OPINIE EKONOMICZNE

Jakiekolwiek pomysły zmierzające do ułatwienia Polakom życia generalnie zasługują na pochwałę. Związek Banków Polskich jest jednym z uczestników programu „Koalicja na rzecz rozwoju obrotu bezgotówkowego i mikropłatności”. W dużym skrócie, program zawiera działania zmierzające do zwiększenia obrotu bezgotówkowego w kraju. Inicjatywna cenna, choć trzeba przyznać, że akurat ta sfera naszego życia i tak bez specjalnych zachęt rozwija się niezwykle dynamicznie. Gdyby tak jeszcze sektor państwowy robił w elektronizacji życia społeczno-gospodarczego postępy w takim tempie jak sektor prywatny, byłoby już całkiem idealnie.

Zaniepokoił mnie jeden z pomysłów programu jaki ma trafić pod rozpatrzenie komisji „Przyjazne Państwo”, jak podaje „Parkiet”. Otóż ZBP proponuje by wszelkie wynagrodzenia przekazywano obywatelom na rachunek bankowy. Inaczej mówiąc, ZBP proponuje zniesienie zapisu o wypłacie wynagrodzenia w gotówce i zastąpienie go obowiązkowym kontem. Zgodnie z prawem podstawową formą przekazywania wynagrodzenia jest wypłata w gotówce. Oczywiście niezwykle powszechne jest przelewanie na wskazane konto bankowe, ale (również zgodnie z prawem) zakład pracy musi mieć zgodę przedstawicieli załogi na takie rozwiązanie. Dla obydwu stron rozwiązanie takie jest bardzo wygodne i zmniejsza koszty. Niebagatelny jest też argument o zwiększeniu bezpieczeństwa.

Według różnych danych, konto osobiste posiada od 54% do 60% Polaków. Przypuszczam, że dominująca większość z nich jest z tego zadowolona. Czy warto więc uszczęśliwiać pozostałe 40%? Moim zdaniem, nie. A do tego obawiam się że intencje ZBP nie są do końca czyste i to z kilku powodów. Zanim to wyjaśnię, warto scharakteryzować osoby które konta do tej pory nie mają. Przede wszystkim są to osoby, o na tyle niskich zarobkach/świadczeniach, że niemal całe wydają w ciągu miesiąca. Dla nich więc konto nie stanowi przesadnej atrakcji. Wątpliwe jest osiąganie z tego tytułu korzyści finansowych, ponieważ konta mają niemal zerowe oprocentowanie i koszty w postaci prowizji. Oczywiście można szukać konta z funkcją lokaty, czyli swego rodzaju hybryd. Jednak ich funkcjonalność bywa znacznie mniejsza i są mniej opłacalne o ile w ogóle. Ponadto od momentu otrzymania świadczenia na rachunek, wypłaty powodują jego uszczuplenie do zera, więc stan konta od jakiego są liczone odsetki jest stosunkowo niski. Dla osób które nie mają dostępu do komputera, i których nie interesują osiągnięcia z dziedziny techniki i telekomunikacji, kontakt ze swoim kontem ograniczy się do bankomatu i najbliższej placówki banku. Zamiast więc pracownika Poczty Polskiej, (przedsiębiorstwa które pełni rolę podmiotu użyteczności publicznej), który przyniesie i w drzwiach mieszkania przekaże pieniądze, potencjalny nowy klient banku, musi pofatygować się do banku lub bankomatu. Problem w tym, że dostęp do infrastruktury bankowej łatwo dostępny jest głównie w miastach.

Kwestie przymusowych kont postawiłbym w postaci zestawienia przymusu i korzyści. Czy ZBP zagwarantuje, że będzie to opłacalne dla np. emerytów? Przede wszystkim koszty związane z prowadzeniem konta przekroczą korzyści finansowe. Dodatkowo banki za pomocą bodźców finansowych próbują zniechęcić do bezpośredniego kontaktu z placówkami (mam na myśli operacje dokonywane w „okienkach” jak wpłaty, wypłaty i przelewy) za pomocą bolesnych prowizji by zachęcić klientów do korzystania z bankowości elektronicznej. Utrudnia się w ten sposób poszukiwanie najtańszych form dokonywania comiesięcznych płatności osobom fizycznym, a tabele opłat i prowizji ulegają częstym  zmianom.

Wygląda na to, że ZBP byłoby wygodnie ustawowy przymus korzystania z banków rozszerzyć z podmiotów gospodarczych na osoby fizyczne. O ile w przypadku podmiotów można to jeszcze  uzasadnić, to w przypadku osób fizycznych niekoniecznie. Mogę mieć tylko nadzieję że omawiany pomysł ZBP nie jest podyktowany bieżącą sytuacją sektora bankowego i nie ma na celu poprawy płynności banków. Dla banków byłoby to niezwykle wygodne i opłacalne, ponieważ kilka mld złotych wpłynęłoby na konta bankowe  i w części (chociaż niekoniecznie  w tym samym banku) pozostałoby w sektorze. Mam przykładowo na myśli wszelkie comiesięczne opłaty jak czynsz, energia itd. Pieniądze ten zmieniałyby jedynie właściciela w sektorze bankowym, z osoby fizycznej na – powiedzmy – dostawce energii elektrycznej.

Argument, iż w niektórych krajach taki przymus (własne konto) istnieje, mnie nie przekonuje i nie rozumiem dlaczego słowo „promocja” (w dokumencie jest mowa o promocji płatności bezgotówkowych) ma polegać na przymusie. Program „Koalicja na rzecz rozwoju obrotu bezgotówkowego i mikropłatności” wspomina też o walce z tzw. wykluczeniem bankowym. Mowa o osobach które nie mając kontaktu z bankiem i stosowaną tam techniką są rzekomo wykluczane. Nikt wbrew sobie się nie wyklucza.

Obrót bezgotówkowy z całą pewnością warto promować, a  w wielu płaszczyznach funkcjonowania państwa, gospodarki i społeczeństwa daje się uzasadnić nawet i przymus. Nie widzę jednak istotnych powodów dla których akurat osoby fizyczne miałyby być zmuszane do korzystania z banków. Wolałbym by banki po prostu zabiegały o klientów ciekawą ofertą.

Czytając wszelkiej maści opracowania w mediach dotyczące przyjęcia euro, chwilami odnoszę wrażenie, że jestem świadkiem akcji marketingowej,  w której publicyści/ekonomiści zachęcający mnie do euro zachwalają towar niezbyt rozsądnie szafują argumentami. Wg zasady: „grunt, żeby sprzedać”.

Zwracam na to uwagę, ponieważ zazwyczaj zwolennikami euro są osoby o poglądach kojarzonych z liberalnymi i o niejednokrotnie dużej wiedzy ekonomicznej i świadomości makroekonomicznych mechanizmów i zależności. Niemniej w dyskusji o euro, każda ze stron (przy założeniu uproszczonego podziału na tych „za” i tych „przeciw”) używa swego rodzaju marketingu dla powiększenia grona zwolenników. Przypomina mi to źle rozumianą agitację polityczną, z którą na polu makroekonomii wciąż trudno mi się pogodzić.

Jednym z argumentów mających zachęcić do przyjęcia euro jest niższa stopa procentowa, jaką będziemy mieli po wejściu do strefy euro. Jeżeli tak, to dlaczego już obecnie ci ekonomiści i publicyści nie przyjmują „gołębiej” postawy i nie apelują od lat o niższą stopę procentową. Wręcz przeciwnie. Zazwyczaj makroekonomistów o „jastrzębim” nastawieniu określa się jako bardziej odpowiedzialnych. Otóż problem z gospodarką taką jak nasza polega na tym, że ma ona skłonność do szybszego wzrostu, m.in. dzięki skłonności gospodarstw domowych do nadrabiania luki konsumpcyjnej i niwelowania przez podmioty gospodarcze luki w wydajności i poziomu rozwoju. W efekcie bywa, że gospodarka może się rozwijać w tempie grożącym gwałtownym spowolnieniem w wyniku ewidentnego przegrzania, czy z powodu z powodu narastającej nierównowagi makroekonomicznej. Przykład krajów nadbałtyckich jest aż nadto wymowny. To m.in. z tego powodu w krajach rozwijających się, stopa referencyjna ustalana przez bank centralny jest wyższa niż w krajach rozwiniętych. W dłuższym terminie, dotyczy to zarówno stopy nominalnej jak i realnej. Można zaryzykować twierdzenie, że gdybyśmy mieli euro wcześniej, to bieżąca korekta tempa PKB byłaby silniejsza. Stąd jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest zejście stóp rynkowych do poziomów notowanych w krajach strefy. By mieć pewność, że nie jest to tylko wynikiem przejściowych wahań rynkowych, Komisja Europejska oczekuje spełnienia kryteriów makroekonomicznych (dług publiczny do PKB, deficyt finansów publicznych czy inflacja). Te trzy pozornie proste wskaźniki, utrzymane zgodnie z wymaganiami długoterminowo przez kraj chcący przyjąć euro, mają dać pewność że dana gospodarka w miarę bezproblemowo zaadaptuje się no nowych realiów makroekonomicznych.

Na wskazane wyżej zachęty dotyczące stóp procentowych można też spojrzeć z dwóch perspektyw. Jeżeli mamy przyjmować euro jak najszybciej, nie bacząc czy długoterminowo spełniamy kryteria, a m.in. dla niskiej stopy procentowej, to wydaje mi się to lekko nieostrożne. Jeżeli zaś mamy przyjmować euro po spełnieniu kryteriów, to sam z siebie argument niskich stóp znika, ponieważ przed przyjęciem nowej waluty, poziomy stóp ulegną zbliżeniu. Taka agitacja za euro z użyciem argumentu niższych stóp, trąci mi nierzetelnością informacyjną.

Śmieszy mnie trochę również argument o oszczędnościach dla przedsiębiorstw i gospodarki wypływających ze zniesienia widełek walutowych. Banki jako instytucje dość duże i silnie umocowane w gospodarce, spadek dochodów z tytułu różnic kursowych z natury rzeczy będą rekompensować wzrostem dochodów z innych usług, w tym i tych, z których korzystają przedsiębiorstwa. W tym wypadku liczyć należy na konkurencję w sektorze bankowym i poprawiającą się w zmiennym tempie wydajność, co w dłuższym okresie skutkuje relatywnym spadkiem kosztów usług finansowych.

W Gazecie Wyborczej z 23 marca w artykule „Ryzykowna terapia stopami” Radosław Cholewiński i Krzysztof Kluza ocenili politykę banków centralnych na świecie oraz Polsce i przedstawili propozycje kształtowania polityki gospodarczej, które trudno pozostawić bez komentarza. Artykuł ten jest jednym z bardzo wielu przykładów zmiany postrzegania roli państwa w kształtowaniu procesów gospodarczych. Wyrażone poniżej moje opinie w większości odnoszą się do myśli R.Cholewińskiego i K.Kluzy, niemniej miejscami są oceną tych ich poglądów i propozycji, która są reprezentatywne dla poglądów, jakie zaczęły się pojawiać od kilku miesięcy w krajowej publicystyce ekonomicznej.

W pierwszych zdaniach autorzy przypominają, że przez świat przewinęła się fala obniżek stóp procentowych i bezprecedensowych działań banków centralnych, zmierzających do obniżenia ceny pieniądza oraz zasilających rynek w płynność. Dalej zarysowano problemy krajowego sektora bankowego oraz działania NBP i RPP. Na tym tle działania dwóch ostatnich instytucji i ich skuteczność zostały poddane w wątpliwość. Porównanie działań naszych władz monetarnych i zagranicznych wydaje mi się daleko niewystarczające i służące tezom, które autorzy rozwijają w dalszej części artykułu. Moim zdaniem, reakcja krajowych instytucji wcale nie była taka zła, jak podaje się to w szeregu publikacji oraz w opiniowanym przeze mnie artykule. RPP niemal nie zwlekała z cięciem stóp, a tempo i skala spadku wskazują, że udało nam się ustrzec modyfikacji polityki pieniężnej i doboru bodźców tylko w celu uciszenia krytyki, której jakość budzi sporo wątpliwości. Zestawienie dokonane przez autorów powinno było być opatrzone komentarzem, który wskazywałby na istotne różnice w skali problemów ekonomicznych oraz różnice w skuteczności działań ratunkowych. Jak wspomniałem wyżej, RPP obniżała stopy proporcjonalnie do napływających informacji i możliwych do przewidzenia scenariuszy rozwoju sytuacji w Polsce. Zasilanie rynku w pieniądz też miało miejsce. Problem w tym, że operacje tego typu miały ograniczoną skuteczność i to bynajmniej nie z winy NBP. Posunąłbym się nawet do stwierdzenia, że NBP przystępując do tych akcji, miał świadomość jej niskiej skuteczności. Tłumaczy to, dlaczego władze monetarne są wstrzemięźliwe w spełnianiu wszystkich propozycji, jakie pojawiają się w mediach, a są stawiane przez środowiska przedsiębiorców oraz środowisko bankowe. Szkoda, że autorzy nie zaryzykowali dokładniejszej oceny polityki banków centralnych i rządów w krajach UE czy USA. Czytelnik po lekturze ich artykułu może odnieść wrażenie, że wszystkie decyzje były świetnie wyważone i odniosły pożądane skutki, a u nas – jak to w Polsce – nie. Warto wiec zaznaczyć, że inna reakcja NBP i rządu w Polsce to głównie efekt tego, iż jesteśmy państwem biedniejszym i nas turbulencje na rynku finansowym dotknęły w innych sposób. Skala spadku wzrostu gospodarczego jest niemal łagodna jak na to czego doświadczają inne kraje. Nie upadają w Polsce banki, a Polakom nie udzieliła się panika znana w kilku państwach europejskich.

Na skutki zmian stóp procentowych i prowadzoną w bankach politykę, NBP ma już ograniczony wpływ. Jeżeli dobrze zrozumiałem tekst, to wg autorów odpowiednio dobrana polityka pieniężna powinna pozwolić bankowi centralnemu na uzyskanie udanego kompromisu pomiędzy stymulowaniem gospodarki a pomocą bankom komercyjnym w prowadzeniu właściwej polityki cenową po stronie depozyto-kredytowej. W przypadku stóp w ujęciu makroekonomicznym, RPP stoi przed wyborem wariantu (poziomu stóp), który jest kompromisem szeregu zjawisk, jakie nakładają się na siebie w gospodarce. Uważam, że do tej pory kompromis był dość dobrze wyczuwany przez Radę, a to, że ma ona świadomość wyjątkowości obecnej sytuacji widać po lekturze chociażby tzw. minutek po styczniowym posiedzeniu. Wyjątkowość wydarzeń, ale i bezradność wobec niektórych zjawisk w gospodarce, nie jest winą NBP i RPP, bo instrumentarium jakim dysponują jest ograniczone i być może mało skuteczne w takich warunkach jak obecne. Ale to temat na odrębny i obszerny artykuł. Mnie raczej rozczarował fakt, iż autorzy tekstu wymienili główne problemy, jakie trapią polski sektor bankowy, ale poniechali jakiejkolwiek oceny sektora, czego nie szczędzą pozostałym instytucjom, czyli NBP a w szczególności agendom rządowym. Nie widzę powodów, dla których sektorowi bankowemu należałoby oszczędzić gorzkiej refleksji czy krytyki, bo jest za co. Mnie osobiście to nie zaskakuje, ponieważ w swoich publikacjach robią tak niemal wszyscy reprezentujący sektor bankowy, a poczuwając się do oceny bieżących wydarzeń i szukania winnego lub do szukania rozwiązań, autorzy wskazują „państwo”, dość ogólnie przy tym zarysowując swoje zarzuty i postulaty. W polskiej publicystyce ekonomicznej jest pewna nierównowaga w recenzowaniu działania państwa. Krytycy często nie są skłonni do podawania szczegółów proponowanych rozwiązań, a państwo (urzędnicy) muszą się tłumaczyć, dlaczego do tej pory nie wprowadziło ich w życie. Zaleciłbym, przynajmniej czasami, większą szczegółowość w przedstawianiu zarzutów i propozycji.

Argument z luką płynności jest dla mnie przykładem jak można próbować dopasowywać fakty do rzeczywistości. Teoria opiera się na założeniu, że w warunkach niskich stóp procentowych i lęku przed najbliższą przyszłością, Polacy nie chcą oszczędzać i trzymają pieniądze w domu, utrudniając w ten sposób rozwój akcji kredytowej bankom. Stopy faktycznie spadają, ale banki istotnie różnicują ofertę w zależności od wielkości depozytu. Ponadto, a może przede wszystkim, od 2005 roku mamy kilku procentowy przyrost depozytów w ujęciu realnym rocznym i na dodatek dynamika ta przybrała na sile od początku ubiegłego roku. Dane o elementach podaży pieniądza, z całą pewnością są autorom znane. Przyrost depozytów w ubiegłym roku i tak był w pewnym sensie podarunkiem losu. Korekta na światowych giełdach i krajowej, spowodowała ucieczkę oszczędności z giełdy i funduszy inwestycyjnych w stronę lokat. Pytanie powinno być postawione inaczej. Co skłoniło banki do wiary, że ten szeroki strumień pieniądza będzie się wlewał nieprzerwanie. To, że depozyty nie pokrywają akcji kredytowej nie jest oczywiście anomalią. Niemniej zjawisko to zaczęło się nasilać już pod koniec 2007 i autorzy powinni starać się poszukać odpowiedzi, dlaczego banki wierzyły, że akcję kredytową można rozwijać bez ograniczeń. Po drugie, bezwładność decyzji inwestycyjnych gospodarstw domowych jest dosyć znaczna i wobec braku alternatywy, scenariusz rysowany przez autorów jest mało prawdopodobny  i – jeżeli już – to odległy w czasie. Nie ma też co ukrywać, że stopy procentowe są po to obniżane by gospodarstwa domowe skłonić do utrzymywania pewnego poziomu konsumpcji w obecnej sytuacji. Krótko mówiąc, polityka pieniężna nie ma na celu tylko zaspokajanie potrzeb banków, ale ma zasięg grubo szerszy. Problemem jest nie brak płynności i zdolności kredytowania gospodarki, ale zróżnicowanie wewnątrz sektora bankowego i korygowanie polityki wobec innych banków (m.in. na rynku międzybankowym) oraz niektórych sektorów gospodarki. Niestety, ale niektóre banki będą musiały zweryfikować swoją politykę rozwoju wobec braku zasilenia finansowego na ekspansję rynkową, co zresztą już się dzieje. Warto pamiętać, że jak na razie banki nie zakręciły kurka z pieniędzmi dla przedsiębiorstw, a jedynie zmieniły zasady ich udzielania niektórym branżom. Żałuje, ze autorzy nie poddali ocenie polityki banków w zakresie finansowania podmiotów gospodarczych. Czytając ich artykuł, można odnieść wrażenie, że banki mają problemy i wszelkie ich działania są rezultatem czynników obiektywnych. Podsumowując, wskazanie przez autorów iż RPP polityką niskich stóp wzmaga zjawiska kryzysowe, jest przy obecnym ich poziomie i problemach przed jakimi stoimy, dość odważnym zarzutem. Swoją drogą szkoda, że autorzy nie zaryzykowali podania właściwego – ich zdaniem – poziomu stóp.

Poniższą polemikę i opinie do kwestii zawartych w artykule „Ryzykowana terapia stopami” zamieszczam z dość dużym opóźnieniem, przez co tekst traci nieco ze swej świeżości. Próbowałem tekst opublikować w tym samym dzienniku, w którym zaprezentowano artykuł, ale nie miałem żadnej odpowiedzi od redakcji. Szkoda, bo czytelnikom warto by było przedstawić nieco inne spojrzenie na przedstawione przez autorów problemy i pomysły.

Główną myślą artykułu jest skierowanie uwagi na brak konkurencyjności gospodarki i rolę państwa. Przede wszystkim autorzy są niekonsekwentni w artykule i nie jestem pewny czy mają świadomość jak będą odbierani. Z artykułu dowiaduje się, że ratunkiem wobec zarysowanych problemów jest państwo. Autorzy niesłusznie moim zdaniem dokonuję zestawienia banku centralnego z państwem. Skoro – jak rozumiem – komercyjny system bankowy z niezależną Rada Polityki Pieniężnej zawodzi, to powracamy do zwiększenia roli państwa i podniesienia efektywności jego działania? W publicystyce  ekonomicznej w ostatnich miesiącach następuje zaskakujący zjawisko domagania się znaczącej roli państwa w rozumieniu regulacyjnym i finansowym. Jeszcze do jesieni domagano się czegoś odwrotnego. Przyglądałbym się tego typu poglądom może i z większym zainteresowaniem, gdyby nie to, że bodźcem stał się kryzys i dysfunkcjonalność sektora bankowego. Skoro rynek finansowy, sektor bankowy wraz z bankami centralnymi nie jest tak wyidealizowanym tworem jak nam się wydawało, to może warto tu skierować uwagę,  a nie szukać winnego (i ratunku) w postaci państwa. Ponadto sektor bankowy i państwo mają do spełnienia dwie różne role i byłoby dobrze gdyby nie wchodziły sobie w drogę. Świadomie też sfery te rozdzielono. Sektor bankowy ma pełnić role obiektywnego i skutecznego dystrybutora pieniędzy dla najzdrowszych podmiotów. Bank centralny w ramach przyznanego mu instrumentarium, ma stabilizować ceny i utrzymywać je na względnie niskim poziomie nie tracąc przy tym z pola widzenia wzrostu gospodarczego. Instrumentarium bank centralny ma okrojone, bo jego rolą nie miała być selektywność. Kolejna niespójność zestawienia, to fakt, iż bank centralny może w ramach przyznanego mu instrumentarium, zmieniać warunki działania kilkakrotnie w ciągu roku. Tak się dzieje w przypadku stóp. Państwo nie może zmieniać ustaw i ekonomicznych parametrów działania z taką częstotliwością. Nie rozumiem wiec, po co w szukaniu argumentów na rzecz podkreślenia roli państwa, autorzy posiłkują się bankiem centralnym.

W drugiej części artykułu, o roli państwa, autorzy stwierdzają więc, że państwa powinno wspierać podażową stronę gospodarki, m.in. poprzez stymulowanie i pomoc sektorom gospodarki. Dokładniej miałoby to obejmować takie działania jak: racjonalizacja ustawodawstwa, selektywne instrumenty fiskalne, zmiana w sposobie funkcjonowania administracji publicznej, stosowanie selektywnych bodźców branżowych, wspieranie eksportu, selektywne wspieranie podmiotów (nawet w ramach tej samej branży), określenie zasad po spełnieniu których podmiot będzie się kwalifikował do państwowej pomocy (w tym dla projektów gwarantujących wyższą stopę zwrotu). Postulany są tak ogólne, że zgodzić można się z każdym, więc trudno z tym polemizować. Przypominam jednak, że im większa selektywność, tym dłuższe ustawy i więcej urzędników do jej wprowadzania. Ponadto selektywność już działa w polskiej gospodarce w szeregu ustawach i regulacjach o różnym zasięgu. O jej efektywności można dyskutować, ale jest (i to bogata, zapewniam) i autorzy się do niej nie odnieśli. Selektywność oznacza, że za ulgi jednych, płacą inni. W otwartej gospodarce chcącej uniknąć zwiększenia redystrybucji przez sektor państwowy, możliwość zróżnicowania napotyka na bariery. Możliwości finansowe państwa są ograniczone. Ponadto selektywność już w Polce działa. Mają ją zapewnić m.in. banki poprzez kredytowanie podmiotów o lepszej kondycji i przedstawiających lepsze projekty inwestycyjne oraz urzędnicy nadzorujący udzielanie wszelakich poręczeń i pomocy w ramach polityki państwa. Niezwykle selektywnym mechanizmem są agendy oceniające wnioski o wsparcie z funduszy europejskich. Zwracam uwagę, że selektywność w przyznawaniu funduszy unijnych, rodzi biurokrację i konieczność wypełnienia masy dokumentów, co zaczyna spotykać się z coraz większą falą krytyki. Cóż, takie są koszty selektywności. Ponadto, i to chyba należy podkreślić, podstawą rozwoju najlepszych pomysłów jest gospodarka wolnorynkowa. Dobrym przykładem selektywności i możliwości jej realizacji są instytucje typu venture capital, aniołowie biznesu i tym podobne  inicjatywy. Jeżeli przyjmiemy, że sektor prywatny jest najskuteczniejszy w selektywności, to jej wyniki powinny dać wiele do myślenia autorom. W naszych warunkach wspomniane instytucje, wbrew pozorom, nie koncentrują się na najmniejszych podmiotach, a na już posiadających jakąś pozycję rynkową albo pomysł rodzący nadzieję na przyszłość. Ponadto prywatni inwestorzy wcale nie koncentrują się na podmiotach tylko innowacyjnych. Wg niektórych źródeł 30-40% inwestycji to pomysły chybione, co oznacza że pozostałe inwestycje musza zapewnić wyższą stopę zwrotu. To doskonale pokazuje, że selektywność  nie jest łatwa. Wątpię więc, czy państwo będzie to robić lepiej, ale jestem pewny że przy większych stratach.

Przykłady autorów (np. samorządowe inwestycje infrastrukturalne i eksport oraz inwestycje zagraniczne) sugerują na dość popularne i nośne społecznie podejście do selektywności i wysoki poziom ogólności pomysłów. Przykłady chyba nie są zbyt udane, ponieważ akurat dwie pierwsze sfery rozwijają się dość dobrze w ostatnich latach. W przypadku inwestycji zagranicznych, to wolałbym wpierw zobaczyć dyskusję, do jakiego stopnia warto jednostkową inwestycję wspierać.

Dla mnie jako ekonomisty, dyskusja o roli państwa w gospodarce to istna gratka. Zawsze z dużą ciekawością ją śledziłem. Nie ma co ukrywać, że makroekonomia nie wypracowała jednego idealnego wzorca, a na dodatek konsekwencje kryzysu finansowego pokazały jak wiele dotychczasowych prawd wiary trzeba zrewidować. Martwi mnie tylko nagły zwrot w sposobie myślenia w środowisku ekonomistów, bankowców i przedsiębiorców. Mogę mieć tylko nadzieję, że ich obecna uwaga skierowana na rolę państwa przybierze kształt ciekawej dyskusji o naszym modelu gospodarki wolnorynkowej, a zainteresowanie wyjdzie poza szukanie kozła ofiarnego oraz doraźne szukanie ratunku w dobie kryzysu.

Poniższą polemikę i opinie do kwestii zawartych w artykule „Ryzykowana terapia stopami” zamieszczam z dość dużym opóźnieniem, przez co tekst traci nieco ze swej świeżości. Próbowałem tekst opublikować w tym samym dzienniku, w którym zaprezentowano artykuł, ale nie miałem żadnej odpowiedzi od redakcji. Szkoda, bo czytelnikom warto by było przedstawić nieco inne spojrzenie na przedstawione przez autorów problemy i pomysły.