieloni 2004 występując w obronie Doliny Rozpudy, przedstawili w Gazecie Wyborczej swoje poglądy na ekonomikę transportu, czy nawet gospodarkę ogółem. Czy naprawdę każdy może wypowiadać się na wszystkie tematy bez przygotowania i sprawdzenia faktów? Czy warto stosować metody dezinformacji, by na takiej podstawie budować zaufanie do swoich haseł? Sądzę, że daję się one obronić i bez tego.

[more]

Jak każdy Polak lubię mieć zdanie na każdy temat. Niemniej zawsze staram się sobie odpowiedzieć na pytanie czy mam odpowiednią wiedzę, żeby to zdanie jednoznaczne posiadać. No i bywa różnie. Niestety ja również nie jestem człowiekiem wiedzącym wszystko i wtedy, jeżeli koniecznie chce uczestniczyć w dyskusji, staram się odpowiednio często używać słów „jeżeli”, „przy założeniu, że” itp.

W przypadku ochrony Doliny Rozpudy mam niewiele do powiedzenia, ale z ciekawością przyglądam się tej sprawie. Doliny niestety nie znam, podobnie jak problemów drogowych Augustowa. Oczywiście jeżeli coś jest ładne, to to chrońmy. Pytanie tylko o koszty, a w tym przypadku o koszty alternatywnego połączenia drogowego. Przyznam z pokorą, że ekonomia generalnie wykazuje obojętność wobec środowiska, a przynajmniej do czasu kiedy jego zniszczenie nie utrudnia istnienia podmiotu gospodarczego czy większego ekonomicznego bytu. Świetnym przykładem jest tu spór przedstawicieli branż wykorzystujących drewno jako surowiec do produkcji a Lasami Państwowymi. W działalności gospodarczej moralność jest wyznaczana przez zysk netto. Dobrze więc, że są ludzie którzy patrzą na to z innej perspektywy i chcą zwrócić na ten problem uwagę.

Ale po co o tym piszę? Przeczytałem w gazecie Wyborczej z 23 lutego 2007 r. list do Redakcji podpisany przez Zielonych 2004. Im właśnie dedykuję cztery pierwsze zdania. Ja po przeczytaniu tego listu wiem tylko, że Zieloni nie są dla mnie autorytetami ekonomicznymi i po kilku jeszcze tego typu tekstach będę się zastanawiał czy będą nimi w dziedzinie ochrony środowiska. Tu zresztą nie trzeba znać się na ekonomi, tylko zadać sobie kilka pytań i na nie odpowiedzieć.

Zieloni 2004 wskazują, że wzorem innych państw powinniśmy wprowadzić w końcu w życie zapowiadaną od lat akcję „Tiry na tory” i w taki o to prosty sposób problem zniknie. Otóż transport samochodów czy kontenerów koleją może mieć sens ekonomiczny na dłuższe dystanse. Należy pamiętać, że Augustów obsługuje ruch lokalny i tranzytowy krótkiego- i dalekiego zasięgu. Skoro transport ciężarówek koleją nie cieszy się wielką popularnością, to dlatego że jego opłacalność nie jest taka oczywista i proponuję nie szukać winnego w PKP. Nic mi również nie wiadomo, by kilka innych spółek kolejowych spoza Grupy PKP które z powodzeniem z roku na roku zdobywają krajowy rynek transportu towarowego, chciało wejść na rynek przewozów tzw. Tirów. Proponuję Zielonym przyjrzeć się takim parametrom w transporcie jak koszt i czas, a może przede wszystkim czas. Warto te parametry sprawdzić w  przypadku transportu samochodowego i oferty kolejowej. Jak wspomniałem, ekonomia ma problem z dokładnym rachunkiem kosztów pomiędzy działalnością gospodarczą, korzyścią dla społeczeństwa (elektrownie atomowe!), a krzywdą wyrządzaną środowisku, faktyczną i potencjalną. Na konflikt gospodarki i środowiska będziemy zdani już chyba zawsze. Zieloni przywołując w liście przykłady Austrii, Niemiec i Szwajcarii chyba świadomie nie wspominają istotnej rzeczy, bo trudno uwierzyć w taką niewiedzę. W krajach tych do wymuszenia korzystania z transportu kolejowego wykorzystuje się bodźce finansowe (upusty, dotacje, kary, opłaty) lub administracyjne, czyli określenie w przepisach prawa, co jest zakazane. Wymienione kraje wskazują też na coś innego. Na szeroko rozumianą ochronę środowiska i jego walorów krajobrazowych stać państwa bogate, bo niejednokrotnie pociąga to za sobą konsekwencje dla finansów państwa. My niestety jesteśmy państwem na dorobku i nawet jeżeli wiemy obecnie, że warto zwiększyć przykładowo udział transportu rzecznego, to niestety wymagać to będzie poważnych nakładów finansowych na udrożnienie szlaków wodnych i finansowych zachęt na ich wykorzystywanie (np. tzw. Ustawa „złomowa” dla przedsiębiorstw żeglugowych). Niestety podmioty prywatne nie maja ani ochoty ani środków na podjęcie się tego problemu. W programie rozwoju transportu w Polsce, właśnie z powodu braku środków żegluga śródlądowa jest na jednym z ostatnich miejsc.

W okresie pracy jako analityk branżowy, miałem okazję wniknąć w problematykę poszczególnych gałęzi transportu w Polsce i w Europie. Proste porównania wskazują, że i tak nic nie zatrzyma rozwoju transportu drogowego w Polsce i nie mogło go zatrzymać do tej pory. W UE ten problem dawno zauważono i dlatego promuje się wykorzystywanie wszelkich dostępnych środków na rzecz rozwoju innych form transportu (kolej, rzeki, wody przybrzeżne). W Polsce problem ten był tym poważniejszy, ze silnemu wzrostowi transportu drogowego od początku lat 90-tych obiektywnie (brak pieniędzy!!) nie mogło sprostać drogownictwo. Przykład Augustowa jest tu idealny. Miast, które powinny mieć od dawna obwodnice jest mnóstwo. Dla samej tylko Warszawy koszt takiej obwodnicy i wyprowadzenia ruchu tranzytowego poza miasto jest liczony w miliardach złotych.

Proponowane w omawianym liście jako dobre takie rozwiązanie jak zielona fala, kładki dla pieszych, oznakowanie dróg, trudno traktować poważnie. Nie kwestionuje tego typu rozwiązań, ale one tylko w niewielkim stopniu udrażniają ruch. To nie może zastąpić budowania dróg czy poszerzania już istniejących.

Trudno dalej polemizować z wizją transportu przedstawioną przez Zielonych 2004. Musiałbym zapisać kilka stron informacji na podstawie źródeł, które tak samo jak dla mnie są łatwo dostępne (prasa ekonomiczna, internet itd.) dla Zielonych. To tylko kwestia chęci.

Ciekawy jestem czy w kwestiach budowlanych, jakie poruszają w liście (budownictwo na terenach podmokłych),  Zieloni są tak dobrzy jak w ekonomice transportu.

 Marek Żeliński, marzec 2007

W dyskusji o bezrobociu w Polsce istnieją dwie skrajne opinie. Jedni mówią że jest i podają że może nawet większe niż podaje GUS. Inni – że nie ma. Wszystko byłoby dobrze gdyby nie to, że mowa o 2,3 mln Polaków wg GUS. Co gorsza, ta druga opinia wypowiadana jest przez bardzo szanowanych ludzi lub prezentowana w mediach uchodzących za opiniotwórcze wśród polskiej intenligencji czy też klasy średniej.

[more]

W jednym z ostatnich numerów „Polityki” (20 stycznia 2007 r., nr 3) zamieszczono artykuł o wynagrodzeniach w gospodarce, poruszając przy tym kilka innych problemów jak edukacja, emigracja zarobkowa czy bezrobocie. Zwróciłem na tą publikacje uwagę bo w intencji Autorki artykuł miał mi (czytelnikowi) pomóc zrozumieć przyczyny obecnej sytuacji na rynku pracy.  Artykuł ten jest dość dobrym przykładem na popularne obecnie spojrzenie na kwestie bezrobocia, gdzie więcej prywatnych przekonań i wyznawanych poglądów ekonomicznych, niż faktów które miałyby je potwierdzić.

Wpierw oberwało się „żałośnie nieporadnemu systemowi kształcenia”. Wg Autorki, Państwo nie orientuje się i nie jest przygotowane do śledzenia zmian na rynku pracy. Podobno w Ministerstwie Pracy urzędnicy nie wiedzą jakie są obecnie najbardziej poszukiwane zawody na rynku. W to akurat trudno uwierzyć, bo z najprostszych raportów z urzędów pracy czy informacji o tym co dzieje się w gospodarce dość łatwo można to wywnioskować. A przewrotnie zapytam: a nawet gdyby wiedzieli, to co z tego? Wyczuwam tu nutkę pretensji do Państwa (tzn. władz). Znowu miało coś za nas zrobić i zatrudnić kilku-kilkunastu urzędników zajmujących się prognozowaniem podaży pracy. Niestety rola Państwa w procesie ograniczania bezrobocia jest dość ograniczona. Tu większą role odgrywa prawo popytu i podaży, nawet jeśli w naszych warunkach zadziałało dość brutalnie generując olbrzymie bezrobocie. Popyt na zdobycie kwalifikacji jest głównie generowany przez informacje bieżące, a więc to co widzimy i doświadczamy na rynku pracy. Jeżeli więc obecnie do zakładów lotniczych w płd-wch Polsce poszukuje się osób do obsługi obrabiarek i jest z tym problem, to dlatego że kilka lat temu były zwolnienia w zakładach lotniczych i ludzie to pamiętają. Dla nich pozostała pamięć o zawodzie, który nie zagwarantował zatrudnienia w tamtym rejonie Polski i obecnie być może pracują w Irlandii jako wykwalifikowani robotnicy budowlani.

W urzędach pracy są na ogół oferty dla osób o niższych kwalifikacjach lub takich, które są być może zbyt nieporadne na rynku pracy by znaleźć prace samodzielnie. Państwo w tym przypadku może jedynie oferować kursy i szkolenia, co też robi. Państwo natomiast nie ma wpływy na oferowany poziom wynagrodzeń. O tym decydują przedsiębiorcy. Płacą tyle ile mogą, bądź tyle ile chcą. Państwo ma wpływ na kształcenie przyszłych pracowników, ale o ile dobrze pamiętam, to kilka lat temu również media postulowały ograniczenie szkolnictwa zawodowego ze względu na zachodzące zmiany gospodarcze oraz koszt utrzymywania szkół. Przy tych postulatach mało kto się pokusił o ocenę gospodarki i jej przyszłość, by na tej podstawie oszacować przyszłe zapotrzebowanie na pracę. Proponuje spojrzeć na liczby prezentujące zmiany w polskim szkolnictwie w ubiegłych latach.

W dalszej części artykułu Autorka prezentuje żale jednego z przedsiębiorców, że brak mu szwaczek do pracy za 1,4 tys. brutto. To dobry przykład na powrócenie do roli Państwa. Powiedzmy że Pani Minister Kalata o tym wie i nawet przewiduje wzrost zatrudnienia oraz kieruje na kształcenie szwaczek znaczne środki. Ale jest pewien problem: zatrudnienie za 1,4 tys. brutto. Argumentacja tegoż przedsiębiorcy, że Chińczycy produkują bieliznę taniej, więc – taki można wyciągnąć wniosek – Polacy mają się godzić na 1,4 tys. pln nie ma żadnego sensu. Równie dobrze można inaczej postawić pytanie: czy założenia przyjęte do planów finansowych firmy były prawidłowe?

Na stronie 6-tej pojawia się informacja, jak kilka innych w artykule, mająca udowodnić że z tym bezrobociem w Polsce to wielka lipa. Opierając się na statystykach bezrobocia wg BAEL (Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności) Autorka dowodzi, że 1,5 mln Polaków zaliczanych do bezrobotnych, tak naprawdę pracuje, z tym że na czarno. A dalej: „bezrobocie się skończyło, tylko urzędy pracy o tym nie wiedzą”. Czyli zamiast ok. 15% bezrobocia mamy 6%. To jest właśnie to czego w dyskusji o polskiej gospodarce najbardziej nie lubię. Jeżeli ktoś w imię posiadanych poglądów ekonomicznych z czymś nie potrafi się pogodzić, to najlepiej jest to kompletnie zanegować i stwierdzić, że liczby oszukują. Po prostu jeżeli ktoś chce zaprzeczyć istnieniu bezrobocia w Polsce, to powinien jednak bardziej się uzbroić w fakty i liczby. Inaczej są to już tylko domniemania.

Tymczasem liczby nie oszukują, tylko nie zawsze da się nimi wszystko przedstawić. Szarą strefę w gospodarce się nie liczy, tylko szacuje i pracę na czarno podejmuje się na ogół z konieczności niż chęci. Przez kilka lat mieliśmy rynek pracodawcy i osoby o niskich kwalifikacjach dotkliwie to odczuły. Przypomnę, że 85% bezrobotnych pozbawionych jest prawa do zasiłku i korzyścią posiadania przez nich statusu bezrobotnego jest tylko ubezpieczenie zdrowotne oraz zaświadczenia potrzebne przy ubieganiu się o niektóre usługi (formy pomocy) czy świadczenia społeczne. Niestety bardzo trudno jest wskazać ilu z bezrobotnych rzeczywiście nimi jest i ilu nie ma ochoty w ogóle pracować.

 Zjawisko bezrobocia również mnie intryguje i przyznaje, że nie potrafię na podstawie posiadanych mnóstwa danych precyzyjnie wskazać ile osób powinniśmy wykreślić ze statystyk. Biorąc pod uwagę, że polska statystyka i przepisy stale zbliżają się do rozwiązań UE, to sądzę że tam status bezrobotnego uzyskuje się na zbliżonych zasadach. Stąd spotykane czasami stwierdzenie, że po usunięciu ponad 1 mln leniwych lub pracujących na czarno Polaków ze statystyk sprowadzi nas do poziomu bezrobocia jak w UE jest trochę naciągane.

A co mówią liczby? Żeby nie zanudzać słupkami danych, pójdę na skróty i zwrócę uwagę na takie informacje jak geograficzny, wiekowy rozkład bezrobocia, czas pozostawania bez pracy czy kwalifikacje, udział bezrobotnych mieszkających na wsi. Dopiero po dokładnym zapoznaniu się z tymi liczbami i tym co dzieje się w gospodarce można pokusić się o szacunek  bezrobocia i tego na ile ma to być naszym problemem i czy  powinniśmy tym ludziom opłacać składkę zdrowotną i inne świadczenia

Moim zdaniem, osób co do których moja skłonność do pomocy finansowej i nadopiekuńczości za moje podatki radykalnie maleje jest 0,6 mln – 0,7 mln, a więc o połowę mniej niż w przytaczanym artykule. Jednak wskazanie takiej osoby nie jest łatwe. Trzeba jej udowodnić pracę na czarno i dalej precyzować parametry określające, że ktoś trwale uchyla się od podjęcia pracy. Ponadto ewentualne sankcje nie powinny dotykać członków rodziny.

Nie ukrywam, że jest to szacunek, bo nie sposób dokonać tu precyzyjnych obliczeń. Przypomnę, że jeszcze do niedawna popularna była teza o rzekomym braku mobilności Polaków, co miało utrudniać spadek bezrobocia. Zjawisko jeszcze trudniejsze do wyliczenia, choć możliwe do szacowania. Otwarcie rynków pracy krajów UE i wyjazd kilkuset tysięcy Polaków, często ze słabą lub żadną znajomością obcego języka, obaliło ten mit. Obserwując media, nietrudno odnieść wrażenie że wywołało to spore zamieszanie intelektualne wśród ekonomistów, polityków czy dziennikarzy, którzy zamiast liczbami posługują się zmyślonymi teoriami do wyjaśniania rzeczywistości.

Czy ostatnie zmiany na rynku pracy i zmiany wynagrodzeń powinny nas tak bardzo dziwić,  nawet jeśli trudno je było przewidzieć (mam na myśli brak rąk do pracy w niektórych zawodach)? Odpowiedź specjalnie ograniczę do popularnych ostatnio pracowników budowlanych. Proponuje przy tym zapoznanie się z moja analizą dot. budownictwa żeby sobie uświadomić jakich zmian doświadczyło budownictwo. Analizując strukturę zatrudnienia w gospodarce na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, widać że budownictwo należy do grupy działów gospodarki o największej zmianie zatrudnienia. Co oczywiste, na to nałożyły się zmiany wynagrodzeń. W 1994-95 średnie wynagrodzenia w budownictwie ustępowało 7%-8% średniemu wynagrodzeniu w gospodarce, by po ok. 5 latach wzrosnąć do 102%. Przypominam że działo się to przy wysokiej dynamice wynagrodzeń w gospodarce. W latach 1996-1998 wynagrodzenia w budownictwie rosły o od 7%-11% realnie rocznie. W nowej dekadzie zatrudnienie w budownictwie spadało silnej niż w innych skomercjalizowanych działach, a realne wynagrodzenie praktycznie stało w miejscu. Odwrócenie trendów, i to dość mocne, miało miejsce w 2005 r. i trwa do dzisiaj. Połączenie wzrostu gospodarczego, który wygenerował znaczny popyt na usługi budowlane oraz otwarcie rynków pracy UE zrobiło co zrobiło.

Apelowanie przez dziennikarzy czy polityków opozycji, by rząd lub parlament zrobili „coś” by Polacy wrócili do kraju jest trochę zaskakujące i wskazuje na niską orientację w temacie. Postulowanie ograniczenia obciążeń wynagrodzeń, nie ma tu nic do rzeczy, bo możliwe zmiany to jedynie margines obciążeń związanych z wynagrodzeniem.

Przykro mi, ale tak jak w poprzednich latach, będziemy musieli poczekać na zadziałanie prawa popytu i podaży na rynku pracy. I nie widzę w tym nic złego jeżeli przejściowo pracownik budowlany o przeciętnych kwalifikacjach będzie zarabiał więcej niż magister ekonomii po studiach.

 Marek Żeliński, luty 2007