OPINIE EKONOMICZNE

W całym zgiełku związanym z sytuacją na rynku finansowym może nam uciec ciekawy temat, czyli nasza krajowa inflacja. GUS podał właśnie wyniki i przez rynek powinna być ona przyjęta pozytywnie. Powinna ponieważ potwierdzony jest spadek inflacji z 4,8% (wskaźnik roczny) w lipcu i sierpniu do 4,5% we wrześniu. Ten wyraźny spadek jest konsekwencją silnego spadku wskaźnika rocznego dla cen żywności. Przypomnę tylko, że od listopada ubiegłego roku do sierpnia roczny wskaźnik cen żywności, które w koszyku stanowią prawie 26%, utrzymywał się w przedziale 6,8%-7,9%, czyli na bardzo wysokim poziomie. W tej dekadzie wprawdzie miało to miejsce już po raz trzeci, ale w dwóch wcześniejszych przypadkach sytuacja taka trwała znacznie krócej. Znaczny spadek wskaźnika cen żywności wynikał z wyłączenia z wyliczeń gwałtownego miesięcznego skoku cen żywności z września ubiegłego roku (2,4%). To głównie dzięki temu roczny wskaźnik cen żywności obniżył się do 5,1% w ubiegłym miesiące.

Na zamieszczonym wykresie widać jak koszyk żywności silnie wpływa na zmiany inflacji w Polsce. W przedstawionym okresie udział koszyka żywności w koszyku inflacji ogółem spadł w z niemal 40% do 26% obecnie. Zwracam uwagę na silny wpływ cen żywności na inflację pomimo znacznego spadku jej udziału. Zwracam jednak również uwagę na fakt iż zmiany w produkcji rolnej w kraju i zagranicą wywierały wprawdzie wpływ na inflację, ale okres oddziaływania był i jest ograniczony. Zwracam na to uwagę, gdyż pod koniec ubiegłego roku część makroekonomistów „zainwestowała” w teorię o czekającym nas długotrwałym niedopasowaniu popytu na żywność z jej podażą. Prasa zaczęła się o tym rozpisywać niemal tak jak dzisiaj o zmianach jakie ma wywołać kryzys finansowy na świecie. Zjawisko stało się tak głośne, że nawet niektóre krajowe podmioty zajmujące się konstruowaniem produktów inwestycyjnych (lokaty strukturyzowane) wymyślały struktury oparte na cenach aktywów mających cokolwiek wspólnego z rynkiem żywności.

Na dodatek reakcja ta była trochę spóźniona, gdyż wysokie ceny żywności zaczęły nam doskwierać trochę wcześniej i w połowie 2007 zwracałem uwagę, że żywność przysporzy nam problemów. Przyznam jednak, że nie sądziłem że aż tak dużych. Jednak w medialnym kreowaniu strachu przed globalnych i wieloletnim niedopasowaniu na rynku żywności, zaskakiwała mnie niewiara w dopasowanie popytu i podaży rynku rolnego i przetwórstwa spożywczego oraz  lekceważenie innych zjawisk makroekonomicznych które mają wpływ na podaż czy popyt na artykuły żywnościowe. Ot chociażby osłabienie popytu, czy wskutek ograniczenia tempa rozwoju gospodarczego. Nie sądzę, by to co właśnie doświadczaliśmy na rynku żywności miało mieć skutki trwalsze niż podobne procesy doświadczane w przeszłości.

Obecnie staje pytanie, co dalej z inflacją i co będzie jej siła napędową. Najbardziej intrygujące jest to, iż właśnie jesteśmy w momencie kiedy wciąż możemy wierzyć iż inflacja spadnie do poziomu górnej granicy pasma, czyli 3,5%. RPP staje obecnie przed niełatwym wyzwaniem. Najnowsza projekcja inflacji przygotowywana przez NBP będzie miała ograniczoną wartość predykcyjną dla członków RPP i nie jest to wina analityków z naszego banku centralnego. Jesteśmy właśnie po poważnym osłabieniu złotego. Wobec kryzysu finansowego, nie sposób powiedzieć czy złoty powróci do poziomów z II kw czy nie. Jednak wobec niepewności na rynkach i publikowanych niemal codziennie korekt PKB dla różnych regionów świata i dla Polski, wątpię by rynek miał odwagę do trwałego powrotu na poziomy kursów z II kw. To będzie miało przeniesienie na inflację. W tej chwili trudno o rzetelne prognozy makroekonomiczne, gdyż trudno oddzielić trwałe niekorzystne skutki kryzysu dla światowej gospodarki od ewidentnego strachu który sparaliżował rynki finansowe i ograniczył płynność na rynku międzybankowym. RPP stoi w obliczu dylematu czy kierować się tylko profesjonalnie przygotowywanymi prognozami czy też ujmować w swoich decyzjach działania o charakterze psychologicznym by zapobiec dalszemu pogarszaniu się nastrojów na rynku. Do tego dochodzi brak precyzyjnego i uzgodnionego przez wszystkie zainteresowane instytucje terminarza wprowadzenia euro. W obecnych okolicznościach spore wątpliwości budzić będzie prognozowanie popytu krajowego. Istnieje możliwość dalszych obniżek stóp referencyjnych na świecie, czyli kontynuowanie akcji z poprzedniego tygodnia. Nie sposób precyzyjnie odczytać jakie są oczekiwania rynku miedzybankowego gdyż obecne ceny pieniądza uniemożliwiają dokonanie rzetelnych szacunków krzywej rentowności. Itd. itd.

Można więc zapomnieć o podwyżkach stóp w tym roku i zaryzykować twierdzenie, że cykl podwyżek mamy już za sobą. Przypuszczam, że członkowie RPP o tzw. gołębim nastawieniu mogą podjąć próbę obniżenia stóp już w tym roku. Inaczej mówiąc, RPP będzie zmuszona do czasu kolejnej projekcji i wiarygodnych prognoz, prowadzić coś w rodzaju polityki „prowizorycznej” z elementami psychologicznymi.

Tytułowe pytanie jest z pozoru idiotyczne, ale kiedy tak przyglądałem się zmianom indeksów w ubiegłym tygodniu, a szczególnie wyczynom inwestorów w piątek, to miałem wrażenie że jest to możliwe w przekonaniu graczy rynkowych. Zwracam na to uwagę, ponieważ indeks jest jednak odzwierciedleniem cen akcji w jego skład wchodzących. A skoro cen, to znaczy że rynek teoretycznie powinien dążyć do rzetelnej wyceny notowanego podmiotu, a w przypadku indeksu reprezentującego dany parkiet, indeks powinien teoretycznie rzetelnie wyceniać kondycje ekonomiczną kraju. Oczywiście mam na myśli główny krajowy parkiet, który skalą kapitalizacji i zróżnicowania branżowego można określić jako reprezentatywny ekonomicznie dla danego kraju.

Giełdy to jeden z elementów rynku finansowego. I jak każdy z tych elementów (rynek długu, rynek walutowy) ma jedną istotną wadę. Otóż rynki czego jak czego, ale najmniej lubią precyzyjną wycenę bieżącej sytuacji. Dla indeksów giełdowych jest to wycena akcji, dla rynków walutowych wartość kursu odpowiadająca fundamentom makroekonomicznym, a dla rynku długu (stopy procentowej) określenie krzywej rentowności odpowiadającej perspektywom gospodarki. Najłatwiejszą sytuację ma rynek długu, ponieważ musi odgadywać tylko poczynania banku centralnego, który ustala stopę referencyjną, a więc mocno determinuje kształt krzywej rentowności dla krótkich terminów. Dalej w sukurs przychodzi   teoria i praktyka stopy realnej.

Jak wspomniałem, rynki nawet gdyby znały cenę równowagi dla wycenianych aktywów, to i tak próbowałyby wybicia w górę lub w dół, bo stabilizacji po prostu nie lubią. Jednym z wielu powodów gwałtownych zmian jest ogrom graczy na rynku finansowym. Nie ma co ukrywać, że w przeważającej większości wiedza tych graczy (osób fizycznych i instytucji) i skala zmian jakie wywołują swoimi decyzjami nijak się mają do obiektywnej ceny równowagi wycenianych aktywów. To pewien problem dla globalizującego się rynku finansowego, który obecnie dał o sobie znać wyjątkowo silnie.

Warto więc chyba przypomnieć sobie o poziomach odniesienia. Tymi nie może być liczba tragicznych informacji jakimi zalewają nas media. Zaczynam od tego, ponieważ mam wrażenie, że od kilku tygodni rynki nie wyceniają fundamentów a informacje medialne. Skoro są one tylko pesymistyczne, to też pesymistycznie zmieniają się indeksy. Doszło wiec do zabawnej sytuacji, kiedy nawet zawodowi analitycy oceniaja plan Paulsona i inne działania banków centralnych oraz rządów z perspektywy emocjonalnej reakcji graczy rynkowych i tak naprawdę własnej.

Spróbuję więc przypomnieć kilka istotnych informacji, które pozwolę sobie zaliczyć do fundamentów, ponieważ rynki zapomniały już chyba o co chodzi, gdzie jesteśmy i z rozpędu zaczęły przez nieuwagę dyskontować mega recesję.  

Warto więc przypomnieć, że spowolnienie gospodarcze w USA i na świecie było zapowiadane od kilku kwartałów. Różnica pomiędzy stanem przykładowo sprzed roku, a obecnym, to skala spowolnienia rozwoju. Rok temu oczekiwano spadku tempa PKB w USA do nieco ponad 2%. Potem systematycznie obniżano prognozy. Wg najnowszego raportu MFW, tempo PKB w USA w przyszłym roku będzie pomiędzy 0,0%  a 0,5%. Fakt, że korekta prognozy jest spora. Zwracam jednak uwagę, że szczególnie w ostatnich miesiącach tempo korekt prognoz rozwoju dla poszczególnych krajów jest tak szybkie, że mocno powątpiewam w jakość tych naprędce dopasowywanych do rzeczywistości medialnej prognoz. Po drugie USA przechodziły już podobną sytuację. W 2001 PKB wzrósł tylko 0,8% po ok. 4%  w kilku latach wcześniejszych. Jak widać w dramatyczną recesję nie wpadli. Wtedy też mówiono o nowej erze rynków po zniszczeniu budynków WTC i aferze Enronu. A ja twierdze że niewiele się zmieniło. Ludzka głupota i chęć błyskawiczne zarobku mają się w najlepsze. Załamanie na rynku nieruchomości, tak teraz akcentowane, to tylko przejaw oderwania się od realiów ekonomicznych przy wchodzeniu w okres spowolnienia. Ten kryzys jest jednym z wielu tego skutków i przyczyn. Równie dobrze można przyjrzeć się rynkowi samochodowemu. Od dłuższego czasu producenci na świecie zwracali uwagę na słabnącą sprzedaż.

Dzisiejsza gwałtowna reakcja giełd to w jakimś stopniu poważne lekceważenie sygnałów o spowolnieniu i bicie rekordów osiąganych poziomów indeksów. Warto przypomnieć, że ponad rok temu krajowi inwestorzy kompletnie lekceważyli informacje o spowolnieniu wzrostu gospodarczego oraz ogromnym przewartościowaniu spółek giełdowych. Dla tych wiec, którzy uważają że rynek prawidłowo dyskontuje przyszłość, stawiam pytanie: czy w II i III kw ubiegłego roku, rynek też prawidłowo dyskontował zmiany w gospodarce?

Od kilku dni rynek po prostu kompletnie nie wie czego się trzymać, na czym oprzeć prognozy, stąd zachowuje się kompletnie irracjonalnie. W Polsce przykładowo, WIG w piątek spadł do poziomu z początku III kw 2005 r. Zaznaczam, że wtedy nasza giełda dość racjonalnie wyceniała wartość spółek. Oznacza to że rynek zanegował mający miejsce od tego czasu wzrost gospodarczy w Polsce. A do chwili obecnej to kilkanaście procent!. Jeżeli założymy racjonalność giełdy, to musielibyśmy przyjąć, że rynek oczekuje analogicznej recesji w Polsce. A to już zupełny nonsens. Najgorsze dla Polski prognozy mówią o 3% wzrostu w 2009r. Indeksy innych krajów cofnęły się do poziomu z 2005 roku i lat wcześniejszych, negując niemal cały przyrost gospodarczy z ostatniego cyklu koniunkturalnego. Ludzie chyba rzeczywiście uwierzyli w podobieństwo obecnego załamania giełdowego do słynnego kryzysu z przełomu lat 20 i 30 tych.

Sporo do życzenia pozostawia medialny wymiar kryzysu. Nie mam nic przeciwko sensacji i tragedii lejącej się z telewizorów i gazet, ale proponuje wrócić do – w naszym, krajowym wydaniu – I poł. 2007 r. Czy tak samo informowano o bezmyślnie pnących się do góry indeksach giełdowych? Tak, ale tylko w prasie finansowej, którą czyta garstka Polaków. A i tu bywało różnie, bo analitycy opierający się na analizie technicznej, często odrywali się od fundamentów, dając się zwieść kreskom.

Nie próbuje negować skali obecnych problemów, ale obecnie silniej doskwiera nam już kryzys płynności spowodowany przede wszystkim gwałtowną korekta w wycenie aktywów i bardzo daleko posuniętą ostrożnością instytucji finansowych. Z jednej strony to słuszna ostrożność, z drugiej  zaś – posunięta do nadmiernych rozmiarów, sama powoduje narastanie problemów i wzrost poczucia zagrożenia przez zwykłych obywateli.

Oczywiście inwestorzy niech robią co chcą. Mogą od jutra dalej bezmyślnie obniżać wartość indeksów giełdowych. Wolna wola. W piątek widać było jednak narastające wątpliwości na giełdach. Na wykresie naszych głównych indeksów widać było chęć zatrzymania spadków i lekki wzrost w ostatniej godzinie notowań. Na pomoc sprzedającym panicznie akcje, przyszli ich nabywcy. W efekcie mieliśmy obroty nienotowane bodaj od kilkunastu miesięcy i rzadko spotykane w ubiegłym roku, rekordowym pod tym względem. W USA indeksy po znacznych wahaniach zakończyły piątek na spadkach o 1%-2%. To niemal zahamowanie jak na standardy ostatnich dni. Niestety zmiany futures na indeksy nie potwierdzają odwrócenia tendencji. Rynek ma sporo do przemyślenia w nadchodzącym tygodniu. Ja tylko wskazałem na jedna z wielu ciekawostek, związanych z „wyceną” przez rynek stanu rzeczywistego nadchodzących kwartałów.

Niniejszy wpis to ciąg dalszy wpisu poprzedniego, w którym starałem się zwrócić uwagę że ująca t na brak w otoczeniu prezydent makroekonomisty. Zaznaczam, że nie oczekuje by każda osoba piastująca urząd prezydenta musiała być z wykształcenia czy wykonywanego zawodu, ekonomistą. Niewątpliwie jednak, i nie ma co tego ukrywać, że funkcja ta styka wybrańca narodu z problemami ekonomicznymi najwyższej wagi. Wagi ustrojowej. W minionych dniach byliśmy i jesteśmy nadal, świadkami wydarzeń o ustrojowym znaczeniu dla kraju i gospodarki światowej. Urząd prezydenta zdaje się bardzo pasywnie podchodzić do dziejących się wydarzeń. W swojej ocenie opieram się na wypowiedziach prezydenta oraz osób z jego najbliższego otoczenia, które doskonale wpisują się w ekonomicznego ducha prezentowanego przez prezydenta.

Trwający właśnie kryzys na rynkach finansowych, prezydent wykorzystał do wielokrotnego zademonstrowania sporego dystansu do gospodarki rynkowej i czegoś w stylu „a nie mówiłem, że……, ale nikt nie chciał mnie słuchać”. Że? Że liberałowie przeceniali zdolność mechanizmu rynkowego do radzenia sobie z problemami rozwoju ekonomicznego i racjonalności zachowań rynków finansowych. Tego typu wątpliwości nie są nowością i z mniejszym czy większym natężeniem przewijają się dyskusje na ten temat i niejednokrotnie prowadzą do podjęcia decyzji. Ja również w treściach na moim blogu daleki jestem od wyznawanie liberalizmu w krystalicznej postaci, co nie zmienia faktu iż jestem jak najbardziej zwolennikiem gospodarki wolnorynkowej. Jeden z wielu rezultatów takich decyzji leżał niedawno na prezydenckim biurku. Mam na myśli przenoszone na grunt prawa polskiego uregulowania unijnej dyrektywy MiFID dotyczącej rynku finansowego.

Zauważyłem, że obydwaj panowie Kaczyńscy kryzys finansowy wykorzystali również do zwrócenia uwagi iż jest on (oraz jego skala) skutkiem usuwania się państwa z życia gospodarczego. Padł wręcz przykład planu Paulsona, którego wejście w życie zostało rzekomo opóźnione przez polityków, którzy do ostatniej chwili, zwiększając tylko zamieszanie, starali się opóźnić jego wejście w życie, doktrynalnie (rzekomo) chcą trzymać państwo z dala od gospodarki. Prawda wyglądała zgoła inaczej. Plan przedstawiający cel i kryteria wydawania ponad 700 mld usd, to nie temat na jeden wieczór i kilka kartek a4. Należy pamiętać, że w takich przypadkach zrozumienie przyczyn kryzysu, poznanie racji wszystkich stron i przede wszystkim wypracowanie zasad i kierunków udzielania pomocy wymagało znacznie większej ilości czasu. Akurat polityczne przekomarzania miały tu niewielkie znaczenie i w gruncie rzeczy ograniczały się do zademonstrowania swojej postawy i wysłuchania stron. I tak było wiadomo, że plan wejdzie w życie. Tak naprawdę biorąc pod uwagę finansową skalę interwencji i czas w jaki opracowano zasady tej operacji, to można powiedzieć iż odbyło się to z prędkością światła. Można w zasadzie postawić odwrotną tezę. Wydaje się iż prezydent dość nonszalancko podchodzi do wydawania publicznych pieniędzy. Potwierdza to idea o konieczności działań na rzecz wsparcia gospodarki w obliczu kryzysu. Niestety prezydent nie podał skali środków i ich przeznaczenia. Nie określił też gdzie jest największe zagrożenie, albo gdzie może się ujawnić.

Strasząc złymi rynkami finansowymi i liberałami, prezydent i jego otoczenie nie chcą dodać, że część odpowiedzialności spada na zwykłych obywateli którzy wierzyli, że należą im się domy a jak to finansowo zorganizować jest problemem państwa. Warto też pamiętać, że ogromne korekty na rynkach finansowych są efektem ich wcześniejszego oderwania od realiów. To już wina rzesz inwestorów, w tym i drobnych, i ich nadmiernej pazerności oraz lekceważenia ryzyka.

Przy okazji kryzysu finansowego ujawniła się również słabość ośrodka prezydenckiego w postrzeganiu Unii Europejskiej. Prezydent zdecydowania lepiej czuje się roli krytyka Unii i utrzymywania dystansu to tego ponadnarodowego tworu. Unia to dla prezydenta przejaskrawiona kwestia energetyczna i grono państw nierozumiejących rzekomych zagrożeń na wschodzie. Ale właśnie teraz jest dobry moment by zwrócić uwagę na role Unii na rzecz obrony przed skutkami kryzysu i zaproponować rozwiązania które pomogą UE szybciej i w sposób skoordynowany działać w obliczu kolejnego kryzysu w przyszłości. To świetna okazja by zaprezentować Polakom  wizję Unii w aspekcie ekonomicznym. Niestety tego akcentu zabrakło. A pomysłu nasuwają się wręcz same. Obawiam się że dla prezydenta problem w tym przypadku polega na tym, że musiałby radykalnie zmienić nastawienie do UE i przyznać że działania w sposób skoordynowany wymagałoby częściowego przeniesienia decyzji na poziom władz UE.

Jeżeli prezydent chce pełnić rolę inicjatora i arbitra w przemianach społeczno-ekonomicznych, powinien pogodzić się z faktem iż jego rolą nie jest przesuwanie w przyszłość bieżących problemów ekonomicznych. Prezydent albo wierzy w swoiście pojmowaną gospodarkę społeczną, albo za wszelką cenę unika konfliktu z Polakami. Prezydent unika ważnych decyzji albo nie wiadomo po co, zrzuca z siebie ich ciężar i poddaje je pod osąd obywateli w referendum.

W najbliższym czasie parlament będzie się męczył nad poważnymi, ustrojowymi wręcz ustawami, a prezydent już ogłosił że ich nie zaakceptuje. Mam na myśli przede wszystkim ograniczenie branżowych przywilejów emerytalnych i komercjalizacje placówek służby zdrowia. To tak naprawdę w przeważającej mierze rozwiązania natury obiektywnej. Komercjalizacja placówek służby zdrowia nie oznacza ich prywatyzacji i jej głównym celem jest zaprzestanie zadłużania się jednostek ponad możliwości spłaty i poprawa zarządzania. Straszenie rzekomym dążeniem przekształconych placówek do osiągania zysku dla właścicieli, wynika chyba z niezrozumienia proponowanych przemian i przejaskrawiania zagrożeń. W kwestii finansowej chodzi przede wszystkim o zbilansowanie finansowe i większa efektywność.

Intryguje mnie pytanie czy zestaw pytań, jakie prezydent chce postawić Polakom w referendum. Formalnie prezydent chce spytać, czy Polacy godzą się na prywatyzację służby zdrowia. To pytanie niezgodne z prawdą i bardzo niedokładne. Służba zdrowia, co do zasady, w projektach obecnego rządu pozostaje „państwowa”. Obecna koalicja nie zamierza tego zmienić. Z biegiem lat natomiast sektor usług medycznych i ich finansowania, uzupełniany będzie o element prywatny. A tak swoją drogą, co będzie jak Polacy w referendum powiedzą „nie”. Zlikwidujemy prywatne przychodnie dentystyczne, która obejmują już niemal cały rynek?

Skumulowanie w krótkim okresie czasu ciekawych wydarzeń ekonomicznych zwróciło uwagę, na brak silnego merytorycznie doradcy ekonomicznego w otoczeniu prezydenta. Oczywiście można korzystać z opinii zbieranych doraźnie, chociaż jakość merytoryczna wypowiedzi prezydenta i jego otoczenia wskazuje, że nawet taki wariant nie jest realizowany. Biorąc pod uwagę poglądy prezydenta,  a szczególnie te spontanicznie deklarowane, oraz politykę kadrową (są doradcy od innych dziedzin) można śmiało powiedzieć, że prezydent nie jest tą sferą życia nadmiernie zainteresowany i nie czuje się w niej komfortowo. Nie interesuje go rola inspiratora ciekawych inicjatyw ekonomicznych ani arbitra przy rozstrzyganiu ekonomicznych problemów. Nie wykluczam że wskutek szeregu publikacji piętnujących świadomość ekonomiczną prezydenta, poszerzy grono swoich doradców. Obawiam się jednak, że będzie to osoba potwierdzająca obecne poglądy prezydenta.

Obecnie politycy na polu ekonomii zmierzają się z kilkoma problemami, które zachęcają ich do wypowiadania zdania, a czasami wręcz zmuszają do zajęcia stanowiska które może nie spodobać się społeczeństwu. O ile partie wchodzące w skład rządu muszę te problemy podjąć, ryzykując utratą popularności, to opozycja i prezydent zdają się mieć do tego lekceważący stosunek. Do „opozycyjności” opozycji parlamentarnej można się było przez lata przyzwyczaić, ale prezydent chętniej powinien brać na siebie część problemów jakie przed nim postawiło społeczno-ekonomiczne życie. Mówiąc o problemach mam na myśli, sektor stoczniowy, tzw. kryzys finansowy i dramatyczne spadki indeksów giełdowych na całym świecie, wprowadzenie euro czy również pakiet ustaw jakie rząd chce przeprowadzić przez Sejm i Senat.

Wyzwania ekonomiczne jakie stanęły przed politykami ujawniły niechcąco solidny brak wiedzy ekonomicznej u prezydenta i byłego premiera oraz – ku mojemu zdziwieniu – zostały przez nich wykorzystane do deklaracji solidnego ideologicznego dystansu wobec gospodarki wolnorynkowej czy rynków finansowych. To ważna uwaga, bo rodzi poważne implikacje już nawet na najbliższą przyszłość. Długo nie trzeba było czekać. Zaledwie kilka godzin temu prezydent oświadczył że jest zwolennikiem referendum w sprawie prywatyzacji służby zdrowia. Jest to o tyle zaskakujące, że nikt służby zdrowia prywatyzować nie chce. Co do zasady, służba zdrowia ma pozostać „państwowa”.

Tematem euro media zostały zaskoczone przez premiera, a ekonomiści terminem jego wprowadzenia. Zgodzę się że dobrym pomysłem było wprowadzenie w końcu tego tematu pod polityczne negocjacje, ale styl był fatalny. Należało wymusić merytoryczną dyskusję. Zamiast tego premier stworzył sobie oponentów już na wstępie. Wypowiedzi panów Kaczyńskich prezentowane na okoliczność dyskusji o euro, wskazały zupełne nieprzygotowanie do tematu oraz lęk i nieznajomość tego czym euro jest i ma być. Często wplatane były wątki nie ukrywające niechęci do rynków finansowych i traktowanie globalnego rynku finansowego jako kolejnego podejrzanego układu. Przepraszam, że łącze wypowiedzi prezydenta i byłego premiera. Nie jest to przejaw moich pogladów politycznych. Tak łatwiej mi się pisze, a przede wszystkim poglądy i reakcje wspomnianych osób są niemal identyczne w poruszanych tematach.

Słynne 240 zł siły nabywczej jakie wg Jarosława Kaczyńskiego ma stracić przeciętny Polak (była chyba nawet mowa o emerytach) przy wprowadzenia euro, zaczerpnięty „z prasy”, wskazuje dodatkowo na mocno polityczne czy ideologiczne podejście do tematu. Każdy europejski polityk powinien mieć wypracowane zdanie na temat euro. Tymczasem okazało się, ze druga co do wielkości partia w  Polsce nie ma ekonomicznego think tank’u z prawdziwego zdarzenia, a wiedzę o najważniejszych wyzwaniach czerpie z przypadkowego artykułu (były premier nie chciał nawet podać dokładnych namiarów). Podawanie 240 zł, to czystka kpina z osób które tą wypowiedź usłyszały. W przypadku emerytów oznaczałoby to utratę wartości nabywczej rzędu ¼. Wygląda na to że były premier nie zapoznał się z szeregiem raportów o wpływie zmiany waluty na ceny. Trudno również komentować wypowiedzi, iż szybkie przyjęcie euro będzie sprzyjało tylko spekulacjom na runku walutowym i że to raczej w interesie graczy finansowych euro ma być wprowadzone.

Formalnie panowie Kaczyńscy nie neguję konieczności wprowadzenia euro, niemniej odwlekają to w czasie o kilkanaście lat. Argument iż do euro warto wejść dopiero kiedy się mocno zbliżymy poziomem rozwoju gospodarczego do krajów Europy Zachodniej pozornie jest racjonalny, ale oznacza iż panowie Kaczyńscy zupełnie nie przyjmują czynników i scenariuszy wydarzeń, które czynią odkładanie tego bezcelowym a nawet krzywdzącym dla gospodarki. Prezydent zaapelował do rządu by podał wszystkie za i przeciw zmiany waluty sugerując iż premier coś ukrywa, a ja bym pytanie odwrócił i oczekiwał uzasadnienia że przyjęcie euro szybciej byłoby złym gospodarczo posunięciem.

Oczywiście solidna argumentacja należy się społeczeństwu ze strony rządu i  – a tego się obawiam – próba wprowadzenia euro w ekspresowym tempie przy pomocy odwrotnej ideologii niż stosowana przez braci Kaczyńskich, rządowi na pewno nie pomoże, a wręcz zaszkodzi. Ja sam również bardzo często się spotykam z deklarowanymi obawami o uczciwość wymiany złotego na euro i skok cen prowadzący dodatkowo do utraty siły nabywczej otrzymywanych wynagrodzeń. Stąd dziwię się że słynne 240 zł jakie mają stracić emeryci, nie spotkało się z szeroką medialną reakcją rządu.

Kolejnym intrygującym tematem jest bieżący kryzys na rynku finansowym. Proponowane  przez prezydenta spotkanie Rady Gabinetowej nie wnosi nic nowego, a będzie głównie rywalizacją o to kto bardziej troszczy się o bezpieczeństwo obywateli, co posłowie partii opozycyjnych już ujawniają. Moim zdaniem przedstawiciele rządu oraz instytucji odpowiedzialnym za nadzór i bezpieczeństwo systemu finansowego w Polsce odrobili swoją lekcję prawidłowo. Można oczywiście debatować, czy premier powinien co chwilę pojawiać się w telewizyjnych orędziach czy też deklarować coraz wyższe zabezpieczenie depozytów, albo wygłosić płomienne przemówienie w Sejmie. Medialnie jednak i tak nie wygrałby wyścigu z setkami dramatycznych doniesień, a do tego mógłby wywołać podejrzenie iż rząd faktycznie czegoś się obawia i coś ukrywa.

Od prezydenta oczekiwałem nie Rady Gabinetowej, a stwierdzenia że rząd i urzędnicy państwowi prawidłowo wykonują swoja pracę i monitorują sytuację w kraju i na świecie. Politycy ugrupowań lewicowych już chwalą się pomysłem podniesienia kwoty gwarantowania depozytów (skopiowanym zresztą) i faktem wprowadzenia instytucji gwarantowania depozytów w początku lat 90-tych, co było niczym innym jak przeniesieniem na grunt polski rozwiązań z krajów rozwiniętych. Prezydent zadeklarował, w kooperacji z UE, chęć wsparcia w obliczu kryzysu. Nie powiedział tylko kogo, dlaczego i na jakich zasadach. Drobiazg. Politycy PiSu maja pomysły, ale przedstawią je dopiero na wspólnym spotkaniu w Sejmie lub podczas spotkania Rady Gabinetowej. Jednym z pomysłów deklarowanych przez politykow tej partii jest racjonalne przygotowanie budżetu. Logika podpowiada, że musiałyby to być cięcia wydatków, ograniczenia wpływów lub większa elastyczność budzetu czyli zmniejszenie udziału wydatków tzw. sztywnych. Problem w tym, że wszelkie tego typu inicjatywy są przez partie opozycyjne i prezydenta w znacznym stopniu utracane.

Czuje się trochę niezręcznie, bo nie potrafię oprzeć się pokusie pisania o kosmicznych wynagrodzeniach. Nie będzie to oczywiście rozprawka naukowa, co refleksja dla zgrywy, a może i niekoniecznie dla zgrywy. Pisanie o wynagrodzeniach menadżerów z najwyższej półki, w świecie publicystów ekonomicznych i samych ekonomistów traktowane jest jak temat tabu i swego rodzaju nieprzyzwoitość, będąca rzekomo przejawem nieznajomości praw popytu i podaży na rynku zasobów ludzkich.

Przyznam, że oglądając wiadomości na CNN i czytając codziennie świeże doniesienia o efektach pracy „zdolnych” finansistów z dalekich krajów, trochę mi głupio. Głupio z dwóch powodów: jak można tak banalnie rozłożyć potężne instytucje finansowe i ile powinien zarabiać szef instytucji finansowej zatrudniającej tysiące ludzie. Skoro ekonomiści zaglądają w kieszeni górnika, rolnika, kasjerki z supermarketu i nauczyciela, to co powstrzymuje ludzi od opiniowania zasadności wynagrodzeń menadżerów. W Polsce trudno o dobry materiał badawczy. W zasadzie jedynym rzetelnym źródłem w naszych warunkach są dane z raportów firm notowanych na giełdzie.

A jednak jakaś refleksja i odpowiedź należy się ludziom w Stanach którzy stoją z transparentami pod budynkami padających instytucji finansowych lub urzędów administracji państwowej (te nie padają J), wyrażając swoją złość. Trudno ich nie zrozumieć, kiedy z przemówienia prezydenta dowiedzieli się, że albo zaakceptują pomoc o wartości 700 mld usd, albo mogą nie mieć pieniędzy na kształcenie dzieci.

Obiektywnie przyznaję, że wycena rynkowa menadżera jest bardzo trudna. O wiele łatwiej ustalić na przykład wynagrodzenie kierowcy. Jest przychód, są koszty i oczekiwana stopa zwrotu przez właściciela przeliczona na wypłatę z zysku. Resztę dzielimy przez liczbę kierowców i mamy wynagrodzenie miesięczne brutto. To oczywiście mocno zbanalizowany przykład. A ile wart jest menadżer potężnej instytucji finansowej? Oczywiście jest odniesienie rynkowe (wynagrodzenia innych menadżerów), czyli odniesienie mające opinię obiektywnego i osiągnięcia z poprzedniego miejsca pracy. Te ostatnie to przykładowo skala poprawy wyniku finansowego, wzrost pozycji rynkowej, czy rynkowej wartości mierzonej cena akcji. Skoro w poprzednim miejscu pracy spowodował wzrost wartości o ileś tam miliardów dolarów, to dyskusja czy takiemu  człowiekowi dać dodatkowe kilka mln usd wydaje się faktycznie małostkowa. Dochodzenie do jakiegoś wzoru czy algorytmu pozwalającego wycenić menadżera jest trudne ale być może wcale nie zdane z góry na porażkę. Skoro świat ekonomiczny pracuje nad metodami wyceny aktywów niematerialnych, firm które tworzy grupa informatyków ze świetnymi pomysłami, ale w wynajętych biurach przy wypożyczonych komputerach, to może i da się cos stworzyć na potrzebę wyceny menadżera wysokiego szczebla. Są jednak i inne pytania. Co spowodowało wzrost wartości poprzednio zarządzanych firm? Hossa na giełdzie, przejęcia innych firm, a może doskonale znający biznes menadżerowie średniego szczebla, którzy prawidłowo przekazywali sygnały z rynku i na ich postawie formułowali prawidłowe pomysły dla zarządu. Absolutnie nie zamierzam umniejszać roli przywódców takich potężnych firm, ale doprawdy trudno znaleźć usprawiedliwienie w niektórych sytuacjach. Zastanawiam się, czy faktycznie ci menadżerowie mieli i chcieli mieć prawidłowy obraz firmy. Wcale bym się nie zdziwił gdyby w wysoce zagregowanych raportach o stanie portfela inwestycyjnego nawet nie widzieli zagrożenia. Jak ocenić zagrożenie z tytułu papierów opartych na rynku hipotecznym. Ocena na bazie wyceny rynkowej przez ostatnie lata była zadowalająca. Renomowani audytorzy również co roku, opierając się na wartości rynkowej, potwierdzali prawidłowość wycen.

Oczywiście mój bieżący wpis to forma zabawy intelektualnej niż skwantyfikowanej oceny, miary  tychże menadżerów. Wyrażone wyżej wątpliwości mogą skusić kogoś do postawienia pytania o karę. A jeżeli, to jaka. Jest prawo odnoszące się do umyślnego (czy raczej wskutek rażących błędów) narażenia firmy na stratę. Przy takim zarzucie łatwo jest się wybronić. A zresztą kogo tak naprawdę ukarać, chociażby podziękowaniem za współprace (czyli zwolnienie)? Menadżerów, czy bardziej tych co ich wybrali, czyli radę nadzorczą. A może zamiast zarządu i rady nadzorczej, to raczej główni akcjonariusze powinni posypać głowę popiołem?

Na kwestie odpowiedzialności można spojrzeć jeszcze inaczej. Jest inny typ menadżerów, którzy podejmują poważne w skutkach decyzje, za wielkie pieniądze i za przyzwoleniem swego rodzajów walnego zgromadzenia oraz bez poważniejszej czy nawey żadnej odpowiedzialności. Mowa o politykach i innych decydentach działających w imieniu państwa, czy jak kto woli – obywateli. Wybierają ich ludzie. Politycy decydują o zasadach monitorowania i swobody działania rynku finansowego i ponoszą odpowiedzialność za pozwolenie na zadłużenie się gospodarstw domowych bez oglądania się na ich (gosp. domowych) zdolność do spłaty długu za dom. Tak jak menadżerowie z korporacji finansowych, politycy „wchodzą” w rynek kwotą godną podziwu bo 700 mld usd. No i proszę, gdzie takie rozmyślania dla zabawy mogą doprowadzić.

Patrząc na minione kilkanaście lat przemian w Polsce, jednym z wielu pytań na jakie szukamy odpowiedzi jest kwestia bogacenia się społeczeństwa i podziału tegoż bogactwa w społeczeństwie. Co do tego że jesteśmy społeczeństwem bogatszym nie ma wątpliwości, nie ma więc wątpliwości że warto było zmienić ustrój gospodarczy. Ta ostatnia uwaga wydaje się pozornie zbyteczna, ale wciąż wielu obywateli ocenia jakość ustroju po skali zróżnicowania dochodowego, tzn. im mniejszy mniejsze zróżnicowanie tym ustrój lepszy, bo pozornie sprawiedliwy. Ten problem ujawnił się przy okazji ostatniego strajku Solidarności w Warszawie, kiedy to dało się słyszeć i takie opinie, że Polska jest krajem nadmiernego zróżnicowania wynagrodzeń. Jakkolwiek niektóre przykłady niskich wynagrodzeń oraz nadmiernych mogą budzić faktycznie chwilami zdumienie, to jednak nie jest to materiał do orzekania o skali rozwarstwienia w Polsce.

Jedną z miar wykorzystywanych do badania zróżnicowania dochodowego w społeczeństwie jest wsk. Gini’ego. Próbując przedstawić budowę wskaźnika, należy sobie wyobrazić oś pionową przedstawiającą calość dochodów badanej grupy,  poziomą – badaną populację. Na każdej z osi podajemy wartości skumulowane. Oś prosta rozciągnięta od przecięcia osi do przeciwległego kąta wyznaczonego przez dwuwymiarowy wykres oznacza społeczeństwo egalitarne, co oczywiście w rzeczywistości jest nieosiągalne. Nieosiągalne nawet w krajach, w których eksperymentowano z zaprowadzaniem równości na siłę. Im bardziej hipotetyczna krzywa jest ugięta, tym większe zróżnicowanie dochodów w społeczeństwie. Wskaźnik Gini jest obliczany jako iloraz pola pomiędzy krzywą Lorenza dla społeczeństwa egalitarnego (czyli prostą) a krzywą Lorenza rzeczywistą i całkowitą powierzchnią pola trójkąta pod prostą. Skrajne wartości to 0 i 1. Zero otrzymujemy przy równomiernym rozkładzie dochodów, a 1 przy skrajnej nierówności. Oczywiście żadna z tych sytuacji nie występuje w rzeczywistości, chociaż w teorii można sobie wyobrazić społeczności które osiągają takie wartości.

Ponieważ wskazane wyżej ujęcie jest jeszcze mało czytelne, to warto je uzupełnić o wartości które pomogą czytelnikowi umieścić Polskę w obecnej rzeczywistości. Przez ostatnie kilkanaście lat poprzedniego ustroju wskaźnik dla Polski oscylował koło 0,25 (25%). Przed 1995 r. wskaźnik przekroczył wartość 0,3. Cechą krajów socjalistycznych było utrzymywanie się wskaźnika na ogół w przedziale 0,2-0,3. Dla Szwecji wskaźnik przyjmował wartość z przedziału 0,3-0,35. Kraje określane jako rozwinięte, długie dekady po wojnie miały wskaźniki w przedziale 0,3-0,4. Niemniej zdarzały się wyjątki, kiedy wskaźnik wykraczał poza górną lub dolną granicę. USA przed kilku laty przekroczyły 0,4, podobnie zresztą jak Chiny.

Szukając wartości wskaźnika trzeba pamiętać, że do wyliczeń przyjmuje się różne definicje dochodów co może powodować niewielkie różnice w wynikach. Zdarza się też, że różnie definiuje się wyznaczanie krzywej. Wskaźnik jest też liczony po odjęciu ze zbiorowości grup skrajnych, co powoduje wzrost składnika. Szczególnie ta ostatnia uwaga jest istotna, ponieważ im bardziej obcina się udział grup skrajnych tym bardziej wykres przypomina linie prostą o niewielkim stopniu nachylenia.

A tak przy okazji, to porównanie sektora państwowego wskazuje na inne podejście do rozkładu wynagrodzeń. W tymże sektorze w latach 90-tych wskaźnik Gini był mniejszy o dwie do czterech dziesiątych mniejszy od wskaźnika dla całej populacji. Co ciekawe jednak, badania przeprowadzone na rozkładem dochodów, wskazują, że od II poł. lat 90-tych rozpoczął się proces różnicowania dochodów w sektorze państwowych co jest naturalną reakcją na konkurencyjność wynagrodzeń oferowanych w sektorze prywatnym.

Obecnie wartość wskaźnika dla Polski to ok. 0,34, co daje wartość nieco większą od średniej w UE. To porównanie wydaje mi się bardzo ważne, ponieważ znaczna część Polaków poprzez media lub indywidualne kontakty ma pewną wiedze o warunkach życia w UE i zdaje się je akceptować i do nich dążyć. Oczywiście tu należy wskazać że rozkład dochodów to jedna rzecz, a siła nabywcza to druga. Inaczej mówiąc, poziom życia Polaków z – powiedzmy – dwóch najniższych grup decylowych jest wyraźnie gorszy od poziomu życia osób o najniższych dochodach w krajach rozwiniętych. Wobec tego ktoś o lewicowych poglądach mógłby dojść do wniosku, że należy zabrać „bogatym” i dać „biednym”. Żyć będzie się lepiej, a wskaźnik Gini’ego niech sobie spada. Co tam. Tak oczywiście myśleć nie można. Celem omawianego wskaźnika nie jest wskazywanie siły nabywczej, a tylko podanie ogólnej skali zróżnicowania. Z tego punktu widzenia sytuacja wydaje się być naturalna. Wynagrodzenia muszą być zróżnicowane gdyż pełnia rolę bodźca dla prawidłowej alokacji zasobów ludzkich i nawet gdyby wskaźnik ten w Polsce nieco jeszcze wzrósł, to nie uważałbym tego za anomalię.

Dokładniejsza analiza wskaźnika powinna być przeprowadzona na tle przemian w danym kraju i otoczeniu makroekonomicznym. Z cała pewnością w jakimś stopniu jest to przejaw prowadzonej polityki społeczno-ekonomicznej. Jako przykład można podać dwa kraje: USA i Danię. W pierwszym przypadku wskaźnik przekracza 0,4, a w drugim na ogół nie przekracza 0,3 (uwaga na metodologię). Pierwszy kraj uważany niemal za raj dla rozwoju przedsiębiorczości, a drugi to jeden z krajów o największych obciążeniach podatkowych w UE i udziale finansów publicznych w PKB i mimo to bywa w czołówce państw o najlepszych warunkach do prowadzenia działalności gospodarczej. Z drugiej strony od lat 80-tych można zaobserwować tendencje do wzrostu wskaźnika w krajach rozwiniętych i niektórych rozwijających się (co jest m.in. efektem procesu globalizacji), co obniża skuteczność prowadzenia polityki społecznej w wielu krajach, rozumianej jako utrzymywanie w ryzach procesu rozwarstwienia z jego społecznymi i gospodarczymi konsekwencjami.

Czasami można spotkać twierdzenie, że wskaźnik powinien się zawierać w przedziale od 0,25 do 0,4, na co faktycznie można znaleźć potwierdzenie we współczesnym świecie. Każde odstępstwo w takim przypadku można traktować jako przejaw anomalii społecznych, które mogą prowadzić do problemów społecznych lub ekonomicznych. W dużym uproszczeniu – zbyt mały wskaźnik może być przejawem złej polityki państwa skierowanej na unikanie za wszelką cenę rozwarstwienia co powoduje zanik konkurencyjności, a zbyt duży zaś – (np.0,5) jest charakterystyczny dla krajów niestabilnych politycznie lub biednych (lub jedno i drugie) gdzie znaczna część społeczeństwa funkcjonuje poza gospodarką. W ten sposób dochodzi się do pewnej prawdy, iż najlepiej rozwijają się kraje demokratyczne o jak największej liczbie obywateli wciągniętych w obieg gospodarki rynkowej.

W naszym przypadku nie ma sensu dążenie do wskaźnika Giniego mocno poniżej 0,3. Jak na razie przechodzimy etap doganiania krajów wydajniejszych i obecny wskaźnik dla Polski przy powolnej tendencji (dotychczas) wzrostowej ma swoje uzasadnienie. Oczywiście daleki jestem od próby uzasadnienia wskaźnika dla Polski tylko dlatego, ze taki a nie inny akurat jest. Nie ma co ukrywać, że niektóre kraje Europy Srodkowo Wschodniej tempem rozwoju poważniej nam nie ustępują a wskaźnik Giniego maja niższy. Mam na myśli naszych południowych sąsiadów. Z drugiej strony są małe państwa nadbałtyckie, gdzie omawiany wskaźnik zmieniał się jeszcze szybciej i o dwie, trzy dziesiąte przekracza wskaźnik dla polski. W naszym przypadku to po części konsekwencja naszej drogi przemian oraz m.in. wyjątkowo wysokiego wskaźnika bezrobocia, czy okoliczności gospodarczych na które wpływ mieliśmy żaden lub niewielki.

Przedmiotem dyskusji w Polsce jest kwestia zróżnicowania dochodów, czy też poprawy sytuacji osób o najniższym wynagrodzeniu. Tak jak wysokość wskaźnika dla Polski budzi dyskusje, tak i dyskusje budzi sposób na zmniejszenie dysproporcji. Recepty są wręcz skrajne, od podatku liniowego (przykłady krajów które go wprowadziły, bezpośrednio tego nie potwierdzają) do działań administracyjnych, jak płaca minimalna.

Decyzja Rady Polityki Pieniężnej pewnie nikogo nie zaskoczyła. Znając dotychczasowy rozkład głosów w trakcie głosowań i najnowsze makroekonomiczne dane, wiadomo było że trzyosobowa grupa tzw. jastrzębi nie przeforsuje w obecnych okolicznościach podwyżki.

Komunikat po dzisiejszym spotkaniu jest tradycyjnie dosyć skromny w oddaniu nastrojów w trakcie posiedzenia i rozkładu akcentów. Warto było przed lekturą dzisiejszego komunikatu przeczytać minutki z poprzedniego spotkania. W minutkach było widać powrót w pewnym sensie do sytuacji sprzed kilkunastu miesięcy, kiedy spór o politykę pieniężną był sporem o to co nas czeka. Grupa jastrzębi zabiegała o rozpoczęcie procesu zaostrzania polityki pieniężnej, a większość pozostałych członków RPP zdawała się czekać na potwierdzenie w faktach iż podwyżki stóp są faktycznie konieczne. No i były. Teraz jest podobnie.

Minęło kilka kwartałów i jesteśmy w momencie w którym mamy odpowiedzi (no, prawie) na dręczące RPP i makroekonomistów dylematy. Inflacja roczna doszła prawie do 5% i wszystko wskazuje na to, że wskaźnik nie będzie ulegał pogorszeniu. Do tego prognozy rynkowe wskazują iż na rynku panuje silne przekonanie, że bez przesadnego zaostrzania polityki pieniężnej powoli poradzimy sobie z inflacją. W komunikacie już wytłumaczono ewentualne dalsze utrzymywanie się inflacji na wyższym poziomie, cenami regulowanymi, żywnością oraz paliwami. Żywność, która miała napędzać wzrost inflacji będzie powoli zwalniać. Słabe wyniki produkcji sprzedanej i sprzedaży detalicznej oraz hurtowej za sierpień były sporym zaskoczeniem i od razu postawiły ekonomistów w dyskomfortowej sytuacji. Widać że nad rynkiem wisi pytanie: przypadkowe wahnięcie czy pierwszy sygnał wskazujący iż poważniejszy wzrost popytu wewnętrznego nam nie grozi.

Po argumentach przedstawianych w minutkach i po ostatnim posiedzeniu RPP widać iż przewagę osiągnęła ta część Rady , która nie jest chętna zaostrzaniu polityki pieniężnej chociaż z szacunkiem odniesiono się do argumentów strony przeciwnej. Oficjalnie więc nadal Rada obawia się efektu drugiej rundy oraz nie odtrąbiono ostatecznego zwycięstwa na inflacją. W takiej sytuacji trudno będzie jastrzębiom zdobyć większość w głosowaniach Rady w celu podniesienia stopy referencyjnej. W takich też okolicznościach wzrost wskaźników inflacji bazowej, w tym wskaźnika po wyłączeniu cen żywności i cen energii, nie zrobił poważniejszego wrażenia.

To stawia po znakiem zapytania dalsze podwyżki w tym roku. Nadal jednak uważam iż jest znaczne (powyżej 50%) prawdopodobieństwo podwyżki o 25 pkt. w tym roku. Wątpię natomiast by RPP zdecydowała się na podniesienie stopy referencyjnej do 6,5%. To byłoby możliwe tylko w przypadku opublikowania danych wskazujących na silne zagrożenie w walce z inflacją. Najnowsze dane makroekonomiczne utwierdzają mnie tylko w przekonaniu że Rada nie dokonałaby żadnego ruchu przed poznaniem danych za III kw.

W komunikacie po wrześniowym spotkaniu RPP zaskoczył mnie brak odniesienia do sytuacji na krajowym rynku walutowym i deklaracji premiera o zmianie waluty w 2011 r. Zmiany na rynku walutowym przypominają, iż jeżeli tylko rynek stwierdzi że krajowa gospodarka zwalnia a deficyt obrotów bieżących będzie się dalej pogłębiał, to złoty może przeżywać gwałtowne osłabienia, już na pewno straci ochotę do testowania granic wzmocnienia. Widać ze członkowie  Rady (przynajmniej większość) byli zaskoczeni deklaracją premiera o euro. W naszych makroekonomicznych okolicznościach stanowi to argument „za” podniesieniem stóp. Deklaracja podjęcia tego tematu w „Założeniach polityki pieniężnej na 2009 r.” to granie trochę na czas ale i wskazanie że i RPP nie wierzy w szybkie wprowadzenie euro, a przynajmniej tak szybkie jak to deklarował premier.