OPINIE EKONOMICZNE

Wybory prezydenckie oraz parlamentarne dość dobrze charakteryzują naszą dyskusję o euro. Zwolennicy starają się tematu nie poruszać, ponieważ jest niemodny i można na nim stracić. Przeciwnicy tymczasem, żerują na społecznej niewiedzy i sieją strach przed euro, który przekłada się na punkty politycznego poparcia. Głosy dezaprobaty wobec euro podnoszą się też powoli ze środowisk światłych poniekąd ekonomistów. Kilka dni temu w Gazecie Wyborczej Stefan Kawalec zasugerował, że euro (tzn. wspólna waluta) może rozsadzić Europę i że idea wspólnej waluty to błąd. Stefan Kawalec idzie dalej: ze wspólnej waluty należy się wycofać i pozostawić integrację na poziomie najwartościowszych osiągnieć UE (nie określił co to znaczy) i wspólnego rynku.

Moje poniższe rozważania świadomie pochodzą głównie ze świata polityki niż ekonomii, bo nawet na poziomie rozważań politycznych euro również można obronić. To świadomy eksperyment z mojej strony w polemice z przeciwnikami euro.

Opracowań dotyczących wpływu przyjęcia euro (czyli odejścia od własnej waluty) dostępnych jest mnóstwo. Dostęp jest niezwykle łatwy. Wystarczy wrzucić hasło w dowolną wyszukiwarkę. Uprzedzam, że nie jest to (opracowania o skutkach przyjęcia euro) lektura łatwa nawet dla ekonomistów. Dla nie-ekonomistów część tych opracowań jest mało zrozumiała. Od razu mówię, że z tych opracowań wyłania się jednak brutalna prawda: to czy przyjęcie euro okaże się pomyślne dla danego kraju, zależy głównie od politycznych i gospodarczych decydentów i elastyczności gospodarki. Przyjęcie wspólnej waluty wymaga zmiany zasad kontroli i reagowania na procesy dziejące się w gospodarce. Euro nie jest samo z sobie źródłem bogactwa narodów je przyjmujących. Jest tylko sposobem ułatwiania współpracy krajów, które euro przyjęły.

Przyjęcie euro to na pewno ekonomiczne wyzwanie. Warto jednak pokazać, że na tle innych makroekonomicznych wyzwań jakie podejmowaliśmy w ciągu ostatnich dwudziestu kilku lat, przyjęcie euro bynajmniej największym wyzwaniem nie jest. Przestawienie gospodarki z gospodarki socjalistycznej  na wolnorynkową na początku lat 90-tych oraz wejście do UE kilkanaście lat później, skalą wyzwania i ryzyka społeczno-gospodarczego przerastały ryzyka wynikające z przyjęcia euro. Jak widać udało się. Mało kto sobie uświadamia jakich zmian w gospodarce wymagało również przejście na płynny kurs walutowy na początku ubiegłej dekady. A jednak też się udało.

Może warto dzisiaj przypomnieć, że nasze obawy często wynikają z niewiedzy wykorzystywanej przez media oraz polityków, którzy z tej niewiedzy żyją. Wstyd powiedzieć, ale przed referendum ws. wejścia do UE byli wśród nas sceptycy.  Sam wynik referendum powodem do dumy bynajmniej nie jest. Przypomnę, że politycy w obawie o wynik wymyślili, że referendum ma trwać dwa dni. Na referendum pojawiło się aż lub tylko 59% uprawnionych. Z tego grona za wejściem było 77%. Inaczej mówiąc, 45% uprawnionych do głosowania było za wejściem do UE. Pozostała część była przeciw lub nie miała ochoty pojawić się na referendum. Dzisiaj nikt kto zna korzyści polityczne i gospodarcze z wejścia do UE nie ma najmniejszych wątpliwości, że wejście do UE było absolutnie słuszną decyzją.

Nieszczęście w dyskusji o euro polega na tym, że przyjęcie wspólnej waluty jest traktowane jak utrata narodowej niezależności. W pewnym stopniu jest to prawda. Jak sądzą, jest to taka cząstka niezależności, którą można utracić. Po prostu cały projekt jakim jest UE, polega na rezygnacji z części niezależności politycznej i gospodarczej na rzecz wspólnych korzyści. Tak naprawdę żaden kraj nie jest obecnie całkowicie niezależny w dosłownym tego słowa znaczeniu. Kraje wchodzą z wielu powodów w wojskowe, polityczne i gospodarcze koalicje oraz porozumienia czy umowy. Czasami zmusza je do tego niekorzystne położenie geopolityczne czy uzależnienie gospodarcze (np. surowcowe). Sztukę nie jest bycie całkowicie niezależnym, ale sztukę jest wejść w koalicje których bilans jest ewidentnie korzystny.  

Samo euro jest tylko etapem w budowaniu jednolitego rynku i ułatwieniem w jego funkcjonowaniu. Skoro zdecydowaliśmy się w UE na przyjęcie wspólnej polityki rolnej oraz przepływ towarów i usług, to samo euro jest po prostu naturalną konsekwencją przyjętych zmian. By uniknąć makroekonomicznych rozważań, zaproponuje takie ćwiczenie: proszę sobie wyobrazić funkcjonowanie w Polsce gdyby każde województwo miało odrębną walutę. Nawet urlopowy wyjazd nad morze wiązałby się z ryzykiem walutowym. Kilka województw ewidentnie by a tym straciło.

Propozycja S.Kawalca by zatrzymać integrację UE na poziomie wspólnego rynku rodzi spore ryzyka. Już obecnie niemal każdy fragment polityki UE jest krytykowany przez jakiś kraj lub grupę krajów. S.Kawalec nie jest zwolennikiem wspólnej waluty. Inni zaś protestują z powodu przyjętej polityki rolnej lub międzynarodowej. Można nie akceptować wspólnej waluty, ale ktoś inny może nie akceptować rozwiązań przyjętych na przykład dla rynku mleka. Tak można kwestionować wszystko, tylko dlatego że jakaś grupa krajów jest przeciwna takiemu czy innemu rozwiązaniu. Na ogół kwestionowanie takiego czy innego fragmentu polityki gospodarczej UE wynika z uporu danego kraju, który w bardzo partykularny sposób podchodzi do swojego uczestnictwa w UE. Polska na to schorzenie też cierpi.

Traktowanie UE  tylko przez pryzmat wspólnego rynku grozi jej rozpadem w dłuższym terminie lub poważnym ograniczeniem w rozumieniu liczby tworzących UE krajów. Wspólna waluta to sposób na ekonomiczną ale i polityczną integrację w globalizującym się świecie. Argument, że Polska nie miałaby wielkiego znaczenia w grupie krajów euro jest niepoważny, bo funkcjonując poza strefą euro będzie znaczyła jeszcze mniej. Warto moim zdaniem ten projekt współtworzyć niż czekać aż się rozpadnie. Warto więc przyjąć wspólną walutę nie tylko jako naturalną konsekwencję integracji ekonomicznej, ale wyzwanie polityczne, którego celem jest zabezpieczeniem przed rozpadem UE z byle powodu, na przykład w postaci działań dezintegracyjnych jakiejś grupy krajów.

Tak naprawdę z politycznego punktu widzenia dywagacje o przyjęciu euro mogą stać się wkrótce bezprzedmiotowe lub już się takimi stają.  Już obecnie część krajów strefy euro proponuje dalszą integrację. Coś na kształt unii w unii. Nasze sprzeciwy na powstawanie takiej unii w unii będą raczej mało skuteczne. Inna rzecz, że z politycznego i gospodarczego punktu widzenia, punkt ciężkości UE już jest po stronie państw strefy euro.

Argument że wprowadzenie euro w UE i być może kiedyś w Polsce, to decyzja polityczna, trudno uznać za udany. Po prostu każda unia walutowa oraz przyjęcie innej waluty poprzedzone jest polityczną decyzją, bo inaczej po prostu się nie da. Oczekiwanie aż stanie się to wskutek obiektywnych procesów rynkowych jest – jak sądzę – dość naiwne. No bo i jakich?

Często wspomina się, że już wiele wcześniejszych unii gospodarczych czy walutowych (w tym w Europie) nie przetrwało próby czasu lub nie doczekały się realizacji. To żaden argument. Biorąc pod uwagę czego doświadczyła Europa w ciągu ostatnich stu lat, można raczej dojść do wniosku iż szkoda że politykom zabrakło determinacji w realizacji projektów. Wiem, że jestem w tym momencie dość patetyczny, ale moje zainteresowania historią mimowolnie prowadzą do refleksji, że na budowanie wspólnych obszarów polityczno-ekonomicznych patrzę inaczej. Kiedy się już tak czyta o kolejnej bezsensownej wojnie czy politycznym lub gospodarczym konflikcie, refleksja iż współpraca i integracja polityczno-gospodarcza jest po prostu rozsądniejsza wydaje się oczywista.

Nie wiem jak potoczą się losy UE i strefy euro. Można czekać, aż się rozpadnie pod ciężarem wewnętrznych sporów lub funkcjonować na jej obrzeżach. Można też próbować ten epokowy projekt współtworzyć. Ta ostatnia propozycja wydaje mi się najrozsądniejsza.

Nie jestem zwolennikiem wejścia do strefy euro za wszelką cenę i jak najszybciej. Czułbym się bardziej komfortowo, gdyby decyzja o przyjęciu euro miała wsparcie społeczne i polityczne i przy akceptowanym politycznie i społecznie bilansie korzyści i ryzyk. Warto ludziom tłumaczyć czym jest i ma być UE i strefa euro.  

Jak tylko w ubiegłym roku media obiegł materiał PwC o luce podatkowej, wiedziałem że w nadchodzących wyborach w 2015 r. któraś z partii wykorzysta ten materiał. Nie trudno było przewidzieć, że nie będzie to żadna z partii wchodzących w skład koalicji rządzącej. No bo w końcu im  szacowana luka podatkowa większa, tym formalnie większy wstyd dla rządzących. Formalnie, bo w rzeczywistości zachęcałbym do ostrożności w wystawianiu prostych ocen.

Już w kampanii prezydenckiej, kandydat PiS bił rekordy obietnic finansowych dla wyborców. Obiecanki wybranego ostatecznie prezydenta były tak duże, że w mediach coraz częściej pytano o źródła finansowania wyborczych obietnic. W kolejnej kampanii wyborczej, PiS nie mógł sobie pozwolić na taki rozdźwięk między wartością obietnic a możliwymi do pozyskania źródłami finansowania. Możliwości były dwie: ograniczyć wyborcze obietnice lub wskazać niewykorzystane do tej pory przez nikogo źródła finansowania. PiS postawił na drugi wariant. W mijający weekend przyszła premier B.Szydło zarysowała źródła finansowania wyborczych propozycji. Głównym źródłem finansowania wyborczych obietnic ma być …uszczelnienie systemu podatkowego, co ma dać kwotę 52 mld zł rocznie. (!). Tuż obok leżała taka kasa do wzięcia i rząd PO-PSL się po nią nie pochylił? Całość luki podatkowej politycy PiS potrafią szacować nawet na 70 mld zł.

Luka podatkowa to różnica pomiędzy teoretycznie możliwymi wpływami podatkowymi a faktycznymi. Wpływy teoretycznie możliwe opierają się na szacunkach i porównaniach. Faktycznie dane z wiarygodnych instytucji zajmujących się analizą podatków, szacunki oraz porównania z innymi krajami wskazują, że teoretycznie luka podatkowa może wynosić kilkadziesiąt mld zł. W tej kwocie dominującą część stanowi luka w VAT szacowana obecnie na nieco ponad 40 mld zł. Luka ta rosła w ostatnich latach, ale w końcu jesteśmy świadkami odwracania procesu. Wg PwC, lukę podatkową można w VAT można by ograniczyć nawet o 30 mld zł, co wydaje mi się rachunkiem zbyt optymistycznym. Ale politykom PiS ta kwota wydała się kusząca.

Luka podatkowa to zjawisko powiązane z szarą strefą. Na szarą strefę składają się nie tylko przestępcy działający na wielką skalę, ale ..i my sami. Tolerujemy lub sami proponujemy – szczególnie w usługach i budownictwie – płatności bez VAT. Nie reagujemy gdy przedsiębiorca zobowiązany do wydania rachunku (i z kasą fiskalną na ladzie) przyjmuje płatność bez nabijania jej na kasę.

Musimy pamiętać, że wykazywana luka częściowo jest iluzoryczna w rozumieniu podatków możliwych do pozyskania. Wielu podatników podejmuje się naruszenia prawa podatkowego  dlatego, że tylko w ten sposób jest w stanie osiągnąć marże jaka ich zadowala. Po prostu działalność zgodna z prawem (i poprawnie opodatkowana) kompletnie ich nie interesuje.

Mylne moim zdaniem jest, często spotykane w mediach i powtarzane przez polityków PiS, bezrefleksyjne odnoszenie obecnej luki podatkowej do okresu 2005-2008. Mam tu na myśli metodę opierającą się na prostym odniesieniu  podatków do PKB. W tamtym czasie odnotowywaliśmy wyjątkowo korzystną koniunkturę gospodarczą.

Skala luki podatkowej jest w pewnym stopniu powiązana ze skutecznością aparatu skarbowego i skłonności obywateli do płacenia podatków. Nie wiem jak PiS chce zwiększyć skuteczność poboru podatków by zmniejszyć lukę o 2/3 . Na razie żaden z nich nie ujawnił pomysłów jak to zrobić. Musiałoby za tym iść nasilenie kontroli i zaostrzenie przepisów. Nie wykluczam wzrostu liczby pracowników aparatu skarbowego. W Polsce wykreowana medialnie niechęć do aparatu skarbowego jest tak silna, że już wyobrażam sobie medialną awanturę i spadek popularności PiS po zapowiedzenia wzrostu aktywności aparatu skarbowego.

Tenże sam PiS wmawia ludziom, że płacimy zbyt duże podatki. Tak radykalne zmniejszenie luki podatkowej (wg zapowiedzi PiS) będzie wymagało m.in. ostrego wkroczenia w drobne usługi by ograniczyć skalę zjawiska „bez VATu”. Wielu z nas odczuje w takim razie wzrost cen usług. Ciekawy jestem jak politycy PiS wytłumaczą to Polakom.

Z luką podatkową związana jest m.in. wydajność podatkowa. Ta, w przypadku VAT faktycznie nieco się pogorszyła i generalnie nie jest zbyt imponująca w Polsce. Wprawdzie politycy PiS co i rusz wspominają o podniesieniu podstawowej stawki VAT przez obecną koalicję rządową do 23%, ale nie wspominają, że stawka efektywna VAT jest kilka pkt. proc. niższa. To jeden z wielu powodów, ocenianej jako słaba, wydajności podatku VAT.

Nie ma się co przesadnie rozwodzić nad pomysłem PiS na tak radyklane zwiększenie wpływów podatkowych, a dokładniej mówiąc: na zmniejszeniu luki podatkowej. To kompletnie nierealne liczby przytoczone przez PiS tylko dlatego że trudno weryfikowalne przez przeciętnego Polaka.

Jeżeli w ciągu kilku najbliższych lat uda się zmniejszyć lukę podatkową o 1/3, to będzie można uważać to za sukces. Teoretycznie jest to możliwe. Niestety nawet taka poprawa ściągalności podatków nijak się ma do zapowiedzi PiS.

No, wiedzą to się pani Szydło nie popisała. A i o szacunku (tzn. braku) do własnych wyborców można by podyskutować.

Kandydatka na stanowisko premiera w nowym rządzie, Beata Szydło, zwróciła się właśnie do premier Kopacz i polityków PO mnie więcej takimi słowami: apelują do premier Ewy Kopacz, aby Platforma wycofała się z pomysłu wprowadzenia w Polsce euro.

Wygląda na to, że straszenie euro zostało ocenione przez PiS jako efektywne narzędzie pozyskiwania elektoratu. W związku z tym, przyszła premier Beata Szydło postanowiło postraszyć Polaków walutą euro i wrzucić temat do medialnej dyskusji. Podobnie jak A.Duda.

Z politycznego punktu widzenia zabieg z medialną wrzutką o euro jest kuszący. Można coś pokrytykować i ludzi postraszyć. Można pokazać jak bardzo B.Szydło i PiS bronią Polaków przed złem. Chwyt medialny o tyle prosty, że PO i premier Kopacz unikają poruszania tematu przyjęcia euro w mediach z dwóch powodów. Pierwszy, bo o euro i UE modnie jest mówić w sposób niekorzystny. Po drugie, PO nie porusza tematu euro dlatego, że z kilku względów Polska nie będzie zainteresowana wejściem do strefy euro. Nie ma więc sensu o euro w kampanii dyskutować.

Apel jest zabawny, bo politycy PO od dłuższego czasu informują przy wielu okazjach, że temat wejścia do strefy euro w średnim terminie nie będzie podnoszony. Nie wiadomo więc z czym lub kim B.Szydło polemizuje i z kim walczy.

Ciekawe zdanie wypowiedział prezydent Komorowski w tej sprawie w ubiegłym roku. Wg ówczesnej wypowiedzi prezydenta, do tematu euro można będzie podejść dopiero po wyborach jesiennych i okrzepnięciu sceny politycznej. Niewątpliwie zachęcał do dyskusji, ale z jego wypowiedzi wynikało, że to nowa koalicja rządząca podejmie decyzję, rozpoczynać proces przyjmowania euro czy nie.

Jeżeli to PiS wygra wybory i utworzy koalicję, czego B.Szydło jest pewna, to problemu z wprowadzaniem euro i dyskusji po prostu nie ma i nie będzie. Prognozowany układ sceny politycznej po wyborach w zasadzie zamyka dyskusję polityczną (a co za tym idzie i decyzje) o euro na kilka lat.

Jednak to co najbardziej dziwi u przyszłej premier, to ewidentne mówienie nieprawdy o przyczynie greckiego kryzysu. Twierdzenie, że kłopoty Grecji wynikają z przyjęcia euro to zwykłe oszukiwanie ludzi i demonstracja ekonomicznej niekompetencji. Przyczyną kłopotów Grecji jest finansowa nonszalancja polityków rządzących Grecją w okresie kilkunastu lat i społeczna akceptacja tegoż, żeby nie powiedzieć że wręcz zachęcanie polityków. Mogę mieć tylko nadzieję, że media zmuszą B.Szydło do wytłumaczenia się z tej wypowiedzi.

Niestety po raz kolejny polska prawica dała potwierdzenie kompletnego braku pomysłu na to co się dzieje w kręgu państw strefy euro.  Przypomnę, że niektóre państwa strefy euro coraz odważniej mówią o odrębnej polityce i zasadach współdziałania w swoim gronie. To coś na kształt unii w unii. Być może na naszych oczach powstaje klub państw zainteresowanych integracją polityki w kilku obszarach, w tym i gospodarczym. I trudno się dziwić, ponieważ wraz ze wzrostem liczny krajów UE i zróżnicowaniem ich polityk i interesów, funkcjonowanie UE staje się coraz trudniejsze. Naturalnym wyjściem jest więc tworzenie kręgu państw decydujących się na dalszą integrację i pozostałych członków UE, którym odpowiada mniej lub bardziej luźniejszy związek z UE.

Na tym tle deklarowanie w kampaniach wyborczych polityków PiS, że Polska będzie miała silniejszy wpływ na politykę UE i że będzie czerpała z tego większe korzyści, brzmi dość zabawnie i dziwnie. Utrzymywanie się poza strefa euro, przy postępującej tam integracji, będzie rodziło ryzyko utrzymywania Polski na politycznych i ekonomicznych peryferiach UE.

Zresztą w kwestii tzw. unii w unii, stanowisko E.Kopacz też jest niejasne czy wręcz dziwne. Premier polskiego rządu deklaruje ich Polska się na to nie zgodzi (integracja państw strefy euro). Otóż obawiam się, że nikt Polski nie będzie pytał o zdanie, ponieważ wcale nie musi to naruszać zasad i przepisów regulujących funkcjonowanie UE. 

W ostatnich dniach media obiegła informacja, że P.Kukiz konsultuje (czy jak tam zwał) swój program z Centrum im. Adama Smitha (dalej CAS). Wstrzymywałem się z poruszeniem tematu, bo brakowało mi potwierdzenia ze strony samego P.Kukiza. Jednoznacznego potwierdzenia nadal nie ma, ale P.Kukiz i osoby z nim związane zdają się potwierdzać współpracę z CAS. CAS również współpracy się nie wypiera. Sytuacja jest zabawna. Tak jakby CAS i P.Kukiz próbowali utrzymać w tajemnicy przed opinią publiczną swoją współpracę. Nikt nie chce potwierdzić, nikt nie chce zaprzeczyć. Zabawna sytuacja, biorąc pod uwagę , że dotyczy polityka którego ugrupowanie zyskuje niemal 20% w sondażach i 21% głosujących w I turze niedawnych wyborów prezydenckich wskazało P.Kukiza.

Sukces jaki odniósł kandydat tzw. „antysystemowy” wywołał szereg pytań o poglądy ekonomiczne P.Kukiza. Jakby nie było, główna twarz społecznego buntu i być może koalicjant w przyszłym rządzie, zmierzy się wcześniej czy później z mnóstwem społecznych i makroeknomicznych wyzwań. Żeby było zabawniej, najwyraźniej jego zwolennikom kompletnie nie przeszkadza brak programu i poglądów. Albo więc zaakceptują wszystko co powie, albo – w co bardziej wierzę – wyborcy P.Kukiza przypisują mu pewne poglądy, w czym mogą się bardzo rozczarować.

Jest problem z określeniem poglądów ekonomicznych P.Kukiza i wiedzy w tym zakresie. W minionych latach, kiedy budował polityczną pozycję, uczestniczył w wielu inicjatywach. Wypowiadał szereg sądów i myśli. Próba sklecenia z tego jakiegoś obrazu, tzn. katalogu poglądów, kończy się porażką. Były (są?) to poglądy od lewicowych, w tym populistycznych, bo skrajnie liberalne. Brak zaprzeczenia odnośnie konsultacji (przygotowania?) przez CAS programu ekonomicznego przez obydwie strony, zdaje się potwierdzać iż P.Kukiz szuka natchnienia w ekonomii. Osobiście twierdzę, że Paweł Kukiz nie ma skonkretyzowanych ekonomicznych poglądów. Niezwykle wysokie wskazania sondażowe i miejsce na podium po I turze majowych wyborów, wywołały u P.Kukiza panikę i konieczność stworzenia naprędce programu ekonomicznego i wypracowania poglądów. Problem jest chyba dość poważny, bo P.Kukiz na tematy ekonomicznie dyskusji podejmować na ogół nie chce.

Obawiam się, że przez swych sympatyków P.Kukiz postrzegany jest jako kandydat ekonomicznie lewicowy. Ma być ZMIANA. Elektoratowi buntu młodego pokolenia bardzo się to spodobało, bo otrzymał nadzieję (tzn. tak to odebrał) na pracę, karierę, kredyt na mieszkanie itd. No bo jak zmiana, to tylko na lepsze.

Tymczasem P.Kukiz zdaje się być zainteresowany programem CAS, który znany jest z bardzo liberalnych poglądów na podatki, składki ubezpieczeniowe itd. Sympatykiem poglądów prezentowanych przez CAS nie jestem, ale tez nie potępiam ich wszystkich w czambuł. Obawiam się jednak, że gdy do sympatyków P.Kukiza dojdzie jakie poglądy prezentuje CAS, popularność P.Kukiza może mocno spaść. Być może część młodych ludzi da się uwieść liberalnym poglądom CAS, bo dla nich niektóre z pomysłów CAS teoretycznie mogą się okazać skuteczne w znalezieniu pracy i pierwszych latach pracy zawodowej. Pozostańmy jednak przy określeniu „teoretycznie rzecz biorąc”.

Nie jest moim celem w bieżącym wpisie komentowanie poglądów ekonomicznych popularyzowanych przez CAS. Przyjmuje, ze czytelnicy sami się z nimi zapoznali. Proponuje na przykład dobrze wczytać się w problematykę podatkową.  Oczywiście jak ktoś ma ochotę, to mogę podyskutować. Być może będzie okazja niektóre kwestie poruszyć w kolejnych wpisach. Zobaczymy.

Bynajmniej ucieczka P.Kukiza od tematów ekonomicznych nie jest prywatnie dla mnie problemem. Istnieje jednak ryzyko, że niesiony falą olbrzymich oczekiwań społecznych do parlamentu, i być może koalicji rządowej, wejdzie polityk, który nie zdążył sobie wypracować ekonomicznych poglądów i nie ma większego pojęcia o ekonomicznych i społecznych problemach kraju. Sympatykom P.Kukiza pewnie to nie będzie przeszkadzać. Jednak tak jak go gwałtownie pokochali, mogą się równie szybko odkochać. Tylko że wtedy zostaniemy w parlamencie z ugrupowaniem będącym być może czymś więcej niż języczek u wagi, które będzie mieszaniną kontestacji i populistycznych ekonomicznych poglądów z gatunku ‘Od Sasa do Lasa’.

Zaryzykuje teorię, że docelowo P.Kukiz nie oprze swojej politycznej pozycji na teoriach popularyzowanych przez CAS. Są zbyt liberalne jak na oczekiwania polskiego społeczeństwa. Podejrzewam, że klimaty ‘populistyczne’ w zakresie ekonomicznym, będą przeważać zarówno w kampanii wyborczej jak i w późniejszym funkcjonowaniu w polityce P.Kukiza.

1.        Konsternacja

Jesteśmy świadkami dość niecodziennej sytuacji po wyborach. Prezydentem ma zostać człowiek, który świadomie przyłożył rękę do skandalu ze SKOKami. Przypomnę, że w wyniku decyzji prezydenta Kaczyńskiego, do której merytoryczne wsparcie przygotował A.Duda, SKOKi weszły z kilkuletnim opóźnieniem pod kontrolę KNFu. Pomysł prezydenta Kaczyńskiego formalnie zakładał kontrolę KNFu, ale nie bezpośrednią, co praktycznie uniemożliwiało realną kontrolę SKOKów.

Na chwilę obecną kosztowało to ponad 3 mld zł. Rachunek płacą klienci banków, czyli Polacy niezależnie od barw polityczny i tego czy chodzą na wybory czy nie. W tym rachunku są wypłaty z Bankowego Funduszu Gwarancyjnego i przejęcie dwóch skoków w bardzo złej sytuacji przez banki komercyjne, co też wymaga środków na restrukturyzację przejętego majątku i portfela. Trudno oczywiście dyskutować z wyborcami. Cześć wiedziała o ‘wkładzie’ A.Dudy w aferę ze SKOKami, a część wiedzieć nie chciała i wypierała tą informację ze świadomości. Za tą przewinę A.Duda odpowiedzialności nie poniesie. W najlepszej sytuacji tylko odpowiedzialność moralną, czyli żadną. Sam przyszły prezydent był i jest w pełni świadom swojego udziału w aferze SKOKów. Starał się omijać ten temat szerokim łukiem. Na pytanie dot. SKOKów i swojego tym udziału, odpowiadał wymijająco lub po prostu zmieniał temat. Media niestety nie potrafiły konsekwentnie wyegzekwować tego tematu od kandydata A.Dudy.

Pozostaje pytanie o makroeknomiczne konsekwencje wyborczych obietnic A.Dudy. A przyznać trzeba, że A.Duda był w kampanii wyborczej niebywale hojny, przebijając 9-ktrotnie szacunkowe koszty obietnic B.Komorowskiego. Łączne koszt wyborczych obietnic A.Dudy, przeliczony na okres kadencji szacowany jest na kwotę od 175 mld zł do ponad 290 mld zł. Rozbieżność wynika z faktu iż A.Duda, albo był mało konkretny, albo modyfikował wersje obietnic. Główne obietnice to obniżenie wieku przejścia na emeryturę lub, w innej wersji, powrót do wcześniejszych rozwiązań (cokolwiek to znaczy); bezpłatne przedszkola; podniesienie kwoty wolnej od podatku, 500 zł na dziecko w rodzinach ubogich. Szacunki nie obejmują skutków finansowych obniżenia wieku emerytalnego w kolejnych latach po zakończeniu kadencji. Tu, co oczywiste, pojawiają się już kosmiczne liczby. Dla zobrazowania podam, że łączna kwota maksymalna to niemal roczne wydatki polskiego budżetu lub, w ujęciu rocznym, dodatkowe 2%-3,5% deficytu rocznie i – w efekcie – wzrost zadłużenia. Generalnie skutki obietnic A.Dudy dla finansów publicznych byłyby katastrofalne.

Zupełnie kuriozalny jest pomysł A.Dudy na pomoc frankowiczom. A,Duda jest zwolennikiem pomysłu przeliczenia kredytu na zł po kursie wejściowym. Tu już szacunki mówią o 40-50 mld zł kosztów dla banków, co oznacza trzykrotność rocznego wyniku netto sektora, który nie dość że ma ratować SKOKi to jeszcze ma finansować obietnice wyborcze (podatek od aktywów). Obawiam się, że sam kandydat nie połapał się, iż wypowiada sprzeczne postulaty.

Nie chce mi się już komentować pomysłu opodatkowania sieci handlowych i zarzutów transferu pieniędzy za granicę. Kwota z podatku jest żałośnie niska, a kontrole skarbowe (m.in. z czasów rządów PiS!) nie potwierdziły zarzutów.

Jestem przekonany, że sam A.Duda niezbyt poważnie traktował swoje obietnice. Ich pełna realizacja nam nie grozi, bo to są kwoty monstrualne jak na możliwości finansów publicznych. Pomysły na ogół są nakierowane na wzbudzenie popularności wśród Polaków i ograniczają się do prostego, łatwego do zrozumienia przez obywateli, dawania kasy niemal do ręki. Warto przypomnieć, że pomysły B.Komorowskiego były nie dość że wielokrotnie mniejsze, to nakierowane głównie wspieranie tworzenia miejsc pracy i innowacyjności.

Można się tylko obawiać, że A.Duda będzie próbował niektóre ze swoich pomysłów realizować (lub w ograniczonej formie), by unicestwiać je w wyniku oporów rządu. Będzie więc dochodziło do konfliktów z rządem by móc powiedzieć że dokonywał starań, ale rząd wstrzymywał realizację pomysłów. Ewentualne przejęcie rządów przez PiS jesienią, absolutnie nic nie zmieni w kwestii realizacji wyborczych obietnic.

2.        Konstatacja.

Niema co ukrywać. Te wybory powiedziały nam coś o politykach (tzn. części z nich) a przede wszystkim o  społeczeństwie. I to dobitnie. Pierwsze to fakt iż  znaczna część społeczeństwa jest podatna na populizm,  tak naprawdę oczekuje i wręcz zachęca polityków do tego. To że ci sami ludzie potrafią potem powiedzieć, że politycy ich oszukują, jest już zadaniem dla psychologów/socjologów, a nie dla ekonomistów. Wyzwaniem dla ekonomistów jest co najwyżej podjęcie tematu niezwykle niskiej świadomości ekonomicznej obywateli. Nie ma więc żadnego sensu tracenie czasu na akademickie dyskusje na temat skąd bierze się populizm.

Wynik wyborów wskazuje, że znaczna część społeczeństwa tak po prostu i zwyczajnie potrafi wybrać polityka współodpowiedzialnego za skandal finansowy. A.Duda musiał mieć pełną świadomość kiedy kilka lat temu przykładał rękę do odsunięcia w czasie przejęcia kontroli nad systemem SKOK przez KNF. To nie żart i przesada, ale skandal ze SKOKami śmiało można nazwać największą aferą po 1989 r., biorąc pod uwagę rozmiar strat jakie pokrywa sektor bankowy (głównie za pośrednictwem BFG).

PS. Andrzej Duda, to kolejny z czołowych polityków PiS, który część oszczędności trzymał w euro. (wcześniej pisałem o G.Biereckim). Jak to więc jest z tym eur w PiS? Czyżby oficjalna niechęć do przyjęcia euro to tylko poza przed wyborcami? Pytam, bo szacunek polityków PiS do euro jest naprawdę godny podziwu.